Wzorzec średniowiecznego rycerza

Średniowiecze to epoka w historii europejskiej, obejmująca okres między starożytnością a renesansem. Wydarzeniem, które zapoczątkowało ten okres był upadek cesarstwa wschodniorzymskiego. Natomiast kres tej epoki nastąpił w wieku XV- w czasie wielkich odkryć geograficznych. Głównym światopoglądem średniowiecznym był teocentryzm- pogląd stawiający Boga w centrum zainteresowań, który czynił z Boga ośrodek ludzkich dążeń i zainteresowań. Najpowszechniejszym hasłem średniowiecznym było: Ad majorem Dei gloriam- Na wieczną chwałę Bożą. Najważniejszymi symbolami średniowiecznymi są krzyż i miecz, ponieważ są to symbole reprezentujące duchowieństwo i rycerstwo- warstwy społeczne kulturotwórcze. Średniowieczny rycerz był jednym ze wzorców osobowych średniowiecza. Przykład cech rycerza doskonałego zapisany jest w tzw. etosie, czyli zbiorze norm, które wyznaczają ten wzorzec osobowy oraz poprawne reguły zachowań. Ideał rycerza polegał na tym, że musiał on być wierny Bogu, ojczyźnie, władcy i damie swego serca, powinien być honorowy, odważny, szlachetny, sprawiedliwy, dbający o sławę oraz mężny. Musiał posiadać ogromny szacunek dla kobiet i być gotowy do ochrony ich czci. Nigdy nie mógł się poddawać ani uciekać z pola bitwy. Powinien posiadać szacunek do swego przeciwnika i zawsze dotrzymywać danego słowa.

Wzorzec rycerza doskonałego został ukazany we fragmencie utworu „Pieśń o Rolandzie”, który jest eposem rycerskim należącym do gatunku Chanson de geste- pieśni o czynach rycerskich. Fragment ten rozpoczyna się rozmową hrabi Rolanda z Olivierem, który namawiał swego dowódcę do wezwania posiłków podczas wyprawy wojennej przeciwko Saracenom w 778 r. Natomiast Roland mimo świadomości przewagi przeciwnika był zdeterminowany, chciał walczyć do ostatniej kropli krwi, bo było to jego obowiązkiem względem króla i ojczyzny. Chciał zapobiec hańbie, dbał o swoją dobrą sławę w związku z czym odmówił wezwania pomocy. Hrabia był dumny i odważny, dążył do ocalenia honoru. Kiedy nadszedł moment bitwy miał on w sobie niezwykłą dzikość. Był gotów na wszelkie wyrzeczenia, świadczyło to o jego wierności, oddaniu i lojalności. Chciał poświęcić własne życie. Jednak jego zarozumiałość i bezmyślność przyniosło okropne skutki, doprowadził do przegranej bitwy i śmierci żołnierzy walczących pod jego dowództwem. Postąpił pochopnie i nieroztropnie. Jednak mimo tego faktu nie poddał się, czuł śmierć, lecz walczył do utraty sił. Roland nie chciał, aby jego miecz dostał się w ręce pogan, była by to dla niego największa hańba. W związku z tym uciekł na szczyt góry, aby tam ponieść śmierć i skryć miecz własnym ciałem. Płacząc, wspominał swego władcę i ojczyznę. Zwracał przy tym twarz ku poganom, triumfując nam nimi. Był bogobojny- jednał się w tym momencie z Bogiem, prosząc o przebaczenie grzechów. Po jego dusze przyszli archaniołowie i zabierali ją do raju. Poniósł klęskę jako rycerz, ale odniósł sukces jako chrześcijanin- jego czyn zapewnił mu zbawienie. Został tu ukazany pewien wzorzec śmierci, ponieważ Roland umarł jako męczennik- za religię i wiarę. Jest to ars bene moriendi- sztuka pięknego umierania. Jego śmierć jest alegorią do śmierci Chrystusa, polegającą na apoteozie, czyli uwzniośleniu.

Kolejnym utworem ukazującym ideał średniowiecznego rycerza jest romans rycerski „Dzieje Tristana i Izoldy”, opowiadający o przypadkowej miłości między Tristanem – siostrzeńcem króla kornwalijskiego Marka a Izoldą – córką króla Irlandii, którą miał poślubić Marek. Tristan będąc rycerzem na dworze wuja został wysłany po Izoldę. Kornwalia była wówczas pod panowaniem Irlandii. Podczas podróży Tristan i Izolda przypadkiem zakochują się w sobie, przez wypicie miłosnego napoju przygotowanego na noc poślubną Marka i Izoldy. Miłość, która ich połączyła była tak silna, że doprowadziła ich do grobu przez prowadzenie ciągłych schadzek, oszust i kłamstw. Doszło z ich strony do nielojalności wobec króla- Izolda dopuściła się zdrady, natomiast Tristan złamał zasady kodeksu rycerskiego. Fabuła utworu dotyczy głównie konfliktu między Kornwalią a Irlandią.

Podany fragment utworu przedstawia Morhołta, posła irlandzkiego, który przybył do Kornwalii po okrutny haracz- zażądał wydania 600 dzieci. Jednak zamiast haraczu zaproponował pojedynek, który miał stoczyć z jednym z posłów Kornwalii. Ze względu na sławę Morhołta z nieprzegranych dotąd pojedynków wyzwanie walki podjął jedynie Tristan. To właśnie na podstawie tego bohatera został stworzony w tym utworze etos rycerza średniowiecznego. Tristan, podejmując się tego czynu wykazał się ogromną odwagą. Był gotowy do poświęcenia życia. W ten sposób przejawił się jego ogromny patriotyzm – walczył w obronie ojczyzny i rodaków. Był honorowy, dbał o swoją sławę i dobre imię. Podejmując wyzwanie ocalił również honor rycerstwa, bo jako jedyny wykazał chęć walki. Pojedynek Morhołta i Tristana trwał dwa dni na oddalonej wyspie. Po przybyciu na tę wyspę Tristan odczepił jeden statek od brzegu, ponieważ wiedział, że tylko jeden z nich wróci do Kornwalii. Ten czyn wskazał na zdeterminowanie i chęć wygranej. Tristan walczył mężnie, był nieugięty, unikał ucieczki- nie chciał okazać się tchórzem. Wygrał pojedynek i okazał poległemu Morhołtowi szacunek, co wskazywało na wierność Tristana wobec kodeksu rycerskiego. Tristan do końca okazał się przykładnym rycerzem, zachowującym wszystkie zasady kodeksu rycerskiego.

Biorąc pod uwagę oba powyższe utwory widzimy, że kreowani w nich rycerze są honorowi, waleczni, boją się hańby, są wiernymi patriotami, posiadają podobną hierarchię wartości- walczą dla króla i Boga, są wytrwali, nieugięci, posiadają swój cel, który chcą osiągnąć, dlatego nie wahają się podejmując decyzje, nie chcą być tchórzami. Występują również różnice między nimi polegające na sposobie walki: Roland dowodzi armią, Tristan walczy sam, celu walki: Roland walczy za wiarę, jest bogobojny, natomiast Tristan walczy w obronie ojczyzny, jest wierny królowi. W Przypadku Tristana miłość bierze górę nad rozsądkiem królewskim. Z kolei Roland przez swoją pychę i zarozumiałość doprowadza do przegranej.

Dokonana analiza utworów pokazuje, że dzieła te wykształciły jeden wspólny etos rycerza średniowiecznego – wiernego Bogu, władcy i kodeksowi rycerskiemu. Obaj bohaterowie są wzorcami rycerza parenetycznego. Mimo, że utwory się od siebie różnią zawierają wspólny model zachowań rycerza średniowiecznego, polegający na wierności, lojalności, patriotyzmie, odwadze, honorze i waleczności.