Analiza porównawcza spektakli „Makbet” reżyserii A. Wajdy i „Macbeth” reżyserii G. Jarzyny. Wiktoria Weronika Wajda

To, że opisywane tutaj spektakle dzieli niewielka granica czasowa, a reżyseriowie obu przestawień pochodzą z tego samego kraju, oraz przedstawiają sztukę w oparciu o ten sam tekst kultury, nie daje przyzwolenia aby sądzić, że owe incenizacje są w jakimkolwiek stopniu podobne. Począwszy od wizualnych, takich jak scenografia i kostiumy, kończywszy na kluczowych dla odbioru sztuki aspektach, czyli gra aktorska realizowana głosowo, aktorska ekspresja motoryczna oraz muzyka, spektakle są skrajnie różne. Do jednego z niewielu podobieństw, które jesteśmy w stanie dostrzec jest oparcie o dramat szekspirowski, tym samym podobny bieg wydarzeń w sztuce i ich następstw.
Andrzej Wajda, świadomy jest inscenizowania jednego z najbardziej znanych utworów dramatycznych, tytułowego dla kultury średniowiecza i twórczości Williama Szekspira; świadomy jest także odbioru ze strony widzów, oceny krytyków, realistycznie spogląda na efekty realizacji swojego spektaklu, dlatego zadanie wykonuje precyzyjnie, przedstawienie utrzymując w charakterze bardzo zbliżonym do orginalnego tekstu sztuki.
Aktorska ekspresja mimiczna jest utrzymana w teatralnym charakterze, twarze aktorów są jak księgi, całkowicie oddając wywód, którą w danym momencie wypowiadają; jest to wyraźne do tego stopnia, że widz, znający dobrze treść Makbeta, nie słysząc głosu, bez problemu odgadnie, która kwestia jest w danym momencie grana. Gra aktorska realizowana głosowo, przekładu Antoniego Libery, jest w scisłym związku z tekstem sztuki, nie występują dygresję oraz odstępstwa od orginału, a aktorzy główni (Krzysztof Globisz, Iwona Bielska) wcieleni w rolę Makbeta i Lady Makbet, kładą szczególny nacisk na przekaz głosowy w swojej grze aktorskiej, podkreślając uczucia tym samym, przeżywane przez aktora, co jeszcze bardziej oddaje klimat paradny przedstawienia. Uwieńczeniem wybitnej, przepełnionej wieloletnim kunsztem artystycznym, gry artystów dramatycznych, jest ich sceniczna gestyka, podkreślająca wyżej wymienione części całokształtu ich pracy. Idzie ona z pewnością w parze z realizacją głosową- jest impulsywna, labilna emocjonalnie w zależności od stanu rzeczy danego aktu, dynamiczna, zwrotna, teatralna.
Aktorzy w spektaklu Wajdy są niesamowicie charkterystyczni, dobrani, jakby zostali urodzeni do zagrania swoich ról w spektaklu. Typ urody, wzrost, waga, wysokość i rodzaj głosu, sposób wysławiania się rozszyfrowuje rolę bohatera bez przeszkód, a zarazem umożliwia łatwiejszy odbiór sztuki. Cechy naturalne artystów są na tyle wydatne, wyraziste, że minimalistyczna charakteryzacja jest całkowicie zrozumiała. Nie mają oni jaskrawych odzień, ich szaty nie rzucają się w oczy, są utrzymane w ciemnych, jednolitych barwach oraz szablonowych kształtach, nie odwracają uwagi od aktorskiej ekspresji mimicznej ani gestyki, przez co widz wcale nie skupia na nich uwagi. W spektaklu nie użyto również masek i makijażu scenicznego.
Właściwości przestrzeni scenicznej takie jak dekoracje, oświetlenie czy rekwizyty teatralne również nie wymagają podreślenia ich znaczenia w przebiegu spektaklu, ponieważ nie odgrywały w nim znaczącej roli. Za koronę służy odpowiednio wycięty kawałek papieru, pomalowany na złoto, natomiast zamek jest prawdopodobnie kartonowo- gipsową konstrukcją. Oświetlenie jest statyczne, nie zmienia się gwatłtownie, cały spektakl jest umiarkowanie naświetlony. Obecność rektwizytów jest skromna.
Reżyseria Grzegorza Jarzyny zaprzecza jakiemukowiek wyobrażeniu czytelnika, po zapozaniu się z treścią dramtatu Makbeta, przeczy wyobrażeniom szeksirowskim, w końcu przeczy samym widzom, którzy przygotowani na spektakl, otrzymują tak odległą od szkieletu sztuki wersję, że przez początek spektalku prześladuje ich myśl „Czy to na pewno jest Makbet?”. W istocie jest to Makbet, i jeżeli zamiarem reżysera było stworzenie osobliwej, awangardowej, własnej interpretacji to cel został osiągnięty. Scenariusz napisany również przez Jarzynę, ma mnóstwo wtrąceń, wstawek, odwołań, do spektaklu, który nagrany jest niemal jak film, w czasach wojennych. Test Jarzyny zawiera tylko fragmenty orginau Szekspira, większą role odgrywa to co reżysera pragnie przekazać poprzez widowisko i jak sam powiedział intersuję go „to co jest pomiędzy ideą a rzeczywistością, pomiędzy światłem a cieniem. Wszystko co pomiędzy.”
Aktorska ekspresja mimiczna jest, tak jak u Wajdy, bardzo profesjonalna i żywiołowa, aczkolwiek mniej już teatralna; kreowana jest na mimkę aktorów filmowych. Jest wiele niedomówień jak i momentów, w których konkluzja między aktorską grą realizowaną głosową, a ekspresją mimiczną staję się problematyczna w odbiorze sytuacji. Gestyka u bohaterów w całym spektaklu nie została rozwinięta do tego stopnia, żeby stała się piedestałem sztuki, również złudnie przypomina filmową manierę, obraną z typowych dla tej sztuki zwyczajów teatralnych.
Do wyglądu aktorów dołożono nie lada starań, co spłodziło przepiękne efekty wizualne przedstawienia, nadało mu niezatarty charakter. Kostiumy szyte na wzór lat przedwojennych, zmiany strojów w każdej scenie dają wrażenie ciągłych, nieustannych zmian bohatera i jego stanowiska w sprawie zbrodni, których się dopuścił. To, co w spektaklu Wajdy, tworzył rozbudowany wachlarz gry aktorskiej, tutaj wspomaga się bogatą charakteryzacją oraz dekoracjami.
Muzyka, którą skomponowało trzech autorów, również ma duży wpływ na inscenizację. Każde posunięcie bohatera, związane jest z odpowiedzią muzyki na jego stanowisko- dlatego jest ona tak rozbudowana.
Jak widać, można stworzyć spektakl, nie mając w zanadrzu wybitnych aktorów, jak i można stworzyć wpaniały tekst kultury, nie mając do dyspozycji żadnych rekwizytów. Powyższa analiza, jest dowodem na wybitność obu twórców, jak i na skrajnie różny odczyt tego samego dzieła.