Odporność

Odporność to zdolność organizmu do obrony przed czynnikami wywołującymi choroby, czyli drobnoustrojami chorobotwórczymi i szkodliwymi substancjami. Wszystkie elementy budowy organizmu, które ją zapewniają, nazywamy układem odpornościowym. W jego skład wchodzą części innych układów, na przykład wszystkie narządy układu limfatycznego, a także błony śluzowe, skóra oraz leukocyty.
Odporność nieswoista. Niektóre elementy budowy organizmu zapobiegają wnikaniu do niego czynników chorobotwórczych. Należą do nich: *skóra i błony śluzowe wyścielające narządy; stanowią one mechaniczną przeszkodę dla czynników chorobotwórczych, które mogłyby przedostać się do organizmu; poza tym niektóre nabłonki są wyposażone w rzęski, wyłapujące i usuwające zanieczyszczenia oraz drobnoustroje; * substancje o właściwościach bakteriobójczych, takie jak kwas solny w żołądku, oraz zawarte w łoju, łzach, ślinie i warstwie śluzu w układzie oddechowym. Obroną organizmu są ponadto reakcję, takie jak kaszel, kichanie, wymioty czy biegunka, które w razie zagrożenia oczyszczają przewód pokarmowy i drogi oddechowe. Jeśli czynniki chorobotwórcze dostaną się do organizmu, są unieszkodliwiane przez wyspecjalizowane krwinki białe. Część z nich wchłania i trawi drobnoustroje chorobotwórcze oraz wydziela różne substancje zabijające bakterie. Opisane mechanizmy zapewniają odporność nieswoista. Oznacza to, że chronią organizm przed wszystkimi czynnikami chorobotwórczymi, bez względu na to, czy są to trujące związki, wirusy, bakterie, grzyby, czy pasożyty. Odporność swoista. Drugim rodzajem odporności organizmy jest odporność swoista, którą zapewniają reakcje skierowane przeciwko konkretnym obcym cząsteczkom. Każdy organizm wie, jakie antygeny znajdują się na powierzchni jego komórek. Kiedy dostaną się do niego, na przykład bakterie i wirusy, które mają na swojej powierzchni inne antygeny, układ odpornościowy rozpozna je jako obce i wywoła reakcję odpornościową. Antygenami są więc substancje wywołujące swoistą reakcję obronną organizmu, w szczególności cząsteczki występujące na powierzchni komórek, dzięki którym organizm odróżnia własne komórki od obcych. Po rozpoznaniu obcego antygenu specjalny rodzaj krwinek białych- limfocyty B - zaczyna produkować przeciwciała. Są to cząsteczki wytworzone przeciwko jednemu, konkretnemu antygenowi, z którym mogą się połączyć i unieszkodliwić go, ponieważ mają dopasowaną do niego budowę. Przeciwciała powstają w wyniku reakcji odpornościowej. Biorąc w niej udział różne rodzaje krwinek białych. Do krwinek białych, uczestniczących w reakcji odpornościowej należą: *makrofagi- krwinki białe o dużych rozmiarach, które wchłaniają i trawią drobnoustroje oraz wytwarzają substancje hamujące namnażanie się wirusów, rozmnażanie bakterii oraz rozwój komórek nowotworowych; informują o zakażeniu inne leukocyty; * Limfocyty T, które rozpoznają i zapamiętują obce antygeny oraz przekazują informacje o zagrożeniu innym krwinkom białym; niszczą komórki nowotworowe oraz komórki zaatakowane przez wirusy; * limfocyty B, które wytwarzają przeciwciała; zapamiętują obce antygeny, aby przy następnym kontakcie móc szybciej na nie zareagować. Kiedy organizm po raz pierwszy zostaje zaatakowany przez określone czynniki chorobotwórcze, limfocyty uczą się rozpoznawać nowe, szkodliwe antygeny i wytwarzać przeciwciała. Jeśli limfocyty raz zetkną się z obcym antygenem, rozpoznają go ponownie nawet wtedy, gdy przez wiele lat nie będą miały z nim kontaktu. Dlatego na niektóre choroby, na przykład na różyczkę, choruje się tylko raz. Taka odporność wytwarzana przez organizm samodzielnie w wyniku kontaktu a antygenem jest nazywana odpornością czynną. Jeżeli powstanie ona podczas zakażenia lub choroby nazywa się ją także odpornością naturalną. Ludzie wykorzystują zdolność organizmu do nabywania odporności czynnej, stosując szczepienia. Polegają one na wprowadzeniu do organizmu martwych lub osłabionych drobnoustrojów chorobotwórczych. Kontakt z nimi pobudza limfocyty do produkcji odpowiednich przeciwciał. W ten sposób organizm nabiera odpowiednich przeciwciał. W ten sposób organizm nabiera odporności na określony antygen. W przyszłości, kiedy rzeczywiście zostanie przez niego zaatakowany, krwinki białe będą go mogły rozpoznać i zwalczyć. Odporność uzyskiwaną w ten sposób nazywamy odpornością czynną sztuczną. Kiedy organizm sam nie wytwarza przeciwciał, a otrzymuje je na przykład od innego osobnika mamy do czynienie z odpornością bierną. W naturze taki mechanizm zachodzi u kobiety w ciąży. Przeciwciała, które wytworzyła, przedostają się do organizmu dziecka i przez jakiś czas zapewniają mu odporność. Nazywa się je odpornością bierną naturalną. Odporność bierną sztuczną uzyskuje się po podaniu surowicy. Jest to osocze krwi pozbawione fibrynogenu, zawierające gotowe przeciwciała zwalczające dany mikroorganizm lub trującą substancję. Surowicę podaje się, gdy do organizmu dostała się duża ilość szkodliwych związków, na przykład na skutek ukąszenia przez jadowitego węża. Wówczas reakcja obronna zachodzi zbyt wolno, aby zapobiec zatruciu. Surowica szybko neutralizuje szkodliwe związki i przyśpiesza reakcję obronna organizmu.