Budowa włosa i ich fizjologia

U człowieka włos rośnie okresowo. Po fazie wzrostu następuje faza spoczynku mieszka włosowego, w której włos przestaje właściwie rosnąc. Okres do początku tworzenia się nowego włosa, poprzez jego wzrost i stan spoczynku, do chwili uformowania się nowego włosa w tym samym mieszku nazywa się cyklem włosowym. U ludzi każdy włos ma swój nie zależny cykl włosowy. W ten sposób sąsiednie włosy znajdują się w odmiennym okresie cyklu włosowego. Cykl włosowy jest nie jednakowy na różnych okolicach skóry. Ten sam mieszek włosowy przez lata przechodzi wiele cyklów rozwojowych prawie o tej samej długości trwania. Wskazuje się przy tym na pewien związek między typem włosa a cyklem wzrostu. Cykl włosowy dzieli się na trzy okresy 1) anagenu, czyli wzrostu, 2) katagenu, czyli inwolucji dolnej części mieszka i brodawki, 3) telagenu, czyli spoczynku włosa. Po tym ostatnim okresie rozpoczyna się nowy cykl. Długość tych okresów bywa różna, zależnie do okolicy skóry. U noworodka na początku pierwszego roku życia ok.80% włosa znajduje się w fazie telogenowej. Ten stan trwa do ukończenia pierwszego roku życia, po czym następuje przewaga włosów anagenowych. W tym samym czasie włosy głowy u matki noworodka wykazują podobne przemiany. Zmiany rozpoczynają się od okolicy czołowej i posuwając się falami ku potylicy. Od 18 tygodni po urodzeniu cykl włosowy przyjmuje u nich układ mozaikowy charakterystyczny dla dorosłych. Wymiana włosa na nowy jest poprzedzona przejściem poprzedniego włosa przez katagen w telagen. Pierwsze jej oznaki pojawiają się już pod koniec anagenu, kiedy dosiebną części włosa cieńszej i ubożeje w barwnik. W początkowym okresie katagenu czynności komórek macierzy poprzedniego włosa ustaje i ulegają one zwyrodnieniu i zanikowi. Brodawka włosa wysuwa się z opuszki. Ze znajdujących się ponad brodawką komórek macierzystych i z komórek pochewki zewnętrznej powstaje pasmo nabłonkowe zwane pasmem Wertheima, stanowiące związek nowego włosa. Odsiebna część komórek opuszki ulega rogowaceniu, tworząc buławkowate lub kolbowate rozszerzenie, zwane buławką włosa właściwego lub włosem buławowatym lub kolbowatym. Od początku katagenu torebka włosa ulega znacznemu zgrubieniu i tworzy charakterystyczne pofałdowanie pasma nabłonkowego. Z kolei włos buławkowaty wysuwa się ku górze i, osiągniesz poziom mięśnia przywłosowego, ulega zrogowaceniu. Przyczynia się do tego mnożenie się komórek pasma Wertheima, które wydłuża się ku górze. Z tym pasmem włosa kolbowaty łączy się silnie za pomocą wrzecionowatych wyrostków rogowych. Nastepmie pasmo nabłonkowe wyrodnieje i skraca się znacznie do malej, brodawkowej wyniosłości poniżej woreczka nabłonkowego, gdzie jest uczepiona buławką. Włos kolbowaty osiąga swoje położenie spoczynkowe w górnej części mieszka włosowego na poziomie przyczepu mięśnia napinacza włosa. W tym czasie trzon włosa osiąga swoja ostateczna długość. W fazie telagenu włos jest przytwierdzony do woreczka nabłonkowego, obejmującego jego kolbe. W okresie anagenu pierwsza oznaka tworzenia się nowego włosa jest wzmożona czynność mitotyczna brodawkowej pozostałości pasma Wertheima, znajduje się pod poprzednim włosem. Jej komórki rozmnażają się tworząc nowa opuszkie. Wnika do niej tkanka lonczna i tworzy w ten sposób nowa brodawkę włosa. Z nowej opuszki powstaje pochewka wewnętrzna i włos właściwy. Nowy włos wnika w miarę wzrostu do poprzedniej pochewki zwenetrznej włosa w miejscu przytwierdzenia kolby włosa poprzedniego, przerywa je i wypycha włos telogenowy z mieszka włosowego. Wzrost włosa powstaje w skutek rozmnożenia się komorek i zwiększenia się ich objętości. Szybkość wzrostu włosa zależy od okolicy skory, od płci i wieku. Przeciętna szybkość wzrostu włosa wacha się do ok. 0,21mm dziennie na udzie kobiety do 0,38mm na brodzie u mężczyzny. Włosy łonowe i pachowe rosną z szybkością 2,2mm tygodniowo,
Obraz histologiczny włosa przedstawia się najbardziej typowo w poprzecznym przekroju w obrębie korzenia włosa. W tej części rozróżnia się cztery zasadnicze warstwy, od środka) na zewnątrz włosa 1) włos właściwy 2) pochewka włosa wewnętrznego 3)pochewka włosa zewnętrznego 4) torebkę włosa. Włos właściwy tworzy warstwy: warstwa rdzenna, warstwa korowa i powłoczka włosa. Warstwa rdzenna występuje nie zawsze we włosach człowieka. W cienkich włosach jest jej brak, w niektórych włosach występuje przerywanie. Składa się z wielobocznych jądrzastych komórek, wewnątrz których, jak również w przestrzeniach międzykomórkowych, mogą niekiedy znajdować się banieczki powietrza. Warstwa korowa jest zbudowana z komórek płaskich podłużnie ułożonych, z owalnymi jądrami, które zawierają w cytoplazmie ziarenka melaniny. Razem z włókienkową strukturą komórek nadają one tej warstwie smugowate prążkowanie. Powłoczka włosa jest utworzona z jednej warstwy komórek zrogowaciałych. Przyjmuj one ułożenie skośne, podobne do dachówek, ustawionych wolnym brzegiem ku górze. Podobnie przedstawia się obraz powłoczki włosa. Pochewka wewnętrzna włosa składa się z trzech części % powłoczki pochewki wewnętrznej włos, warstwy Huxleya i warstwy Henlego. Powłoczka pochewki włosa składa się, podobnie jak powłoczka włosa właściwego, z komórek zrogowaciałych, ułożonych na kształt dachówek, lecz odwrotnie niż w poprzedniej warstwie. Warstwę Huxleya tworzy jedna lub dwie warstwy wielobocznych komórek, wypełnione ziarnistościami trychohialiny. Warstwa Henlego składa się z jednej warstwy płaskich komórek wypełnionych podobnie jak warstwa poprzednia, ziarenkami trychohialiny. Pochewka zewnętrzna włosa składa się z warstwy komórek kolczystych i warstwy komórek podstawowych naskórka. Warstwy te wpuklają się z naskórka w głąb skóry, tworząc podstawę mieszka włosowego. Torebka włosa składa się błony szklistej, warstwy włókien okrężnych i warstwy włókien podłużnych. Błona szklista przylega do wpuklonego naskórka od strony części włóknistej torebki włosa. Warstwa włókien okrężnych jest utworzona z włókien klejodajnych o przebiegu okrężnym w stosunku do osi długiej włosa. Warstwa włókien podłużnych, podobnie jak poprzednia, stanowi wytwór włókien kolagenowych. Obie wybarwiają się mteachromartycznie. Brodawka włosa jest to twór łącznotkankowy. Barwi się wybitnie netachromatycznie, co jest dowodem żywych procesów rozplemowych. Błona podstawowa oddziela brodawkę od wewnętrznych komórek opuszki. W zależności od poziomu poprzecznego przekroju korzenia włosa obraz histologiczny może wykazać odchylenia, na przekroju w pobliżu naskórka warstwa rdzenna bywa zwężona w warstwach Huxleya i Henlego brak jader komórkowych oraz ziarenek trychohialiny, natomiast następuje poszerzenie pochewki zewnętrznej. Na przekroju w pobliżu opuszki włosa powstaje poszerzenie warstwy rdzennej, pojawiają się jądra i ziarniaki trychohialiny, natomiast ulega zwężeniu pochewka zewnętrzna włosa. Unaczynienie włosa występuje tylko w jego części łącznotkankowej, tj. W brodawce i torebce włosowa. Unerwienie czuciowe włosa następuje przez trzy postacie zakończeń nerwowych. Postacią pierwszą są włókna nerwowe, które utraciwszy osłonę, przenikają przez torebkę włosa do pochewki zewnętrznej, gdzie dają liczne rozgałęzienia między komórkami nabłonkowymi o przebiegu równoległym do długiej osi włosa. Druga postać zakończeń nerwowych to pasmowate sploty nerwowe w torebce i pochewce zewnętrznej, a trzeci to zakończenia nerwowe, które przez korzeń włosa wnika do naskórka, tworząc ciałka dotyku Merkla w pochewce zewnętrznej lub naskórku.
Włosy to nitkowate twory rogowe. Odznaczają się giętkością, sprężystością, higroskopijnością oraz zdolnością wchłaniania gazów. Pokrywają one niemal cała powierzchnię skóry, z wyjątkiem dłoni, podeszew, bocznych powierzchni i grzbietów ostatnich paliczków dłoni i stóp, wewnętrznej powierzchni napletek, żołędzi, łechtaczki oraz czerwieni warg. Powszechnie wyróżnia się włosy: długie, sztotkowe (brwi, rzęsy), meszek włosowy. Korzeń włosa mieści się w pochwowatym wpukleniu naskórka otoczonym łącznotkankową torebką, zwanym mieszkaniem włosowym. We włosach długich korzeń wnika do tkanki podskórnej. Część szczytowa mieszka włosowego poszerza się lejkowato poniżej jego ujścia na powierzchnię skóry, tworząc ujście mieszka. Bezpośrednio pod nim mieszek ulega zwężeniu, przechodzi
W najwyższą jego część, zwaną cieśniną mieszka. Poniżej tego zwężenia gruczołu łojowy uchodzi do mieszka. Dolna część korzenia włosa kolbowato rozszerza się w tzw. opuszkę włosa, która widłowato obejmuje brodawkę włos. Opuszka włosa jest miejscem stałego podziału komórek włosa, co stanowi warunek jego wzrostu. Brodawka włosa stanowi łączno tkankowy twór pochodzenia, mezenchymalnego, który ma tę samą budowę, co brodawka skóry właściwej. Uważa się ją, przeto za brodawkę skóry zsuniętą ku tkance podskórnej. Mięsień przy włosowy towarzyszy najczęściej każdemu mieszkowi włosa. Znajduje się on z tej strony, gdzie włos z powierzchnią skóry tworzy kąt rozwarty. Mięsień przy włosowy jest zbudowany z komórek mięśniowych gładkich i przebiega skośnie do gruczołu łojowego, od powierzchniowej warstwy skóry właściwej do opuszkowej części mieszka włosowego, gdzie przyczepa się do torebki włosa. W skórze rozpoczyna się małym ścięgnem łącznotkankowym, bogatym we włókna sprężyste. Liczba włosów waha się nieraz nie znacznie, zależnie od okolicy skóry, barwy włosów oraz wieku człowieka. Liczbę wszystkich mieszków włosowych u dojrzałego człowieka ocenia się na 5 milionów. Odnosi się wrażenie, że nie zachodzą pod tym względem znaczniejsze różnice w zależności od płci lub rasy, powstają one natomiast w zależności od wieku. Wraz ze starzeniem się człowieka następuje zanik mieszków włosowych. Długość włosa waha się w szerokich granicach, zależnie od rasy, płci, okolicy skóry oraz wieku człowieka. Grubość włosa jest różna w zależności od okolicy, z której pochodzą, od rasy i wieku, różna jest również w różnych poziomach jednego włosa. Istnieje również związek między grubością a liczbą włosów, im są cieńsze tym jest ich więcej. Kształt oraz przekrój włosa zależy do ich umiejscowienia w skórze oraz od rasy a w mniejszym stopniu od płci i wieku człowieka. Wielkość i kształt przekroju włosa zależy również od odległości od korzenia. Kształt mieszka jest dostosowany do kształtu włosa. Niezwykle znamiennym tego przykładem są włosy paciorkowate. Włosy są umieszczone ukośnie do powierzchni skóry. Kąt, który włos tworzy z powierzchnią skóry waha się znacznie, zależnie od okolicy skóry na skórze owłosionej głowy jest prostopadły. Włosy całego ciała są ułożone szeregowo w niektórych okolicach przybierają postać krzywych o różnym kierunku, zwanych prądami i wirami. Stała barwa włosa jest nie zwykle bogata od włosów jasnych blond do czarnych. Wyróżnia się włosy czarne, brunatne, szatynowe, blond oraz rude, a wduś włosów blond i szatynowych jasne, ciemne oraz włosy blond o odcieniu popielatym lub rudym. W zależności od składników barwnikowych włosa wyróżnia się trzy grupy barw, 1)melanizm (włosy lekko szaropopielate, wyraźnie szaropopielate, szatynowe, ciemnoszatynowe, ciemnobrunatne, czarne), 2) kantyzm ( bardzo jasnoblond, jasnoblond, barwy Świerzego masła, blond z odcieniami złocistymi, wyraźnie złocistoblond, jaskrawożółte) oraz 3) erotyzm ( bladorude, jasnorude, wyraźnie rude, jaskraworude, ognistorude). Barwa rudych włosów u człowieka jest spowodowana głównie zawartością barwnika żelazowego trychosyderyn. Włosy skóry głowy ich liczba zależy od ich barwy oraz wieku i właściwości osobniczych człowieka, najliczniejsze są włosy na głowie ich liczbę ocenia się na ok. 100000 przeciętnie przypada 300 włosów na 1cm2. Podkreśla się fakt, że włosy są tym liczniejsze, im jaśniejsze. Włosy twarzy pojawiają się w okresie dojrzewania w fizjologicznych warunkach tylko u mężczyzn ich liczba i rozmieszczenie zależą do rasy, właściwości osobistych oraz wieku i barwy włosa. Długość tych włosów bywa różna. U kobiet włosy na twarzy i bródce powstają prawdopodobnie w związku z hipoestroenizmem, często po okresie przekwitania, i równoczesnym względnym hiperandrogenizmem. Włosy pach pojawiają się u obu płci w okresie dojrzewania. Na ogół są one jaśniejsze, ale nie, kiedy ciemniejsze niż włosy głowy. Liczba tych włosów bywa różna. Istnieją w tym zakresie różnice indywidualne i rasowe. Niekiedy włosy w dołach pachowych są nie liczne lub brak ich całkowicie. Powierzchnia ich jest chropowata, a koniec nie jest ścieńczały. U kobiet z nadmiernym owłosieniem włosy w dołach pachowych są długie i obfite. Włosy wzgórka łonowego i narządów płciowych pojawiają się równocześnie z włosami pachowymi a u mężczyzn z włosami twarzy. Są one skręcone, a u kobiet czasem w kształcie znaku zapytania, powierzchnia ich jest chropowata, a koniec ścieńczały. Przekrój ich ma kształt owalny. Długość tych włosów wynosi przeważnie 4-8 cm, barwa jest taka sama jak włosów pachowych siwienie występuje kilkanaście lat po siwieniu włosów głowy. Włosy zmysłu powonienia, w przedsionku nosa znajdują się kilkanaście włosów twardych i krótkich. Ułożonych wokół wejścia od przewodów nosowych powierzchnia ich jest nie równa, a zwężone końce zwisaj ku dołowi. Włosy te są pozbawione mięśni przy włosowych spełniają one czynność ochronną, zapobiegają wnikaniu zanieczyszczeń powietrza do przewodu oddechowego. Włosy zmysłu wzroku wśród tych włosów wyróżnia się trzy grupy brwi, rzęsy oraz włosy miska łzowego. Brwi występują wyłącznie u ludzi. Tworzą je włosy twarde lub miękkie w brwiach wyróżnia się trzy części: przyśrodkową, środkową i boczną. W części przyśrodkowej włosy układają się ukośnie od dołu ku górze, w środkowej są najdłuższe 6-12 m. Początkowo układaj się w kierunku od dołu ku górze pionowo, następnie ukośnie i wreszcie poziomo, nakrywając się w dolnej części od strony przy środkowej do bocznej. W części bocznej układają się ukośnie do góry ku dołowi. Skąd mogą ciągnąć się w postać delikatnego pasma do włosów skroni. Rzęsy są umiejscowione w przednich krawędziach obu powiek w dwu lub trzech rzędach. W części środkowej rzęsy są najdłuższe, w pobliżu korzeni rzęs znajdują się gruczoły łojowe przywłosowe oraz gruczoły rzęskowe zwane gruczołami Molla. Prócz nich uchodzą do brzegu powiek wolne gruczoły tarczkowe zwane gruczołami Meiboma. Znajdują się one w obrębie tarczki powiekowej. Mają budowę rozgałęzionych pęcherzyków, a wytwarzają łojową wydzielinę zwaną łojem powiekowy. W każdej powiece znajduje się około gruczołów tarczkowych. Mięsko łzowe jest pokryte przez kilkanaście bardzo małych włosów, ledwo dostrzeganych przez lupę. Włosy narządu słuchu występują na małżowinie usznej i w przewodzie słuchowym, a u niektórych ludzi na wewnętrznej powierzchni skrawka ucha. Meszek włosowy pokrywa małżowinę uszną i przewód zewnętrzny słuchowy. Pojedyncze włosy znajdują się u wejścia to tego przewodu. Włosy na wewnętrznej stronie powierzchni skrawka ucha rozwijają się w liczbie kilkunastu. Włosy powierzchni skóry składają się z rzeczywistych włosów i meszku włosowego. Włosy rzeczywiste rozwijają się u mężczyzn w okresie dojrzewania płciowego, a u niektórych również w okresie późniejszym. Zajmują one klatkę piersiową, brzuch, pośladki, uda i podudzia, ramiona i przedramiona, grzbiet dłoni i stóp oraz grzbiety pierwszych paliczków palców i stóp, może nie, co rzadziej rozwijają się na plecach. Powierzchnia skóry nie zajęta przez włosy rzeczywiste jest pokryta przez meszek włosowy. Meszek nie ma najczęściej warstwy rdzeniowej, która niekiedy tylko w nim występuje w postaci przerywanej. Włosy meszku włosowego mają grubość, od 31-40um mają one miotełkowate zakończenie.
Włosy spełniają wiele czynności fizjologicznych przede wszystkim włosy spełniaj czynnsc osłaniającą przed czynnikami mechanicznymi, chemicznymi i świetlnymi, poza tym pośredniczą w czynności termoregulacyjnej. Czynność osłaniającą rodzaj tej czynności zalecz od umiejscowienia włosów. Owłosienie głowy stanowi mniej lub więcej skuteczna ochronne przed urazami mechanicznymi głowy. Włosy przedsionka nosa osłaniają przewodu oddechowy przed zanieczyszczeniami powietrza. Włosy w zewnętrznym przewodzie słuchowym, odznaczaj się dużą wrażliwością na bodźce dotykowe, chronią przewód ucha zwenetrznego. Brwi patrzymuja pot, który spluwa z czoła, i zapobiegają przeniknięciu jego od oczu. Włosy dołów pachowych i narządów płciowych zmiejszaja wpływ tarcia, chroniąc przed bezpośrednim stykiem dwóch powierzchni skórnych. Włosy galowy u człowieka Choronia skore przed promieniami słonecznymi. Czynność utrzymująca i regulująca temperaturę ta Czynność zanikła z powodu braku włosów i czynność te przejęła skora. Czynność dotykowa, u ludzi włosy stały się narządem szczątkowym, przekazując bodźce dotykowe spełniają one czynność ochronna. Czynność seksualna, te czynność spełniają włosy pachowe i łonowe. Pomagają one w parowaniu potu z gruczołów apokrunowych i wzmagają pociąg płciowy.