Zasady prawne

W każdym systemie prawnym istnieją główne wytyczne, nazywane zasadami prawnymi. Są one nadrzędne w stosunku do pozostałych przepisów i wyznaczają obszary obowiązywania tworzonych reguł. Najczęściej stosuje się cztery zasady prawa: wywodzącego się ze starożytnego prawa rzymskiego.
- zakaz działania wstecz - jest jedna z podstawowych zasad wielu systemów prawnych. Aktu prawnego nie można zastosować, jeżeli wskazana sytuacja zaistniała przed ustanowieniem dotyczącego jej zapisu. Oznacza to, że nie wolno karać za czyny niezabronione w momencie popełnienia.
- domniemania niewinności - to konstytucyjna reguła nakazująca uważać za niewinną każdą osobę podejrzaną lub oskarżoną o popełnienie czynu zabronionego przez prawo, dopóki jej wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sadu. Sens tej zasady wynika głównie z faktu, ze większość z nas nie popełnia przestępstw. Przede wszystkim jedna reguła ta chroni niewinnych obywateli przed skazaniem.
- dzięki zasadzie nie ma przestępstwa bez ustawy, obywatele są chronieni przed zbyt częstym stosowaniem przez państwo sankcji karnych. Normy prawne muszą zostać spisane w akcie prawnym jak najdokładniej, aby zminimalizować ryzyko dowolnej interpretacji. Do ważnych konsekwencji przyjętych reguł należy zakaz karania obywateli za postępowanie niewyszczególnione w przepisach, nawet jeżeli przypomina ono czyny ujęte w prawie. Zasadę tę określa się też jako zastosowania analogii na niekorzyść oskarżonego. Problemem analogii pojawia się wtedy, gdy mamy do czynienia z brakiem normy prawnej dotyczącej rozstrzygania kwestii. Realizacja reguły polega na wypełnieniu luki prawnej poprzez zastosowanie przepisu najbardziej odpowiadającego danej sytuacji.
- kolejna z zasad wynika z maksymy głoszącej, że nieznajomość prawa szkodzi. Regułę te można traktować jako zobowiązanie każdego obywatela do szczegółowej znajomości norm. Wypełnienie tej powinności nie jest jednak możliwe- ze względu na objętość współczesnych kodeksów. Przywołana zasada odnosi się więc do faktu, że brak wiedzy o istnieniu danej normy nie zwalnia obywatela z przewidzianych konsekwencji jej złamania, Przestępca nie może dowodzić w sądzie swojej niewinności, powodując się na nieznajomość prawa.

Kultura prawna – pojęcie to oznacza:
- wiedzę jednostek i grup społecznych na temat obowiązujących przepisów,
- ich ocenę oraz postulaty dotyczące ewentualnych zmian. Podstawowe zadanie prawa to wywołanie obawy przed kara u osoby, która zamierza naruszyć przyjęte zasady. Wiele wykroczeń jest jednak popełnianych w wyniku braku znajomości przepisów, a nie świadomego działania, dlatego upowszechnienie zagadnień prawnych daje większą gwarancję przestrzegania zasad przez obywateli niż surowe sankcje za ich naruszanie. Stanowi również warunek efektywnego udziału obywateli w życiu publicznym. Kultura prawna nie sprawdza się do respektowania reguł tylko z obawy przed karą przewidzianą za ich zignorowanie. Polega także na uznawaniu prawa za nieodzowny czynnik regulacji życia politycznego i społeczno- ekonomicznego państwa oraz porządku publicznego, a także wtedy, kiedy interes osobisty jednostki może zachęcać do złamania ustanowionych zasad. Postawy obywateli wobec prawa:
- oportunizm – przestrzeganie norm prawnych nie wynika z wiary obywatela w ich słuszności, lecz z obawy przed karą za ich niestosowanie lub z oczekiwania na nagrodę. Oportunista wybiera zachowania korzystne dla niego w danej sytuacji.
- konformizm – powodem respektowania przez jednostkę przepisów jest chęć dostosowania się do pozostałych członków grupy społecznej, która przyjęła określone reguły. Takie zachowanie ma na celu zdobycie akceptacji zbiorowości oraz pełniejszą identyfikację z nią.
- legalizm- stosowanie się do norm prawnych wynika z przeświadczenia o wymogu podporzadkowania się każdej zasadzie – niezależnie od tego, czy dana osoba uznaje ją za słuszną, czy nie. Powodem przestrzegania reguł nie jest analiza ich treści, lecz odpowiedni status norm – fakt, że wydał je we właściwy sposób organ władzy obdarzony autorytetem. Legalizm krytyczny – przyczynę przestrzegania zasad prawnych stanowi pogląd jedenastki o obowiązku zastosowania się do każdej reguły określonego typu.