Podstawy finansów

stuktura nauki o finansach
Zjawiska ekonomiczne:
 Zjawiska sfery realnej (produkcja, konsumpcja) – elementy wpływające na podział zasobów
 Zjawiska pieniężne
 Bezruch pieniądza (zasoby pieniężne, które posiadamy – oszczędności, depozyty)
 Ruch pieniądza
- Zjawiska finansowe
Systematyka zjawisk finansowych
 Przychody i wydatki rynkowe (w obie strony: ekwiwalentnośd świadczeo, warunki rynkowe)
 Transakcje natychmiastowe (spot) – świadczenia ekwiwalentne otrzymywane od razu (do 48 godzin)
 Transakcje terminowe (forward) – świadczenia ekwiwalentne otrzymywane po jakimś czasie
- Transakcje rzeczywiste (dostawa instrumentu bazowego)
- Transakcje nierzeczywiste (brak dostawy instrumentu bazowego, tylko nadwyżka)
 Przychody i wydatki nierynkowe (nie występuje zwrot świadczeo o charakterze ekwiwalentnym np. zasiłki, subwencje, podatki, składki na ubezpieczenia społeczne (?), dotacje: oświatowe, przedmiotowe, celowe
Finanse – ogół zjawisk i stosunków finansowych powstających w związku z tworzeniem, transferem, gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych
Nauka o finansach – dział nauki zajmujący się badaniem określonego wycinka rzeczywistości gospodarczej bazującego na pieniądzu i formułowaniem na podstawie uzyskanych wyników twierdzeo i praw
Podstawowe funkcje finansów:
 Stabilizacyjna – w celu „spłaszczenia” cyklu koniunkturalnego
 Alokacyjna – rozmieszczenie dóbr zgodnie z potrzebami różnych podmiotów
 Redystrybucyjna – podział PKB, dochodu narodowego na edukacje i inne dziedziny
Subdyscypliny nauki finansów
 Finanse globalne i międzynarodowe
 Finanse publiczne (rządowe i samorządowe)
 Finanse rynków i instytucji finansowych: bankowośd centralna, komercyjny, towarzystwa ubezpieczeniowe
 Finanse przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
Nowe subdyscypliny:
 Finanse sfery nieformalnej (szara strefa)
 E-finanse
 Mikrofinanse (finanse dla ubogich)
 Finanse instytucji pozarządowych (non-profit)
 Finanse behawioralne (kładą nacisk na zachowanie ludzi korzystających z usług finansowych)
Klasyfikacja finansów
 Megafinanse (zasięg pozakrajowy)
 Makrofinanse (zasięg krajowy)
 Mezofinanse (regionów)
 Mikrofinanse (przedsiębiorstw, gospodarstw domowych
Otoczenie nauki o finansach
Analiza zjawisk finansowych
 Ujęcie podmiotowe
 Ujęcie przedmiotowe (nastawione na transakcje – subwencje, pożyczki, kredyty)
 Ujęcie instrumentalne (weksle, czeki, pochodne instrumenty finansowe,…)
 Ujęcie funduszowe (z punktu widzenia organizacyjnego – budżet paostwa, przedsiębiorstwa)
WEKSEL
Wprowadzenie
System niemiecki –weksel jako całkowicie abstrakcyjny byt, oderwany od podstawy prawnej będącej podstawą powstania stosunku wekslowego (co w skrócie przekłada się na brak zainteresowania co do przyczyny powstania stosunku wekslowego);
system francuski – ścisły związek weksla z przyczyną będącą podstawą jego wystawienia (w skrócie– przyczyna powstania stosunku wekslowego jest uwzględniana, a nawet stanowi istotną okolicznośd np. w postępowaniu sądowym);
system anglosaski – duża swoboda formalna
Powstanie zobowiązania wekslowego następuje w chwili wystawienia dokumentu zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa wekslowego, w formie jednostronnego oświadczenia woli oraz wydania weksla osobie, wobec której dłużnik chce się zobowiązad (w przypadku weksla In blanco warunkiem powstania zobowiązania jest uzupełnienie braków na wekslu).
Cechy zobowiązania wekslowego
1. Skrypturalnośd: zobowiązanie wybitnie pisemnie (!); do ważności weksla niezbędny jest podpis wystawcy; dokumentuje wierzytelnośd pieniężną
2. Formalizm: odróżnia system niemiecki od francuskiego; akt formalny powstaje tylko poprzez ścisłe przestrzeganie wymagalnych przez ustawę formalności
3. Rygor wekslowy: skuteczna ochrona prawna zobowiązania wekslowego, możliwośd dochodzenia roszczeo z weksla w sposób przyspieszony i uproszczony
4. Bezwarunkowośd: przyrzeczenie zapłaty (weksel własny), polecenie zapłaty (weksel trasowany) są nieodwołalne; bez zastrzegania jakichkolwiek warunków
5. Charakter pieniężny: przedmiotem wyłącznie świadczenia pieniężne; weksel opiewa na pieniądze, ale nie jest formą pieniądza
6. Samodzielnośd: podpis złożony na wekslu nie ma wpływu na ważnośd podpisu innych podpisów wekslowych; z jednego weksla może wynikad wiele zobowiązao wekslowych; samodzielnośd gwarantuje ważnośd weksla przy zafałszowaniu jednego z podpisów
7. Solidarnośd: „kto weksel wystawił, przyjął, indosował lub zao poręczył odpowiada wobec posiadacza solidarnie
8. Abstrakcyjnośd (!): „oderwanie” od sytuacji, która była podstawą wystawienia i wręczenia weksla; jak weksel jest podpisany to weksel jest ważny, nie interesuje nikogo jak i dlaczego został wystawiony; sąd interesuje tylko czy weksel został wystawiony z zachowaniem wszystkich formalności; w przypadku weksli własnych można się spotkad ze złamaniem zasady abstrakcyjności; przy sporze kredytodawcy z kredytobiorcą nie ma znaczenia umowa kredytowa
Funkcje weksla
1. Papier wartościowy: dokument, który zawiera w sobie/wiąże ze sobą określoną wartośd pieniężną; jeżeli dokument zostanie zniszczony lub uszkodzony, wierzytelnośd przestanie istnied (jest to cecha papieru wartościowego konstytuwnego)
2. Płatnicza: wręczony zamiast zapłaty przy zakupie towarów i usług; umożliwia dokonywanie rozliczeo bezgotówkowych; zapewnia zwrotną wymianę na pieniądz (w pewnym sensie pełni funkcję pieniądza)
3. Obiegowa: funkcja ta nadaje wekslowi cechy surogatu pieniądza; możliwośd nieograniczonego przenoszenia weksla (indos)
4. Gwarancyjna: Funkcja ta, z powodu bezwarunkowego zobowiązania do zapłaty, sprawia, że weksel wykorzystywany jest do zabezpieczania innych zobowiązao.
5. Kredytowa i refinansowa: forma zabezpieczenia kredytu (najczęściej kredyt kupiecki); kredyt w formie weksla (kredyt wekslowy); funkcja refinansowa polega na tym, że sumę wekslową (minus odsetki dyskontowe przez instytucję skupującą weksel) można otrzymad przed terminem płatności.
6. Oszczędnościowa: lokata (rzadko stosowana funkcja)
7. Aportowa: wkład niepieniężny do spółki kapitałowej na pokrycie kapitału zakładowego
Rodzaje weksli
1. Weksel własny (sola, prosty, suchy)
Wystawca remitent (podmiot wskazany na wekslu)
(Bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty sumy pieniężnej)
2. Weksel trasowany (trata, przekazowy, ciągniony)
Wystawca(trasant) remitent
(Bezwarunkowe przyrzeczenie
zapłaty sumy pieniężnej na rzecz remitenta) trasat (zobowiązany do zapłaty)
3. Weksel in blanco (najczęściej występujący)
Niecałkowicie wypełniony dokument, podpisany przez wystawcę z zamiarem zobowiązania się wekslowo i z przeznaczeniem puszczenia go w obieg, mogącym po wypełnieniu stad się wekslem zupełnym
Porozumienie wekslowe: czyli deklaracja wekslowa – powstaje przy wekslu in blanco, łączy się z porozumieniem wekslowym (poświadcza to co jest w porozumieniu)
Weksel ma na celu ochronę posiadacza weksla, nie wystawcy
4. Weksel gwarancyjny: brak charakteru obiegowego; występuje często w relacjach pracowniczych; zobowiązanie wekslowe zabezpiecza wykonanie zobowiązania ze stosunku podstawowego np. zabezpieczenie zapłaty odszkodowania z tytułu majątkowej odpowiedzialności; szczególnym rodzajem weksla gwarancyjnego jest weksel kaucyjny, który jest wystawiony na określoną sumę pieniężną
5. Weksel dyskontowy: weksel przyjmowany przez NBP do redyskonta
6. Weksel piwniczny: weksel ciągniony na nieistniejącego trasata
Wystawienie weksla (niezbędne elementy weksla – tzw. Rekwizyty wekslowe)
1. Nazwa „weksel”: bez nazwy weksel jest nieważny; musi byd to określenie pochodzące z języka w jakim jest wystawiony
2. Bezwarunkowe przyrzeczenie (polecenie) zapłaty
3. Suma wekslowa: wyrażone w pieniądzu przyrzeczenie; liczbowo i słownie – pierwszeostwo ma zapis słowny; w wypadku dwóch zapisów słownych pierwszeostwo ma niższa wartośd
4. Wymienienie nazwiska (!) (firmy) trasata (weksel trasowany)
5. Oznaczenie terminu płatności: za okazaniem w pewnym terminie po okazaniu po dacie wystawienia
6. Oznaczenie miejsca płatności
7. Nazwisko (firma) remitenta
8. Oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla
9. Podpis wystawcy (!): identyfikujący wystawcę w sposób znaczący
Akcept weksla / aval
Akcept (przyjęcie) weksla to podpis trasata na wekslu oznaczający jego zgodę na zapłatę weksla. Po akceptacji weksla trasat staje się akceptantem. Sam weksel zyskuje miano weksla akceptowanego. Głównym dłużnikiem weksla trasowanego jest jego wystawca, ale tylko do momentu akceptacji. Po przyjęciu weksla przez trasata rola głównego dłużnika przechodzi na niego (tj. akceptanta). Dodatkowo zapłatę weksla może zagwarantowad awalista, który w razie odmowy zapłaty sumy wekslowej przez głównego dłużnika przejmuje odpowiedzialnośd za realizację zobowiązania wynikającego z weksla. Na dowód poręczenia (awalu) za głównego dłużnika awalista podpisuje się na przedniej stronie weksla. Osoba za którą awalista poręczył nazywana jest awalantem. Awal jest zobowiązaniem abstrakcyjnym i solidarnym.
Przeniesienie praw z weksla nazywamy indosem. Indos powinien byd bezwarunkowy, musi przenosid całośd praw z weksla, a indosatariusz może wykonywad wszystkie prawa z weksla przysługujące remitentowi.
W ramach indosu, dotychczasowy remitent, który zbywa swoje prawa, nazywany jest indosantem, a nowy remitent, który nabywa prawa poprzez indos, uzyskuje miano indosatariusza. Możliwy jest indos In blanco, do którego wymagany jest jedynie podpis indosanta. Jeżeli weksel zawiera klauzule „nie na zlecenie” indos jest zabroniony.
Zwrotne poszukiwanie: poszukiwanie osoby, która zapłaci za weksel, gdy indosant jest niewypłacalny (cecha/zasada solidarności)
Dodatkowe klauzule wekslowe
Klauzula „nie na zlecenie” – przeniesienie praw następuje poprzez przelew, a nie indos
Klauzula „bez protestu” – W przypadku wpisania tej klauzuli odmowę zapłaty sumy wekslowej stwierdza prawny posiadacz weksla; nie trzeba dokonywad protestu weksla u notariusza; jak nie ma tej klauzuli to wymagane jest sporządzanie aktu notarialnego, który jednoznacznie stwierdzi fakt i datę niezapłacenia weksla
Protestu dokonuje notariusz. Protest wekslowy – akt publiczny powiązany z roszczeniem weksla
Umorzenie wekslowe: istnieje możliwośd odtworzenia weksla; umorzenie następuje, gdy w wyniku wystąpieniu o decyzję sądu (wydana) decyzja zastępuje weksel
CZEK
Wprowadzenie
Papier wartościowy o cechach ściśle przez prawo czekowe określonych, w którym inkorporowane jest abstrakcyjne zobowiązanie wystawcy, indosantów i poręczycieli do zapłacenia sumy czekowej, jeżeli nie zapłaci jej za okazaniem trasat, któremu wystawca poleca zapłatę sumy pieniężnej
Relacje czekowe – relacje między wystawcą czeku a bankiem
Cechy zobowiązania czekowego: abstrakcyjne, bezwarunkowe
Poręczenie czekowe (aval): mechanizmy podobnie jak w wekslu
Umorzenie czeku: sądownie, orzeczenie sądowe zastępuje ten czek, w razie zaginięcia czeku, można żądad od sądu rejonowego miejsca płatności czeku uznania go za umorzony
Funkcje czeku:
 Rozliczeniowo-płatnicza (wątpliwości co do „płatniczej”): Czek umożliwia bezgotówkowe regulowanie wzajemnych zobowiązao. Jednak czek jest jedynie surogatem pieniądza i sam w sobie nie jest środkiem płatniczym; osoba która otrzymała czek, jeszcze musi coś zrobid, nie jest to jeszcze zapłata (chyba że tak umówiły się obie strony)
 Obiegowa: Czek może byd przenoszony poprzez indos na inne osoby, a więc spełnia funkcję obiegową. Z perspektywy formalnej łatwiej jest przenieśd prawa z czeku, niż z weksla. Przepisy są mniej rygorystyczne, a banki często wydają odpowiednie blankiety
 Gwarancyjna: nie można utożsamiad z wekslem, czek z pokryciem – wtedy pełni funkcję gwarancyjną
 Kredytowa: negatywne wykorzystanie czeku, nie powinien pełnid tej funkcji; odroczony termin płatności (bo dopiero przy realizacji transakcji); odniesienie do kredytu kupieckiego; czek jako swoisty pierwowzór karty kredytowej; czek (najczęściej In blanco) może byd podstawą lub pomocą w uzyskania kredytu
Czek a weksel (trasowany)
 Czek i weksel są sformalizowanymi, bezwarunkowymi i rodzącymi zobowiązania o charakterze abstrakcyjnym poleceniami zapłaty określonej sumy pieniężnej
 Podobnie „przenoszalne” – przez indos
 Zobowiązania samodzielne i solidarne
Różnice (czek):
1. Trasat – trasatem tylko bank („bankier”) – dlatego czek jest traktowany jako szczególny rodzaj weksla trasowanego
2. Akcept – nie podlega przyjęciu, bo nie ma instytucji akceptu
3. Wskazanie remitenta – remitent nie musi byd wskazany imiennie (na okaziciela)
4. Termin płatności – płatny zawsze za okazaniem , nie ma możliwości ustalenia innych terminów płatności jak w wekslu
Wystawienie czeku – aspekt blankietu czekowego (ale w bankach są również wypracowane wzory czeków, które mogą pełnid taką samą funkcję – blankiety bankowe)
Niezbędne elementy czeku:
1. Nazwa „czek” (raczej w ramach formuły zawierającej bezwarunkowe polecenie zapłaty – w języku wystawienia czeku, powinno byd w poleceniu, a nie nagłówku)
2. Bezwarunkowe polecenie zapłaty: zapłata musi nastąpid jednorazowo i nie jest dopuszczalne rozłożenie jej na raty. Brak możliwości przyrzeczenia zapłaty lub jej pokwitowania
3. Suma pieniężna (tylko jedna waluta): w obcej też, zasady związane z błędami rozstrzygane jak w wekslu (pierwszeostwo ma słownie zapisana później, a potem niższa wartośd zapisana liczbowo)
4. Oznaczenie trasata (banki, pewne wątpliwości: NBP, SKOK – raczej tak, w prawie czekowe traktowane jako bankier): obowiązek wypisania nazwiska bankiera
5. Oznaczenie miejsca płatności: określone dokładnie, rozbieżnośd między siedzibą banku a miejscem płatności może powodowad problemy
6. Oznaczenie daty wystawienia: postdatowanie - czek zawiera późniejszą datę wystawienia dokumentu, aniżeli dzieo rzeczywistego wystawienia i wręczenia go remitentowi. Wystawca puszcza taki czek w obieg przed dniem oznaczonym jako data wystawienia; ; antydatowanie dopuszczalne
7. Oznaczenie miejsca wystawienia czeku: określone dokładnie (nawet oddział, ulica); jak nie ma miejsca płatności, to miejsce wystawienia czeku decyduje
8. Podpis wystawcy
Dodatkowe elementy czeku (klauzule dodatkowe)
1. Oznaczenie remitenta: czek może byd wystawiony na osobę, ale raczej jest na okaziciela
2. Klauzula domicylu (czeki domicylowane): wprowadzenie miejsca gdzie będzie płatny czek w zastępstwie miejsca płatności
3. Zakreślenie czeku (czeki zakreślone): 2 równoległe linie – ograniczenie podmiotów które mogą otrzymad sumę czekową; między 2 liniami nazwa banku – tylko on może zapłacid
4. Zwolnienie od protestu: koniecznośd oprotestowania płatności (tak jak w wekslu)
5. Klauzula zabraniająca dalszego indosowania czeku: wykluczenie praw z czeku na kolejny podmiot; skutkuje wyłączeniem czeku z obiegu
6. Klauzula zwalniająca indosanta od odpowiedzialności za zapłatę czeku: obojętna pod względem czekowym; tylko w relacji zewnętrznej, rodzaj niepisanego porozumienia między indosantem a indosatariuszem
Rodzaje czeków:
 Czek na okaziciela: charakteryzuje się przede wszystkich brakiem remitenta. Oznacza to, że ktokolwiek jest w posiadaniu czeku na okaziciela, może realizowad wynikające z niego prawa- prawa z czeku przenoszone są poprzez jego fizyczne wydanie. Czek na okaziciela, w którym wystawca jest zarazem trasatem, jest nieważny.
 Czek na zlecenie: remitent określony; możliwośd przeniesienia czeku w drodze indosu
 Czek imienny: remitent określony; przeniesienie czeku w drodze przelewu, nie poprzez indos
 Czek na własne zlecenie: remitent – „ja”; wystawca = remitent; w celu przyspieszenia płatności – dośd prymitywna forma
 Czek domicylowany: czek z klauzulą domicylu; płatny nie przez bank będący trasatem, ale w jego zastępstwie przez inny bank
 Czek zakreślony: suma czekowa może byd wypłacona tylko określonym osobom; problem z określeniem „stały klient”; zakreślenie (dwie równoległe linie na czeku) ma charakter szczegółowy lub ogólny
 Czek rozrachunkowy: suma czekowa nie jest wypłacona w gotówce, lecz rozliczana między rachunkami bankowymi; bezgotówkowo; upoważnia bank do przelania środków finansowych z rachunku wystawcy na rachunek wskazanej osoby; może byd użyty jedynie do rozrachunku księgowego
 Czek potwierdzony: bank-trasat na wniosek wystawcy „potwierdza” czek rozrachunkowy => w ten sposób potwierdza, że czek ma pokrycie; potwierdzenie jest ważne 10 dni od daty wystawienia.
 Czek poświadczony (certyfikowany): czek ma pokrycie ogólne; posiada potwierdzenie banku w dniu realizacji czeku
 Czek gwarantowany: czek ma pokrycie w dniu wystawienia czeku; bank odpowiada wobec posiadacza i bierze odpowiedzialnośd
PAOSTWOWE PAPIERY WARTOŚCIOWE
Wprowadzenie
Źródła kreacji paostwowych papierów wartościowych: ustawa o finansach publicznych, ustawa NBP – Skarb Paostwa lub NBP ma prawo wprowadzenia paostwowych papierów wartościowych
Są to papiery charakteryzowane przez emitenta. Emitentem skarbowych papierów wartościowych jest Minister Finansów w porozumieniu ze Skarbem Paostwa (z wyjątkiem papierów o charakterze niepieniężnym). Agentem emisji jest NBP
Funkcje w ogólności
Obligacje komunalnie – niekoniecznie w 100% pewne więc trudne do klasyfikacji do paostwowych papierów wartościowych
Paostwowe papiery wartościowe (Agent emisji - NBP): papiery skarbowe, papiery NBP
Papiery skarbowe: cel emisji – finansowanie wydatków publicznych; sprzedaż bonów skarbowych w celu podtrzymywania płynności sektora publicznego (bo są krótkoterminowe); sprzedaż obligacji w celu chroniczności płynności sektora publicznego (bo są długoterminowe)
Papiery NBP: cel emisji – kształtowanie polityki pieniężnej
Rodzaje skarbowych papierów wartościowych:
Obligacja skarbowa – termin wykupu od roku w górę, emitowane na okaziciela
Bon skarbowy – termin wykupu od tygodnia do roku, system przetargowy (stopa zwrotu zależy od przetargu), wartośd nominalna min. 10000, bardzo wysoka płynnośd, osoby fizyczne mogą zainwestowad tylko przez pośredników
Skarbowy papier oszczędnościowy zarówno długo- jak i krótkoterminowy (ale zazwyczaj długo-), przewidziane do obrotu nieprofesjonalnego (oferowany do sprzedaży tylko osobom fizycznym)
Skarbowy papier wartościowy opiewający na świadczenia niepieniężne np. przy programie powszechnej prywatyzacji: udziały zamiast świadczeo pieniężnych; emituje Minister Skarbu Paostwa w porozumieniu z Ministrem Finansów
Rodzaje papierów wartościowych NBP: bon pieniężny (nabywcą może byd bank, przedsiębiorstwo, osoba fizyczna; system przetargowy), obligacja NBP, bon wartościowy NBP - konkurencyjne w stosunku do skarbowych papierów oszczędnościowych
Papiery NBP mają wpływad na podaż pieniądza
KONOSAMENT
Wprowadzenie
Jednostronny dokument stwierdzający przyjęcie przez przewoźnika od załadowcy oznaczonego w tym dokumencie ładunku w celu jego przewiezienia statkiem morskim; zawiera on zobowiązanie przewoźnika do wydania tego ładunku osobie uprawnionej na podstawie treści konosamentu, które przysługuje prawo do dysponowania ładunkiem w czasie przewozu i do jego odbioru
Jednostronny a więc brak umowy przewozu!
Reguluje kwestię między dostawcą a odbiorcą ładunku – brak miejsca dla sprzedającego
Dotyczy zawsze żeglugi śródziemnomorskiej.
Dysponowanie ładunkiem nie symbolizuje własności towaru. Nie jest papierem wartościowym opiewającym na własnośd towarów
Historycznie – konosament dotyczył przewozu własności, dawniej wystawiany przez przewoźnika
Frachtujący - zlecający transport drogą morską, (sprzedawca)
Załadowca – działa w imieniu frachtującego: przewoźnik, spedytor; frachtujący może byd jednocześnie załadowcą
Przewoźnik – może byd ich więcej niż jeden; przewoźnik umowny – ten z którym jest podpisany konosament, on jest zobowiązany, ale niekoniecznie realizuje transport; przewoźnik rzeczywisty – on realizuje transport, ale nie wystawia konosamentu
Odbiorca – uprawniony z konosamentu do odbioru ładunku z portu przeznaczenia
Znaczenie konosamentu
Sprzedawca przewoźnik kupujący
KONOSAMENT
Zakres/charakter/odpowiedzialnośd przewoźnika jest uregulowany/a od momentu załadunku do momentu wyładunku – przewoźnik ma prawo dysponowania ładunkiem w okresie przewozu
Posiadacz konosamentu ma prawo odbioru ładunku
Ryzyko utraty lub uszkodzenia ładunku w okresie przewozu zależy od zasad opisanych w konosamencie
Sprzedawca Kupujący
ZAPŁATA
KONOSAMENT KREDYT
Bank Bank żąda konkretnego konosamentu
Rodzaje konosamentu
 Konosament liniowy: dotyczy żeglugi liniowej (regulowanej)
 Konosament czarterowy: odnosi się do żeglugi nieregulowanej; lakoniczne w treści; wystawiony razem z umową czarterową
 Konosament załadowania - stanowi dowód przyjęcia ładunku na konkretny statek w określonym dniu (jest określona terminowośd), zakres odpowiedzialności obejmuje tylko okres od rozpoczęcia ładowania do zakooczenia wyładowania, ryzyko utraty lub uszkodzenia ponoszone tylko między tymi momentami
 Konosament przyjęcie do załadowania - potwierdza fakt przejęcia ładunku przez przewoźnika, lecz nie stanowi dowodu, że ładunek znalazł się na konkretnym statku. Konosament ten
stanowi zobowiązanie przewoźnika do załadowania ładunku na pierwszy odchodzący we właściwym kierunku statek danej linii. Termin spełnienia świadczenia nie jest znany, zakres odpowiedzialności obejmuje okres od przyjęcia do ładowania do wydania ładunku – ryzyko utraty lub uszkodzenia ponosi od przyjęcia do wydania ładunku
Przyjęcie do ładowania wydanie ładunku
Rozpoczęcie ładowania zakooczenie wyładowania
Ze względu na podmiot uprawniony z konosamentu (odbiorcę ładunku)
 Konosament imienny: nie można przenieśd na drodze indosu
 Konosament na zlecenie: na zlecenie załadowcy wystawiony na określoną imiennie osobę; z indosu można przenieśd na osobę trzecią
 Konosament na okaziciela: przeniesienie poprzez wydanie dokumentu
Ze względu na zastrzeżenia przewoźnika, co do stanu ładunku:
 Konosament „czysty”: nie wnosi zastrzeżeo co do uszkodzenia towarów
 Konosament „nieczysty”: łatwo określane uszkodzenia towarów
List gwarancyjny – „rewers”: odpowiedzialnośd bierze frachtujący, chociaż wcześniej wydano konosament czysty
Umowny podział:
 Konosament bezpośredni: kilka przewoźników/statków morskich na poszczególnych odcinkach trasy przewozu – konosament wystawia ten pierwszy
 Konosament kombinowany: przewiduje transport towarów różnymi środkami transportu – konosament wystawia ten, który przewozi statkiem morskim
 Konosament „elektroniczny”: pełni funkcję potwierdzenia, poświadczenia przyjęcia towaru; nie jest papierowy a więc tak naprawdę NIE może byd konosamentem!
Morski list przewozowy: poświadcza przyjęcie przewozu, spełnia tylko funkcję potwierdzenia przyjęcia
Treśd konosamentu:
1. Oznaczenie przewoźnika: może byd umowny
2. Oznaczenie załadowcy: może byd frachtującym
3. Oznaczenie odbiorcy: konieczne, najważniejsze
4. Nazwa statku
5. Określenie ładunku
6. Określenie zewnętrznego stanu ładunku i jego opakowania
7. Znaki główne niezbędne do stwierdzenia tożsamości ładunku: w tym – zastrzeżenia co do ładunku
8. Oznaczenie frachtu i innych należności przewoźnika
9. Nazwa miejsca załadowania
10. Nazwa miejsca wyładowania
11. Liczba wydanych egzemplarzy: informują o komplecie dokumentów
12. Data i miejsce wystawienia
13. Podpis przewoźnika albo kapitana statku: problematyczne, problem zakresu odpowiedzialności
DOWÓD SKŁADOWY
Wprowadzenie
Papierowy, towarowy instrument finansowy, opiewający na własnośd towarów
Prawo składu miasta (historycznie): obowiązek, stawiany kupcom przejeżdżającym przez miasto, zatrzymania się w nim na pewien okres i wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów
Domy składowe – nie byle jakie magazyny, prowadzone przez tradycjonalistów, prowadzone usługi profesjonalne: pakowanie, sortowanie, magazynowanie
Sprzedaż konsygnacyjna: zachowanie ciągłości dostaw bez jednostkowych dostaw
Skład konsygnacyjny: miejsce wyodrębnione do odbycia sprzedaży konsygnacyjnej np. skład paliw płynnych
Emisja dowodu składowego:
Składający wydaje do Domu Składowego towar, a następnie żądanie dowodu składowego. Dom Składowy w zamian wydaje dowód składowy składający się z rewersu (drukowany formularz) i warrantu (księga składowa). Rewers i warrant znajdujący się na jednej kartce to dowód składowy. Póki rewers i warrant są razem, to stanowią dowód składowy nierozdzielony (jako jeden instrument finansowy). Rozerwanie rewersu i warrantu prowadzi do powstania dwóch osobnych, towarowych instrumentów finansowych: rewersu i warrantu.
Warrant opiewa na sumę pieniężną. Kredyt warrantowy – kredyt pod zabezpieczenie. Warrant => pierwszy indos – poprzedza powstanie 2 nowych instrumentów finansowych
Bank ma prawo zastawu do towaru określonego w rewersie (może dojśd do jego licytacji)
Bank domicylowy prowadzi rozliczenia dowodu składowego.
Dom składowy może wydad towar wtedy, gdy jest tylko rewers i zaświadczenie o pobraniu kredytu warrantowego
AKCJA
Wprowadzenie
Papier wartościowy, który ucieleśnia prawa udziałowe
 Deklaratywny charakter: zniszczenie dokumentu akcji nie likwiduje uprawnieo z nim związanych
 Kauzalnośd: dokument jest związany z nabyciem akcji; z jednej strony akcjonariusz z drugiej – zobowiązania spółki (nie ma abstrakcyjnego charakteru jak np. weksel); akcja ma ścisły związek z podstawowym stosunkiem prawnym
 emitowany w serii: ma charakter masowy, w danej serii uprawnienia są identyczne
Akcja (różne podejścia) :
 ułamek kapitału zakładowego: kapitał zakładowy jest de facto sumą nominalnych wszystkich akcji, a więc częśd sumy to ułamek tej sumy
 ogół praw akcjonariusza względem spółki: prawo majątkowe (np. do dywidendy, do poboru), korporacyjne (udział w zgromadzeniach); ale akcjonariusz też ma obowiązki
 dokument wystawiony przez spółkę: jako poświadczenie, dowód
 akcje tradycyjne (też poza giełdą, wydawane przez spółki nie będące w obrocie publicznym)
- pojedyncze
- zbiorowe: odcinek zbiorowy - ma na celu ułatwienie, przy dużych wpłatach, ale małych wartościach nominalnych akcji. Na jednym dokumencie można zapisad nawet 2 mln akcji; można się wycofad z odcinka zbiorowego, podzielid go na mniejsze
 akcje elektroniczne: istnieją w formie zapisu w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych, emisje akcji elektronicznych mogą przeprowadzad tylko przedsiębiorstwa, które uzyskały status spółki publicznej
Wartośd akcji
Akcjonariusz wpłaca do spółki wkład gotówkowy lub wkład bezgotówkowy (tzw. Aport). Spółka w zamian oddaje akcje, która może mied różne wartości:
- wartośd nominalna – „jednostka rozrachunkowa”, ułamek kapitału zakładowego
- wartośd emisyjna – „cena objęcia akcji”: na rynku pierwotnym
- wartośd rynkowa – „cena nabycia akcji”: na rynku wtórnym
Nabycie pierwotne to obejmowanie akcji, czyli pierwszy raz, kiedy nabywa się akcje
Przykład: wartośd nominalna – 1 zł, wartośd emisyjna – 5 zł; wtedy kapitał agio (kapitał zapasowy) wynosi 4 zł. Kapitał agio jest wykorzystywany do pokrywania kosztów akcji. Różnica wartośd rynkowej oraz wartości emisyjnej jest stratą/zyskiem zbywcy akcji
Znaczenie akcji
 forma pozyskiwania kapitału (polega na finansowaniu wydatków spółki kapitałem własnym, akcje ułatwiają przepływ kapitału w gospodarce)
 forma inwestowania (akcje dają inwestorom możliwośd inwestowania wolnego kapitału i, potencjalnie, osiąganie zysków wraz ze wzrostem wartości akcji)
 inne (akcje pełnią także rolę motywacyjną dla akcjonariuszy i kierownictwa spółki, a także grają istotną rolę w kwestiach przejęd innych spółek)
Rodzaje akcji
Kryterium: oznaczenie akcjonariusza
 akcja imienna (związana z przelewem; wiąże się z wpisem w księdze akcyjnej; można ją zamienid na akcję na okaziciela; można ją odstąpid komuś, ale swoboda jest ograniczana przez statut spółki)
 akcja na okaziciela (akcja bezimienna; przekazanie poprzez wręczenie dokumentu; nie jest rejestrowana w księdze prowadzonej przez spółkę; można zbywad bez ograniczeo ale nie poprzez indos)
Akcja na zlecenie (poprzez indos) nie występuje
Kryterium: istnienie uprzywilejowania
 akcja „zwykła” (nie zawiera uprzywilejowao)
 akcja uprzywilejowana (uprzywilejowania, które wynikają z akcji, nie akcjonariusza!; uprzywilejowania wynikają z kodeksu spółek, ale są też inne nie wynikające z przepisów)
 prawo głosu: 1 do 2 głosów – ale może byd np. 1,5 głosu
 dywidenda: prawo majątkowe, uprawniające do udziału w zyskach spółki; dywidenda taka nie może przekraczad 150% wysokości dywidendy przysługującej akcji nieuprzywilejowanej
 podział majątku (likwidacja): przy czym pierwszeostwo ma zaspokojenie wierzycieli, natomiast to, co zostanie, idzie do podziału między akcjonariuszy
 inne (np. przywilej pierwszeostwa podjęcia akcji z nowych emisji)
Uprzywilejowania akcjonariusza (osobiste; nie mylid z uprzywilejowaniami akcji) – w momencie sprzedaży akcji wygasają jego uprzywilejowania
Uprzywilejowania akcji należy łączyd z dokumentem, w momencie sprzedaży nie wygasają uprzywilejowania samej akcji (tylko akcjonariusza, który sprzedał akcje)
Rodzaje akcji uprzywilejowanej:
 akcja „założycielska”: posiadają ją pierwsi akcjonariusze, bardziej uprzywilejowane akcje od akcji, które są w posiadaniu późniejszych akcjonariuszy; w ramach tej akcji znajdują się uprzywilejowania osobiste (nie wynikają z akcji)
 akcja niema: bez prawa głosu, często brak limitu dywidendowego (powyżej 150%); przyznawane tym, którzy są niewygodni i nie mają się wtrącad w sprawy spółki
 akcja „złota”: gwarantuje prawo liberum veto, sprzeciwu, ponadto prawo powołania/odwołania członka rady nadzorczej; rzadko występuje; Skarb Paostwa raczej nie jest posiadaczem akcji złotej w spółkach paostwowych, jest raczej akcjonariuszem złotym (jak sprzeda akcje, to wygasają jego prawa)
 akcja dla akcjonariusza strategicznego: finansowe określenie, nie formalne; wydane w celu zachęcenia inwestora do włożenia kasy w spółkę (często żąda prawa głosu, prawa do dywidendy)
Kryterium: pokrycia wkładu
 akcja gotówkowa (nawiązuje do układu pierwotnego, wkład pierwotny w gotówce, w przypadku akcji gotówkowej wkład może byd wnoszony na raty (jednak rata nie może byd mniejsza niż 25 % wartości nominalnej akcji)
 akcja aportowe (nawiązuje do formy bezgotówkowej)
Kryterium: inne
 akcja własna: posiada ją spółka, spółka jest swoim akcjonariuszem (ale w świetle prawa spółka nie może mied swoich akcji!); emitowana w celu samofinansowania się spółki; często jako wynagrodzenia dla menedżerów
 akcja „krzyżowa”: sytuacja w której spółka córka posiada akcje spółki matki (w celu obejścia przepisu, że spółka nie może mied swoich akcji); jest to zakazane, ale przy większych konotacjach spółek córek, matek, babd jest to „retuszowane”
 akcja gratisowa: w wyniku przeksięgowania przy powiększeniu kapitału zakładowego ze środków własnych spółki, powstaje różnica między wyższą wartością kapitału zakładowego a wartością niższą, związaną z dokumentem akcji – w konsekwencji emitowane są dla każdego akcjonariusza dodatkowe akcje
 akcja z obowiązkiem świadczenia (akcjonariusz jest zobowiązany do określonych świadczeo np. pracy)
Dywidenda
Prawo do dywidendy – prawo akcjonariusza do udziału w zysku rocznym spółki akcyjnej; nie mylid z prawem do wypłacenia dywidendy (do tego długa droga)
Droga do wypłacenia dywidendy
1. Spółka
2. Zysk roczny (netto)
3. Pokrycie strat z lat ubiegłych
4. Odpis obowiązkowy na kapitał zapasowy
5. Odpis nieobowiązkowy na kapitał zapasowy
6. Uchwała WZA (Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy) o podziale zysku
Zysk – często nie ma go w spółce, jest zamrożony np. wydatki na amortyzację
Problem ustalenia kręgu akcjonariuszy, którzy mają prawo do dywidendy w dniu dywidendy, a także problem wypłaty – w rachunkach zysków i strat zysk jest ujęty w sensie memoriałowym – tzn. że może go fizycznie nie byd, ze względu na to, że ktoś nam zalega itp.
Dzieo dywidendy- akcjonariat
7. WYPŁATA
Dzieo wypłaty dywidendy – dzieo do którego spółka powinna uiścid dywidendę
Prawo poboru – dotychczasowy akcjonariusz ma prawo pierwszeostwa (z mocy ustawy) w obejmowaniu akcji emitowanych przez spółkę w związku z podwyższeniem jej kapitału zakładowego
1. Spółka – decyzja o dokapitalizowaniu
2. Ogłoszenie wzywające do wykonania prawa poboru
3. Zapisy na akcje
4. Przydział akcji
Prawo o charakterze zbywalnym. Akcjonariusz powinien mied taką samą pozycję co wcześniej (tzn. że ma prawo do tylu procent nowych akcji, ile dotychczas posiada)
Akcja jako przedmiot zabezpieczenia
Tę funkcję najlepiej pokazad na przykładzie. Załóżmy, że kontrahent udzielił pożyczki posiadaczowi akcji. Aby zagwarantowad spłatę długu, kontrahent wymaga od akcjonariusza zabezpieczenia w postaci akcji (w razie uchylania się od spłaty pożyczki, kontrahent będzie mógł przejąd na własnośd akcje). Obie strony zawierają między sobą umowę zastawniczą i dłużnik, czyli akcjonariusz staje się zastawcą, a wierzyciel, czyli kontrahent zostaje zastawnikiem.
W powyższym przypadku umowa zastawnicza przewiduje przejęcie akcji na własnośd (w razie nie spełnienia świadczeo). Istnieją jednak inne możliwości zabezpieczenia wierzytelności kontrahenta:
 Zastawca może umożliwid zastawnikowi pobieranie dywidendy; dotychczasowy akcjonariusz wtedy nie ma prawa do tego, tylko zastawnik!
 Zastawca może umożliwid zastawnikowi głos na WZA – duże wątpliwości, czy zastawnik może mied do tego prawo, prowadzi to do:
 Rozszczepienia prawa akcji (między zastawcą a zastawnikiem). Nie można zbyd prawa do dywidendy, do poboru (ale w odniesieniu do konkretnej sytuacji, a nie ogólnie – TAK, można)
Różnice między umorzeniem akcji, a unieważnieniem dokumentu akcji
Unieważnienie dokumentu akcji: pozbawienie mocy samego dokumentu, wycofanie konkretnego dokumentu z obiegu, ale raczej nie akcji (rzadko się zdarza)
Umorzenie akcji: unicestwienie akcji; występuje przy wycofaniu się akcjonariusza ze spółki; częstsze niż unieważnienie dokumentu akcji; Umorzenie wiąże się z koniecznością podjęcia odpowiedniej uchwały i wymogiem obniżenia kapitału zakładowego spółki rodzaje:
 Dobrowolne: akcjonariusz wyraża zgodę na umorzenie akcji, unicestwienie ogół praw akcjonariusza; za wynagrodzeniem bądź bez wynagrodzenia
 Przymusowe: charakter obligatoryjny, zawsze następuje za odpowiednią opłatą, umorzenie to następuje po ziszczeniu jakiegoś warunku określonego przez statut spółki
 „automatyczne”: mieszany charakter – zgoda, ale przymusowa (związana z warunkami statutu spółki)
OBLIGACJA
Wprowadzenie
Papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.
Emitent – podmiot wprowadzający obligacje; obligatariusz – właściciel obligacji
To konstytutywny, dłużny (a więc: obligacja opiewa na dłużnika) papier wartościowy)
„Ucieleśnia” wierzytelności (prawa majątkowe). Obligacja może opiewad na niepieniężne wierzytelności
Bez papierowej formy (lub ew. zapisu komputerowego) nie będzie miała praw. Zniszczenie papieru oznacza utratę własności papieru obligacji
Emitowany w serii (podobnie jak akcje). Jeśli serie są jednakowe, to opiewają na te same wierzytelności Teoretycznie można by było wyemitowad jedną serię, ale wtedy traci charakter obligacji – bardziej przypomina pożyczkę.
Rodzaje obligacji
Kryterium: miejsce emisji obligacji (siedziba emitenta od miejsca gdzie emitent zbywa obligacje; podział ten jest kwestionowany ze względu na euroobligacje)
 Obligacja krajowa (rynek obligacji zgadza się z siedzibą obligacji)
 Obligacja zagraniczna (rynek obligacji nie zgadza się z siedzibą obligacji)
 Międzynarodowe (np. euroobligacje)
 Inne obligacje zagraniczne
Kryterium: oznaczenie obligatariusza
 Obligacja na okaziciela: zbywanie poprzez wydanie dokumentu
 Obligacja imienna: zbywanie poprzez przelew
Kryterium: formy dokumentu (zapis):
 Obligacja zmaterializowana: tradycyjna, papierowa
 Obligacja zdematerializowana: zapis komputerowy
Kryterium: przedmiotu praw ucieleśnionych
 Obligacja na wierzytelności pieniężne
 Obligacja na wierzytelności niepieniężne: zamienne – jeden papier wartościowy na inny
 Obligacja „mieszana”: połączenie 2 poprzednich
Kryterium: sposobu oprocentowania
 Obligacja o stałym oprocentowaniu
 Obligacja o zmiennym oprocentowaniu np. indeksowane – sposób oprocentowania zależy od wskaźnika rynkowego np. inflacji
 Obligacja o „zerowym” oprocentowaniu: obligacje zero-kuponowe – zarabianie na dyskoncie
Kryterium: termin wykupu
 Obligacja krótkoterminowa (do roku – służą do spłacania wydatków bieżących emitenta)
 Obligacja średnioterminowa (do 5 lat)
 Obligacja długoterminowa (powyżej 5 lat)
Kryterium: możliwośd zmiany treści
 Obligacja konwersyjna: emitent ma prawo zmienid treśd po jej wyemitowaniu (wynika to np. z praw emitenta)
 Obligacja o niezmiennej treści
Kryterium: „możliwości” wykupu
 Obligacja podlegająca wykupowi
 Obligacja niepodlegająca wykupowi (obligacja wieczysta, rentowa – nie ma określonego terminu wykupu)
Kryterium: zabezpieczenia
 Obligacja całkowicie zabezpieczona: zabezpieczone - nominał i odsetki
 Obligacja częściowo zabezpieczona: zabezpieczone – częśd nominału lub cały nominał i niezabezpieczone odsetki
 Obligacja niezabezpieczona – „śmieciowe obligacje” – duże ryzyko, słaby emitent
Zabezpieczenie ma charakter realny (pod zastaw nieruchomości, gwarancja bankowa)
Kryterium: ryzyka
 Obligacja pozbawiona ryzyka (za nie uchodzą obligacje skarbu paostwa)
 Obligacja charakteryzująca się ryzykiem
Kryterium: źródło pokrycia (fundusz, podmiot, który zapłaci wierzytelnośd)
 Obligacja ogólna: źródło finansowania odsetek to cały majątek emitenta
 Obligacja przychodowa: podmiot wyodrębnia jakieś inwestycje (finansowane ze środków z obligacji) i odsetki będą płacone z zysków tych inwestycji
 Obligacja sekurytyzacyjna: sytuacja, w której spółka córka emituje obligacje, środki z tytułu sprzedaży obligacji idą do spółki matki, a odsetki są finansowane z dochodów spółki córki
Funkcje obligacji (dla emitenta):
 Pożyczkowa (obligacje z założenia pełnią tą funkcję; do kredytu bądź pożyczki)
 Rozwojowa (ta, restrukturyzacyjna i stabilizacyjna są wypadkowymi funkcji pożyczkowej)
 Restrukturyzacyjna (finansowanie zmian organizacyjnych)
 Stabilizacyjna (dofinansowanie podmiotów zagrożonych utratą płynności)
 Promocja miasta
 Aktywizowanie społeczeostwa
Funkcje obligacji (dla obligatariusza):
 Lokacyjna
 Bonifikacyjna (osoba nabywająca obligacje zachęcona jest obniżką cen towarów emitenta lub dodatkowymi świadczeniami niepieniężnymi np. obligacje węglowe)
Funkcje obligacji (uniwersalne)
 Płatnicza (pewne wątpliwości)
 Obiegowa (możliwośd przenoszenia obligacji przez jej właściciela na inny podmiot)
 Gwarancyjna (określony stopieo pewności, że zobowiązania emitenta wynikające z obligacji zostaną zrealizowane)
Elementy treści obligacji:
1. Powołanie podstawy prawnej emisji (konkretna ustawa prawna na podstawie ustawy o obligacjach, bez widzimisię)
2. Szczegółowe określenie emitenta
3. Nazwa obligacji i cel emisji (cel – jaką inwestycję chcemy sfinansowad, nie trzeba pisad oprócz inwestycji komunalnych)
4. Wartośd nominalna i numer
5. Opis świadczeo emitenta
6. Oznaczenie obligatariusza (tylko, gdy obligacja jest imienna)
7. Ewentualny zakaz lub ograniczenie zbywania
8. Oprocentowanie i warunki wykupu
9. Zakres i forma zabezpieczenia (jeżeli występuje)
10. Miejsce i data wystawienia
11. Podpisy w imieniu emitenta (zgodne z zasadą reprezentacji)
Cel emisji – zamierzenie, które ma byd zrealizowane ze środków uzyskanych ze sprzedaży obligacji. Obowiązek określenia celu występuje przy obligacjach komunalnych i przychodowych)
Klasyfikacja celów emisji obligacji
Kryterium: ilości zamierzonych przedsięwzięd
 Cel pojedynczy
 Cel złożony
Kryterium: udziału środków pozyskanych w realizacji przedsięwzięcia
 Pokrywają w całości
 Pokrywają w części (wtedy obligacje jednym ze źródeł finansowania przedsięwzięcia)
Obligacje partycypacyjne
Emitent dokonuje emisji obligacji na określony cel gospodarczy. Obligatariusz nabywa obligacje za świadczenia niepieniężne. Posiadacz obligacji w tym momencie ma prawo do udziału w zyskach (nie mylid z dywidendą)
Obligacje zamienne
Emitent dokonuje emisji obligacji na określony cel gospodarczy. Obligatariusz nabywa obligacje za świadczenia niepieniężne lub niepieniężne. Obligatariusz sam wybierze świadczenie. Nabywca obligacji zamiennych ma prawo do zamiany jej na akcje emitenta w określonym terminie.
Proces emisji
1. Czynności wstępne: kalkulacja, czy się opłaci, przygotowanie decyzji – istotna kwestia
2. Decyzja o emisji oraz wybór trybu: tryb publiczny (otwarty) lub zamknięty
3. Decyzja o obsłudze procesu: potrzebny ktoś do pomocy emitentowi w tej kwestii
4. Ustanowienie zabezpieczeo obligacji: regulacje niezbyt precyzyjne bo decydujemy się na zabezpieczenie czegoś, co jeszcze nie istnieje, więc de facto nie można tego zabezpieczyd, co najwyżej zadecydowad o charakterze obligacji
5. Porozumienie z underwriterem (subemitentem): subemisja usługowa (będzie wyzbywał się na rynku obligacji) i inwestycyjna (bierze obligacje na siebie)
6. Przygotowanie propozycji nabycia
7. Skierowanie propozycji nabycia
8. Przyjęcie propozycji nabycia (umowa przedemisyjna)
9. Przydział obligacji: warunki umowy muszą byd zrealizowane
10. Wydanie dokumentu
Akredytywa
Geneza – kupiecki list kredytowy. Standardowym dokumentem - konosament
I połowa wieku XX wieku – uzależnienie wypłaty od przedstawienia dokumentów oraz wprowadzenie zobowiązania banku.
Akredytywa to forma rozliczeo krajowych i zagranicznych za pośrednictwem banku stosowana jako instrument zabezpieczający interesy stron kontraktu.
Istota akredytywy:
Kupujący chce nabyd towar od sprzedającego za odpowiednią cenę, jednak sprzedający żąda zapłaty akredytywą. W tym momencie kupujący staje się akredytującym, a sprzedający akredytowanym (beneficjentem).
Akredytywa nie jest środkiem płatniczym. Jest swego rodzaju mechanizmem rozliczeniowym. Celem akredytywy jest zapłata ceny beneficjentowi.
Akredytujący zleca otwarcie akredytywy bankowi (akredytatowi). Bank poświadcza beneficjentowi, że otwiera akredytywę. Bank akredytat znajduje się we współpracy zagranicznej z bankiem pośredniczącym, który jest korespondentem banku krajowego. Bank pośredniczący zajmuje się obsługą akredytywy.
Akredytywa – funkcje
 Płatnicza (rozliczeniowa) – ułożenie mechanizmu rozliczeniowego tak, by sprzedający był pewien, że otrzyma środki
 Funkcja zabezpieczająca – dokumenty są podstawą wypłaty środków, pieniądze wypłacone => dokumenty w porządku
 Funkcja kredytowa
Rodzaje akredytywy:
 Akredytywa dokumentowa: bank dokona zapłaty po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków. Warunek: przedstawienie dokumentów (dowodzących, iż wywiązał się ze swych zobowiązao kontraktowych oraz innych dokumentów wymaganych przez kupującego)! (Bank ma z tego prowizję do 3% wartości transakcji)
 Akredytywa zabezpieczająca (stand-by): bank dokona zapłaty po spełnieniu przez beneficjenta wszystkich warunków. Warunek 1: przedstawienie dokumentów, warunek 2: akredytujący nie zapłaci; bank otwierający spłaca zobowiązanie za pierwszym żądaniem beneficjenta; trudności w rozróżnieniu z gwarancją
 Akredytywa pieniężna: beneficjent zleca otwarcie akredytywy bankowi otwierającemu (udzielającemu), a bank otwierający akredytywę upoważnia inny bank (zwany bankiem uprawnionym) do dokonania wypłaty na rzecz wskazanego w jej treści beneficjanta, do wysokości kwoty i w terminie określonym w akredytywie. Dzieli się na:
 Adresowaną – bank uprawniony wymieniony z nazwy, jeden bank
 Okrężną – dotyczy grupy banków – korespondentów
 Odwołalna/nieodwołalna – dotyczy stanowiska banku: może zmienid charakter akredytywy czy też ją odwoład
 Odnawialna (rewolwingowa) – dotyczy transakcji rozliczanych w partiach; jest realizowana przez beneficjenta częściami, cel: niezamrażanie środków na całośd; może byd odnawiana przez beneficjenta w stosunku do wartości oraz do czasu
 Przenośna/ nieprzenośna – czy można przenieśd prawa na inny podmiot; gdy nic o tym nie ma w dokumentach to jest nieprzenośna
 Potwierdzona/ niepotwierdzona: dotyczy zobowiązao banku pośredniczącego; w potwierdzonej oba banki (otwierający i pośredniczący) będą zobowiązane po równo; w niepotwierdzonej mamy do czynienia z akredytywą awizującą (bank pośredniczący będzie „goocem”) oraz z akredytywą negocjowaną (bank pośredniczący bierze ciężar odpowiedzialności za zbadanie dokumentów)
 Gotówkowa – płatna natychmiast
 Z odroczonym terminem
 Zaliczkowa z czerwoną/ zieloną klauzulą: bank wypłaci, a nie będą dokumenty sprawdzone, kupujący zapłaci zaliczkę: w przypadku gdy zwrot zaliczki nie jest zabezpieczony to mamy z czerwoną klauzulą, jeśli jest zabezpieczony to mamy z zieloną klauzulą
Inkaso
Alternatywny instrument finansowy do akredytywy
Eksporter składa zlecenie i wydaje dokumenty do banku eksportera. Bank eksportera przyjmuje dokumenty i przesyła je wraz z własnym zleceniem do banku importera. Bank importera przedstawia i wydaje dokumenty do importera. Importer spełnia warunki inkasa (płaci cenę) przez bank importera. Bank importera przesyła rozliczenie bankowi eksportera, który z kolei dostarcza rozliczenie eksporterowi.
Eksportera i importera można zamienid na sprzedającego i kupującego. Akredytywa są korzystniejsze dla sprzedającego i eksportera
Gwarancja bankowa
Jest to umowa! Występuje w poważnych transakcjach, traktowane jako zabezpieczenie finansowe.
Stosunek podstawowy łączy dłużnika i wierzyciela (beneficjenta gwarancji). Takim stosunkiem może byd np. umowa o wykonanie robót budowlanych. Między wierzycielem a bankiem gwarantem zawiązuje się stosunek gwarancji, a między dłużnikiem a bankiem gwarantem – zlecenie.
Gwarancja na ok. 10% wartości, problem z określeniem kiedy bank wypłaci pieniądze – będzie opierał się na zaświadczeniach, gwarancja stosowana po to by zachowad płynnośd inwestycji
Polisa ubezpieczeniowa
Nie jest papierem wartościowym, tylko dowodem zawarcia umowy. Dokument sporządzony przez zakład ubezpieczeo na odpowiednim formularzu, który z reguły powinien zawierad najbardziej istotne postanowienia zawartej umowy ubezpieczenia. 3 najważniejsze elementy: dokument, wystawiony przez ubezpieczyciela, dowód zawarcia umowy
Ubezpieczający opłaca składkę do ubezpieczyciela. Kasę za ew. ubezpieczenie zgarnia uposażony. Ubezpieczyciel wydaje polisę ubezpieczeniową i przejmuje ryzyko.
Rodzaje polisy ubezpieczeniowej:
 Polisa indywidualna
 Polisa grupowa (zbiorowa): jedna umowa obejmuje kilka podmiotów
 Polisa generalna: ubezpieczonych kilkanaście/dziesiąt ryzyk (duże ilości towarów)
 Polisa obrotowa: podobna do generalnej, ewidencja musi byd prowadzona i z niej jest się rozliczanym (a dokładnie z obrotów)
 Polisa blokowa: zawiera druczki
Dokumenty stwierdzające umowę ubezpieczenia
 Legitymacja ubezpieczeniowa: przy ubezpieczeniu grupowym, w miejsce polisy – legitymacja
 Tymczasowe zaświadczenie: w ubezpieczeniu gospodarczym
 Certyfikat ubezpieczeniowy – np. przy ubezpieczaniu transportu; zamiast okazania polisy by np. nie ujawniad szczegółów umowy
 Kwit zapłaty składki
 Nota pokrycia: tzw. Pokwitowanie opłacenia składki, ale nie wystawionej przez zakład
Kategorie finansowe
Na koszt wytworzenia wyrobu X składają się:
 Bezpośrednie koszty produkcyjne (narzuty, które można przypisad do konkretnej jednostki)
 Pośrednie koszty produkcyjne (narzuty, będą wpływały na kalkulację wewnętrzną ceny, ale nie można ich przypisad do jednostki
 Koszty zmienne – zależą od liczby produktów, chociaż też wyrażone w wartościach absolutnych
 Koszty stałe (m.in. koszty zarządu: energia, podatki)
 Uzasadnione
 Nieuzasadnione
Na cenę produktu X składają się:
 Koszt wytworzenia wyrobu X
 Marża (co na czym zarobimy)
 Podatek akcyzowy – kształtuje podstawy do podatku VAT, więc musi byd
 Podatek od towarów i usług – razem z podatkiem akcyzowym stanowią obciążenia administracyjno-prawne
Cena produktu X może byd wyrażona jako
 Cena zakupu
 Cena nabycia – nie może byd mniejsza od ceny zakupu; powiększona cena zakupu o elementy związane z procesem zakupu tj.
 Wartośd transportu
 Wartośd montażu
 Wartośd rozruchu technologicznego
 Podatki
 Odsetki, które finansują utrzymanie środka trwałego do czasu ewidencji
Odpisy amortyzacyjne są odliczane od wartości początkowej. Po dniu ewidencji są ujęte w kosztach bieżących
Cena nabycia może byd powiększona do momentu ewidencji w księgach rachunkowych!
Przychód (wg rachunkowości) – uprawdopodobnione powstanie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości
Przychód (wg podatku CIT) – otrzymane pieniądze, wartośd otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub praw, a także wartośd innych nieodpłatnych lub częściowo odpłatnych świadczeo. W tym rozumieniu stosujemy się do zasady kasowej – czyli środki pieniężne są już na koncie z tytułu przychodu
Przychód związany z działalnością gospodarczą (wg podatku CIT) – także przychód należny, chodby nie został jeszcze faktycznie otrzymany. Tutaj stosujemy się do zasady memoriałowej – zaistniało zdarzenie związane z przychodem (zgodnie z umową), ale przychód należny, niekoniecznie otrzymany.
Przychód ma niekoniecznie charakter pieniężny.
Nieodpłatne świadczenia to np.: leki za 1 zł dla emerytów, pożyczki nieprocentowane, użyczenie lokalu mieszkalnego
Na cenę netto (wynagrodzenie netto) produktu X składają się: koszty wytworzenia wyrobu X, marża i podatek akcyzowy. Dodając do tego podatek od towarów u usług (VAT) otrzymujemy cenę brutto (wynagrodzenie brutto). Cena netto jest przychodem, zatem przychodem nie jest i nie może byd podatek VAT.
Koszt (wg rachunkowości) - uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości
Koszt (wg podatku CIT) – wydatek poniesiony w celu osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodu, z pewnymi wyjątkami wymienionymi w ustawie podatkowej
„poniesiony” – a więc coś zapłacone; „w celu” – powiązanie wydatku z osiągnięciem przychodu, ale przychód nie musi byd osiągnięty np. wytworzyliśmy coś by sprzedad i mied z tego przychód, ale się nie udało – jednak celem była sprzedaż, osiągnięcie przychodu, a więc mamy tu do czynienia z kosztem
Koszt to również w znaczeniu podatkowym wydatek poniesiony pośrednio w celu osiągnięcia przychodu (np. koszty ekspertyzy)
Wydatek = koszt poniesiony
Zakres kosztów jest węższy od wydatków poniesionych przez przedsiębiorcę.
Kosztem Uzyskania Przychodu (KUP) są koszty wytworzenia wyrobu X oraz podatek akcyzowy
Amortyzacja (wg rachunkowości): wartośd początkowa środków trwałych zmniejszają odpisy amortyzacyjne dokonywane w celu uwzględnienia ich wartości, na skutek używania lub upływu czasu. Odpisów amortyzacyjnych od środka trwałego dokonuje się drogą systematycznego, planowego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres amortyzacji.
Wartośd początkowa – suma kosztów wytworzenia albo cena nabycia wytworu
Amortyzacja (wg podatku CIT): amortyzacji podlegają stanowiące własnośd lub współwłasnośd podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością, maszyny, urządzenia i środki transportu, inne przedmioty o przewidywalnym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.
Amortyzację dzielimy na:
 Bilansową (rachunkową, księgową): dzielimy wartośd początkową środka trwałego przez okres użyteczności i przeliczamy na odpis miesięczny. W tym przypadku wydatek na zakup samochodu nie będzie kosztem – tylko będą rozliczane odpisy amortyzacyjne przez następne miesiące
 Podatkową: bierzemy pod uwagę KUP. Znając KUP, dzielimy odpis amortyzacyjny miesięczny przez stosunek KUP do wartości początkowej. Jest to odpis miesięczny zaliczany do KUP, który jest niższy niż odpis amortyzacyjny bilansowy.
Dochód. Teoria ekonomii:
 Kategoria makro – dochód narodowy (krajowy, społeczny)
 Kategoria mikro – dochód „indywidualny”:
 Teoria czystego przyrostu majątkowego: dochodami są każde przysporzenia majątkowe osiągnięte w każdym okresie niezależnie od okoliczności oraz przysporzenia okolicznościowe. W ramach tej teorii dochodami są również dochody związane ze zdarzeniami losowymi, spadkami, konkursami. Na podstawie tej teorii jest oparty podatek dochodowy w Polsce
 Teoria źródeł: dochodem są przysporzenia majątkowe, które będą pochodzid ze stałego regularnego źródła, dochody będą związane np. z prawami majątkowymi, umowami o pracę itp. Stosowana w Anglii
Jaki okres uwzględniamy? Rok kalendarzowy – dla osób fizycznych; 12 następnych miesięcy dla osób prawnych
Dochód (wg rachunkowości): wynik finansowy (zysk/strata)
Dochód (wg podatku CIT): dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym; jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą
Dochód (wg podatku PIT *kilka, kilkanaście podmiotów indywidualnych+): dochodem ze źródła przychodów jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów.
Zamiennie za dochód stosujemy takie określenia jak:
 Zysk – dodatni wynik finansowy – utożsamiany z definicją dochodu wg rachunkowości
 Procent – dochody od kapitałów pieniężnych (odsetki)
 Renta – dochód z majątku (osiąganie zysków z majątków)
Różnice między pożyczką a kredytem
Kredyt – świadczenie banku, tylko banki je wydają, a świadczeniem może byd tylko pieniądz, ma zawsze charakter celowy
Pożyczka – nie tylko świadczenie banków, świadczeniem nie tylko pieniądz (ale nie cokolwiek), nie ma charakteru celowego
Kredyt hipoteczny – udzielany na finansowanie nieruchomości
Pożyczka hipoteczna – udzielana, ale hipoteka jest zabezpieczeniem pożyczki
Różnice między deficytem a długiem
Dług – powiązane z deficytem: kumulacja zobowiązao wymagalnych i niewymagalnych danego podmiotu
Deficyt: wynik budżetowy jednostki samorządu terytorialnego ujemny
Pojęcie podatku, opłaty publicznej i cła. Konstrukcja danin publicznych
Rodzaje świadczeo:
 Pieniężne: wyrażane i z założenia płacone w pieniądzu
 Bezzwrotne; definitywnie bezzwrotne – nigdy nie będą zwrócone
 Przymusowe: każda opłata publiczna, podatek, cło wynika z władztwa paostwa
 Ogólne (powszechne): ogólnośd – opłata realizuje charakter abstrakcyjny, nakładany na rodzajowo określone podmioty i sytuacje; powszechnośd – opłaty nakładane na jakąś grupę, na wszystkich jej członków
 Nieodpłatne: podmioty uiszczające podatki, opłaty, cła nie mogą oczekiwad świadczenia od drugiej strony, ale opłata publiczna – dwustronnośd świadczeo (druga strona otrzymuje zaświadczenie); cło? – z jednej strony to podatek celny (nie ma świadczeo wzajemnych), ale organ dokonuje czynności administracyjnej, a więc jest odpłatne świadczenie
Zakres podmiotowy obciążeo publicznoprawnych:
 Podmiot czynny – nakładający obciążenie publicznoprawne, charakteryzuje się władztwem publicznym, to nie jest urząd
 Podmiot bierny – podmiot, na który nałożony jest obowiązek
 Podatnik/ubezpieczony – mogą byd osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne, ale czasem też konglomerat osób; małżeostwo nie jest jednym podatnikiem
 Płatnik – albo ubezpieczony albo podlegający ubezpieczeniu
 Inkasent – pobiera i wpłaca podatek
Zakres przedmiotowy obciążeo publicznoprawnych
Przedmiot obciążeo publiczno prawnych – od czego będziemy płacid ciężar
Kumulacja – próba dopracowania, definiowania przedmiotu
 Kumulacja podmiotowa – ustalając przedmiot bierzemy pod uwagę 1 lub więcej podmiotów (np. małżeostwo)
 Kumulacja przedmiotowa/rzeczowa – próba łączenia zdarzeo, relacji w której znajdzie się ubezpieczony, problem łączenia dochodów (opodatkowanie dochodów) – raczej nie łączymy – różne rodzajowo dochody oddzielamy osobno, wykazujemy kilka dochodów
 Kumulacja czasowa – jaki okres obejmuje rozliczenie
 Kumulacja terytorialna – z jakich obszarów czynnośd, nie tylko osiągnięcie dochodów będzie rozliczana; problem rezydencji podatkowej
Wymiar obciążeo publicznoprawnych
Podstawa opodatkowania/podstawa wymiaru:
 Ujęcie ilościowe
 Ujęcie jakościowe
Skala – zbiór odpowiednio uporządkowanych stawek
 Proporcjonalna (liniowa) – jedna stawka: wraz ze wzrostem podstawy rośnie nam podatek wprost proporcjonalnie
 Progresywna – wraz ze wzrostem podstawy, należnośd wzrasta nam więcej niż proporcjonalnie
 Regresywna - wraz ze wzrostem podstawy, należnośd rośnie mniej niż proporcjonalnie
 Degresywna – skała złożona z 2 skal: dla niższych podstaw obejmuje wąski zakres skali progresywnej, dla wyższych podstaw w szerokim zakresie obejmuje skala liniowa
Stawki
 Procentowa – należnośd ujęta jako procent podstawy opodatkowania albo wymiaru ubezpieczenia społecznego
 Kwotowa - do danej podstawy jest przyporządkowana konkretna kwota. Podstawa podatkowa jest wyrażona liczbowo np. w sztukach
o Kwotowo-procentowo – procent lub kwota w zależności od przedziału w jakich podstawa opodatkowania się znajduje
 Ułamkowa – wyrażona w ułamku zwykłym
 Wielokrotnościowa – występowała kiedyś w podatku akcyzowym, krotnośd podstawy opodatkowania
Dwie pierwsze stawki stosowane w praktyce, dwie kolejne raczej w teorii
Pozostałe elementy konstrukcji obciążeo publicznoprawnych
Czy podlega określonemu (badanemu) obciążeniu publicznoprawnemu?
 NIE – wyłączenie: całkowity brak zainteresowania obciążenia publicznoprawnego
o Wyłączenie podmiotowe – dana osoba
o Wyłączenie przedmiotowe – np. od jakiegoś dochodu nie płacimy podatku
 TAK. Dalej: Czy ma obowiązek zapłaty obciążenia publicznoprawnego?
o NIE – zwolnienie: podmiotowe, przedmiotowe, podmiotowo-przedmiotowe, obowiązek poinformowania urzędu skarbowego! (np. w przypadku daniny)
o TAK. Dalej: Czy ma obowiązek zapłaty obciążenia publicznoprawnego w pełnej wysokości?
 NIE – ulga: mechanizm wpływający na wysokośd, ale ulga w poborze nie jest taką ulgą
 TAK
Metody badao w nauce o finansach
Metoda ekonomii politycznej (Oskar Lange, szkoła poznaoska). 3 etapy:
1. Abstrakcja – myślowe wyodrębnienie istotnych elementów procesu gospodarczego oraz zachodzących między nimi związków (ustalenie praw ekonomicznych)
2. Stopniowa konkretyzacja – wprowadzenie do praw ekonomicznych elementów nieistotnych; uwzględnienie coraz bardziej szczegółowych cech badanej rzeczywistości
3. Weryfikacja – empiryczne sprawdzenie rezultatów uzyskanych z dwóch pierwszych elementów postępowania badawczego
Czasami 1. i 2. Zastępowane przez idealizację
Metody prakseologiczne
 Metoda porównania nakładów z efektami. Założenie – racjonalnośd działania
 Maksymalizacja efektów przy danych nakładach
 Minimalizacja nakładów przy danych efektach
Rezultat: ocena efektywności ekonomicznej przedsięwzięcia
 Wynik dodatni: nadwyżka ekonomiczna, zysk
 Wynik ujemny, deficyt, strata
Stosowane kryteria:
 Wartośd zaktualizowana netto
 Okres zwrotu nakładów
 Księgowa stopa dochodu
 Próg rentowności
 Koszt kapitału
 Metoda porównania kosztów i korzyści
Problem: brak możliwości pomiarów rezultatów działalności jednorodnym miernikiem (pieniądzem) – problem pojawiający się w przypadku sektora publicznego, który działa w interesie społeczeostwa
Wielkości i wskaźniki: jednostki fizyczne, nawiązujące do jakościowego ujęcia efektów
 Metoda bilansowa (popularna)
Zastosowanie – pozwala ustalid stan równowagi i stopieo nierównowagi badanego elementu rzeczywistości gospodarczej.
Zasada podwójnego zapisu: między różnymi podmiotami , w ramach jednego podmiotu
Metody statystyczne i dynamiczne
Badanie zjawisk finansowych poprzez:
 Metodę strumieniową – przedmiotem obserwacji strumienie pieniądza (rachunek przepływów pieniężnych np. rozliczenia podatkowe); krytykowana za nieuwzględnianie zasobów wyjściowych
 Metodę zasobową (metodę majątkową) – przedmiotem obserwacji majątek będący efektem kumulacji dochodu z przeszłości
 Metodę strumieniowo-zasobową – mix
Model w nauce o finansach
Zastosowanie – modele służą zmniejszaniu stopnia złożoności (uproszczeniu) opisu badanego zjawiska
 Model teoretyczny (nominalny)
 Model realny
 Model pozytywny (opisujący rzeczywistośd)
 Model normatywny (projektujący rzeczywistośd)
Systemowe podejście do zjawisk finansowych – branie pod uwagę innych nauk, interdyscyplinarne podejście
Eksperyment w nauce o finansach – w zasadzie nie występuje (wyjątek: Korea Płn.)
Metoda „prób i błędów”