Znaczenie powieści historycznej Henryka Sienkiewicza

Zanim Sienkiewicz zaczął pisać powieść historyczną, ukończył pięcioletnie studia dotyczące dokumentacji historycznej z okresu średniowiecza. Szczególnie zwrócił uwagę na kronikę Polski Jana Długosza, z której prawie dosłownie przedstawił przebieg bitwy pod Grunwaldem. Istotne były również informacje opisujące obyczaje rycerskie, warunki życia ludzi w XV w. n.e. Sienkiewicz przeprowadził również badania kazań świętokrzyskich i psałterza floriańskiego, wydobywając z nich polskie słowa. Sięgnął także do elementów gwary górali podhalańskich, aby jak najwierniej oddać koloryt językowy tego okresu.

Bezpośrednim impulsem do napisała utworu była wzrastająca fala germanizacji i antypolskiej polityki w zaborze pruskim. Cesarz Wilhelm II rozpoczął działalność organizacji "Hakata", która przyczyniła się do narastania rugów pruskich, rozszerzania niemieckiej kolonizacji oraz germanizacji oświaty.

Powieść miała wpływać emocjonalnie na postawy patriotyczne Polaków w okresie zaborów, aby mieli świadomość, że w przeszłości należeli do narodu, który potrafił pokonywać obecnych zaborców, i dlatego też należy czekać, nie martwić się obecną sytuacją, bo, według pisarza, Polska wcześniej czy później i tak odzyska niepodległość. Sam twórca cech powieści historycznych, składających się na trylogię ("Ogniem i Mieczem", "Potop", "Pan Wołodyjowski") określił jako utwory napisane "ku pokrzepieniu serc".

Powieści historyczne nie zawsze napisane są zgodnie z prawdą historyczną- w utworze mamy dwa wątki: uczuciowy i polityczny. gdzie często ten pierwszy jest ważniejszy. Widoczny jest brak obiektywizmu pisarza w charakterystyce przeciwników Polaków.