Sentymentalizm.

Sentymentalizm jako kierunek literacki zrodził się na zachodzie Europy, a ściślej mówiąc we Francji, gdzie jego przedstawicielem był Jan Jakub Rouseau, oraz w Anglii, gdzie zaowocował rozwojem sentymentalnej powieści. Był on reakcją na pogląd świata prezentowany przez przedstawicieli oświecenia.

Racjonalizm i dydaktyzm klasycyzmu, wiara jedynie w siłę rozumu i doświadczenia, pomijanie pierwiastka duchowego – spowodowały powstanie poezji, w której najważniejszą rolę spełniało właśnie uczucie. Były to więc wiersze mówiące z wielkim przejęciem, a czasem nawet przesadą, o ludzkich uczuciach. Poeci sentymentaliści pisali przede wszystkim o miłości do kobiety, do kraju i do Boga. Powstały więc sielanki i pieśni miłosne, liryki patriotyczne i religijne.

Głównymi przedstawicielami sentymentalizmu polskiego byli: Franciszek Dionizy Kniaźnin i Franciszek Karpiński. Kniaźnin był poetą dworskim. Przez wiele lat mieszkał na dworze księżnej Izabeli Czartoryskiej w Puławach, będąc jej nadwornym poetą. Jego wiersze cechuje gładkość, wysoka kultura literacka, bogaty język i łatwość rymotwórcza. Karpiński również przebywał okresami na dworze w Puławach, ale nie był tak silnie z nim związany jak Kniaźnin. Żyjąc na dworze swego mecenasa, poeta przede wszystkim pisał wiersze okolicznościowe, związane z różnymi uroczystościami i wydarzeniami na dworze. Znajdowało w nich odbicie życie dworskie i dworskie obyczaje.

Wiersze te były często panegiryczne, chwaliły mecenasa i podnosiły jego mądrość, szczodrość i kulturę. Starały się oddać te treści w starannej formie, posługując się zaszczytnymi porównaniami. Odwoływały się do mitologii i poezji starożytnej. Inne wiersze, opisujące flirty i uroki dworskiego życie miały formę lekką, dowcipną, świetnie operowały żartem, aluzją, zręcznie dobranym porównaniem.

Typowymi dla sentymentalizmu formami poetyckimi były sielanki i wiersze miłosne. Sielanki były to wiersze, które przedstawiały sceny z życia wiejskiego, gdyż uważano, że tylko wieś stwarza warunki do rozwoju prawdziwych uczuć. Kniaźnin w wierszu „ O miłości ” przyznaje na wstępie:

„ Na wsi owa miłości żywa
Bez masek i przesady:
Na wsi tylko czułość tkliwa
Nie zna obłud i zdrady. ”

Ale obraz wsi przedstawiany w sielankach był wyidealizowany i odrealniony. Bohaterowie tych wierszy – to śliczne, wdzięczne dziewczyny i piękni młodzieńcy przebrani w idylliczne stroje pasterzy i pasterek. Autor umieszcza ich na tle mitycznej, odrealnionej przyrody. Tło przedstawione jest malowniczo, odpowiada malarskim wizjom idealnej przyrody przedstawionej na sentymentalnych obrazach. Pasterze chodzą wśród łąk, zbierają kwiaty. Po białych kamykach szemrzą kryształowo czyste strumienie, które gdzieniegdzie tworzą malownicze kaskady.

Owoce są czyściutkie, srebrzystobiałe. Pogoda jest niezmiennie piękna, wiosenna, świeci słońce albo jest ciepła, letnia noc księżycowa. Na tym tle poeta umieszcza swych bohaterów. Noszą oni greckie lub mitologiczne imiona: Laura, Chloe, Filon, Horacy. Są zwiewni i poetyczni. Toczą ze sobą rozmowy. Są o przeważnie wyznania miłosne lub miłosne przekomarzania. Ich uczucia są piękne, czyste, bezkonfliktowe. Cały wiersz tchnie spokojem, pięknem, miłością i szczęściem. Przykładem polskiej sielanki jest Karpińskiego

„Laura i Filon”. Para pasterskich kochanków wyznaje sobie uczucia pod wielkim, szumiącym jaworem w letnią, księżycową noc. Wiersze miłosne utrzymane są też w podobnej, sentymentalnej konwencji. Mówią one w sposób lekki, finezyjny. Nie ma w nich głębi, rozpaczy, zdrady. Są to wyznania czułe, tkliwe, ale nie pozbawione humoru i żartu. Poeci wykazują dużą pomysłowość w tworzeniu różnych sytuacji, które prowadzą do wyznań. Patronuje wszystkim kochankom Amor, który włada sercami. Oddanie takich „lekkich” uczuć i nastrojów wymagało także lekkości wiersza, kunsztu rymowania, stosowania pięknych porównań, przenośni. Dlatego poeci sentymentaliści bardzo wzbogacili język i formę swych utworów. To oni stworzyli pewne porównania, zęby jak perły, płeć jak alabaster. Bohaterką tych wierszy jest zwykle młoda dziewczyna, ładna i zalotna, która nie bierze zbyt poważnie uczuć, igra z miłością kochanka, ale kiedy sama pokocha, jest niezwykle czuła, tkliwa i bez reszty oddana swemu uczuciu.