Pojęcie kultura należy do podstawowych pojęć humanistycznych. Sięga klasycznej starożytności. Słowo kultura (łacińskie) oznaczało po prostu uprawę ziemi. Cyceron rozszerzył jego użycie na zjawiska intelektualne nazywając filozofię kulturą duchową. Kultura w tym sensie przenośnym i pochodne od niej wyrażenie kult oznaczało zawsze kulturę czegoś (kultura ducha, umysłu, kult bogów albo przodków), funkcjonowało do wejścia w życie pojęcia cywilizacji (kilka wieków).
Cywilizacja w szerokim rozumieniu obejmuje całokształt społecznego dorobku w zakresie techniki, nauki, sztuki, urządzeń politycznych.
1. Kultura (Pufendorf – definicja XVII w.) – w skład pojęcia kultura wchodzą wszelkie wynalazki wprowadzone przez człowieka a zwłaszcza instytucje społeczne, a także ubranie, język, wiedza, moralność kierowana przez rozum i obyczaje.
2. Taylor (1871) – kultura – czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki zdobyte przez ludzi jako członków społeczeństwa.
Ralf Linton – kultura obejmuje dwie zasadnicze klasy zjawisk – są to zachowania ludzkie i przedmioty stanowiące rezultat ludzkich zachowań, a jego definicja brzmi – kultura stanowi układ wyuczonych zachowań i rezultatów zachowań, których elementy składowe są wspólne dla członków danego społeczeństwa i przekazywane w jego obrębie.
normatywne – określają pewne reguły zachowania,
- psychologiczne – jako aparat przystosowawczy człowieka,
- strukturalne – wiele kultur,
- genetyczne – jakie są źródła.
W skład kultury wchodzą tylko te zachowania, które się stały społecznym nawykiem i oznaczają się regularnością dla członków grupy. Źródłem regularności jest proces uczenia się.
Uczenie się jest jednym z głównych mechanizmów powstawania, trwania i rozwoju kultury. Wszystkie czynności kulturowe są wyuczone pomijając instynktowne, ale nie wszystkie wyuczone są kulturowe. Np. szczur uczy się labiryntu dzięki karom i nagrodom i nie jest to kultura tylko trening. Szczury uczą się indywidualnie i nie przekazują dzieciom jak mają przejść.
Człowiek z innymi ludźmi komunikuje się za pomocą symboli – które pozwalają na rozszerzenie, trwanie i kumulację dorobku kultury. Przekazywanie i tworzenie społecznego dziedzictwa występuje w postaci przedmiotów, norm i wzorów zachowań. Zgodnie z definicją w skład kultury wchodzą zachowania ludzkie podporządkowane społecznym wzorom i modelom. Obok podporządkowania wzory przyjmowane są prze naśladowictwo (dzieci, moda). Przymus i naśladownictwo przyczyniają się do upowszechnienia i utrwalania kulturowych reakcji i ujednolicania wzorów zachowań.
Cywilizacja i kultura w wąskim rozumieniu różnią się, w szerokim pokrywają.
Cywilizacja w wąskim rozumieniu – to zespół technicznych środków i sposobów opanowywania natury. Ma ona charakter praktyczny, dotyczy sfery środków, a nie celów. Rozwój jej ma charakter kumulfatywny. Postęp mierzony jest kryterium doskonalenia technik cywilizacyjnych. Elementy cywilizacyjne łatwo się rozpowszechniają, bo są użyteczne praktycznie. W trakcie konsumpcji ulegają zniszczeniu i są stale odnawiane.
Kultura w wąskim rozumieniu - jest to dziedzina wartości pozbawiona praktycznej użyteczności rozwijanych i uprawianych bezinteresownie ze względu na związane z wartościami wewnętrzne przeżycia. Wartości kulturowe cechuje zróżnicowanie, które wynika ze względności postaw i ocen. Stąd brak wyraźnego postępu. Wartości kultury są trwałe, recepcja ich nie polega na niszczącej konsumpcji.
Wpływ kultury na przebieg życia społecznego. Wyróżniamy cztery mechanizmy:
1. socjalizacja,
2. ustalanie wartości i kierowanie wartościami,
3. ustalanie wzorów zachowań,
4. tworzenie modeli.
W procesie socjalizacji wrodzone popędy ulegają uregulowaniu. Modeluje się sposoby zaspokajania popędów, uczy się dyscypliny i panowania nad popędami zgodnie z obyczajem. Wpaja się aspiracje i dążenia aby osiągnąć cechy pożądane, naśladować bohaterów i dążyć do uznania. W procesie socjalizacji młodzi ludzie nabywają wiedzę i umiejętności związane z graniem ról społecznych. Uczą się być kolegą, uczniem, synem czy przyjacielem. Nabywają sprawności i kwalifikacje zawodowe oraz umiejętności techniczne potrzebne do życia w tej cywilizacji. Podsumowując - socjologia kształtuje osobowość człowieka.
Wartość (def. Szczepański) – jest to dowolny przedmiot materialny bądź idealny w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawy szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.
Wartości te to przedmioty lub stany rzeczy, które jednostkom lub grupom zapewniają równowagę psychiczną, dają zadowolenie, a dążenie do nich i osiąganie daje poczucie dobrze spełnionego obowiązku, lub te które są niezbędne dla utrzymania wewnętrznej spójności grupy, jej siły i znaczenia wśród innych grup.
Takie wartości to:
Pieniądze, różne ideologie, wartości religijne, honor, wolność, potęga polityczna.
Wartości są wyznacznikiem postępowania jednostek, regulują ludzkie zachowania i wpływają na hierarchię społeczną. Wartości są zinternalizowane przez jednostki, czyli uwewnętrznione i dążenie do nich odczuwamy jak coś naturalnego.
Ustalanie wzorów zachowań – czyli reagowanie na określone sytuacje np.:
- ceremonie towarzyskie,
- obrzędy religijne,
- pogrzeby.
Kulturowy wzór zachowań określa jak jednostka powinna reagować na sytuacje uważane za doniosłe dla niej i dla grupy aby zachować się zgodnie z oczekiwaniami i nie popaść w konflikt z grupą.
Wzory są pewnymi schematami stosowanymi w pewnych sytuacjach jak coś naturalnego. Wzory ujednolicają postępowania ludzi.
Tworzenie modeli – ustala modele (ideały).
Model pełni inną funkcję. Jest on symbolicznym przedstawieniem albo obrazem pożądanego stanu rzeczy, który w rzeczywistości nie występuje. Służy on albo do oceny stanów i zjawisk zachodzących faktycznie. Jest czymś co się naśladuje.
Kultura masowa
Kultura masowa jest kompleksem norm i wzorów zachowań o bardzo rozległym zakresie zastosowania. Odnosi się ona do zjawisk współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz jednostkowych form zabawowej, rozrywkowej, działalności wielkich mas ludzkich.
Dzięki masowym środkom komunikacji – dwa podstawowe kryteria charakteryzujące kulturę masową:
- to kryterium ilości – chodzi o zasięg oddziaływania,
- kryterium standaryzacji.
Kultura masowa charakteryzuje się sformalizowaniem i urzeczowieniem dróg jej przekazywania.
Publiczność (wg. Mortona) – to luźne ugrupowanie charakteryzujące się pewną wspólnością zainteresowań, wiedzy, potrzeb i oczekiwań. Im bardziej wzrasta masa publiczności tym bardziej jest ona zróżnicowana. Publiczna kultura masowa charakteryzuje się rozproszeniem przestrzennym. Jest to publiczność pośrednia (wtórna). Masowa publiczność przestrzenna powstaje dzięki środkom technicznym dzięki którym symboliczne wartości są zwielokrotnione. Zwielokrotnienie osiąga się dwiema drogami:
przez liczne odbitki i kopie, przez liczne urządzenia odbiorcze, w których dźwięk, obraz i znak pochodzi z tego samego źródła.
Kultura masowa charakteryzuje się wysokim sposobem komercjalizacji. Staje się ona towarem rozprowadzanym przy użyciu określonych środków dystrybucji.
Kultura masowa jest narzędziem nowej integracji społeczeństwa. Jest to typ kultury stworzonej przez określoną epokę. Obowiązuje tutaj zasada wspólnego mianownika – treści muszą odnosić się do potrzeb.
Hipertrofia funkcji rozrywkowych – przerost, kurczy się zakres informacji, pojawia się nowa informacja. Pojawia się nowa informacja. Pojawiają się dawcy rozrywki (reżyser, aktor, scenarzysta).
Produkt telewizyjny jest dziełem chwili – sukces jest sukcesem 1 chwili. Kultura masowa to dzieło rzemieślników, a nie artystów. Trafia ona do zainteresowań najbardziej uniwersalnych w związku z czym wykreowuje wątki.
Wątki i motywy:
- wątek humorystyczny,
- wątek dramatyczny
- wątek sentymentalny,
- wątek personalny.
Kultura masowa eksponuje wątki przy stereotypowych schematach.
