Prawo spadkowe- ważność testamentu.

Ważność testamentu
Problematykę ważności omówimy wg 4 grup przesłanek od których uzależnia się ważność i skuteczność testamentu. Same przesłanki są to:
• Zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu – określana także jako zdolność do testowania. Zdolność do skutecznego sporządzenia testamentu
• Wady oświadczenia woli – na gruncie prawa spadkowego nieco inaczej wady oświadczenia woli wpływają na skuteczność testamentu i inaczej na skuteczność przyjęcia i odrzucenia testamentu.
• Treść testamentu – te oczekiwania, czego wobec tej czynności prawnej się spodziewać, albo jakie są minima aby przyjąć, że ta czynność prawna zasługuje na miano testamentu
• Forma oświadczenia woli testatora

Zdolność spadkodawcy do sporządzenia testamentu
Ustawodawca umożliwia sporządzenie testamentu tylko osobie mającej pełną zdolność do czynności prawnej. Surowość ustawodawcy jest uzasadniona doniosłością testamentu, bo rozporządza majątkiem na wypadek śmierci i dotyczy osób dotkniętych treścią testamentu i dotyka także osób najbliższych pominiętych w testamencie. Tylko osoby mające pełną zdolność do czynności prawnej posiadają możliwość rozeznania co do majątku. Są pomysły, aby ograniczyć ważność testamentu np., testament notarialny do 2 lat ważności. Nie ma znaczenia w jaki sposób pełna zdolność do czynności prawnych zostanie osiągnięta: czy przez osiągniecie pełnoletności czy poprzez zawarcie małżeństwa przez 16-letniadziewczynę za zgodą sądu. Ważne jest, aby zdolność ta istniała w momencie sporządzenia testamentu. W konsekwencji trzeba przyjąć, że ten kto nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnej nie może sporządzić testamentu, gdyż jest to czynność osobista a testator nie może wykorzystać innych osób do sporządzenia testamentu.

Wady oświadczenia woli przy testamencie
Ustawodawca traktuje problematykę wad również surowo. Ustawodawca oczekuje, że testament zostanie złożony w sposób wolny od jakikolwiek zakłóceń, aby w jak największym stopniu wyeliminować wątpliwości jakie mogłyby się pojawić wokół treści testamentu. Katalog oświadczeń woli podobnie jak w części ogólnej został zawarty w księdze 4 k.c. Ustawodawca przesądza też jakie skutki oświadczenie woli wykonuje. Siłą rzeczy można wyeliminować jedną wadę oświadczenia woli – pozorność z uwagi na to, że testament jest oświadczeniem woli nie adresowanym do nikogo. A wiec są 3 wady oświadczenia woli:
• Stan wyłączający świadome lub swobodne wyrażenie woli – przyczyną tego stanu mogą być różne stany. Nie ma potrzeby aby tą wadę oceniać inaczej niż w przypadku części ogólnej prawa cywilnego.
• Błąd – jest tu istotna różnica. W przypadku błędu w części ogólnej skutki złożenia oświadczenia woli były bardzo różne, zwłaszcza jeśli chodzi o ochronę osób trzecich. Takiej ochrony nie ma przy testamencie. Z tego względu należy w jak najszerszej mierze należy ocenić skłonności spadkodawcy. Nie ma wiec znaczenia czy błąd dotyczy treści, motywów czy pobudek. Nie ma znaczenia czy błąd dotyczy osoby, przedmiotu czy zachowań których testament miałby dotyczyć. Każdy z błędów wpływa na ważność testamentu. Nie ma też znaczenia, z jakich powodów błędne oświadczenie woli testatora zostało złożone: czy to przez działanie innych osób, czy z przyczyn niezależnych nie zależnych od testatora czy osoby trzeciej. Nie ma też znaczenia czy błąd powstał spontanicznie czy w wyniku podstępu osoby trzeciej czy w sposób niezawiniony. O tym czy błąd jest istotny decyduje stan faktyczny, Jeżeli przyjmiemy, że testator sporządziłby testament inaczej gdyby nie działał w błędzie to można przyjąć, że jest to błąd istotny. Nie ma też znaczenia, czy testator oceniał rzeczywistość rozsądnie czy nie. Wystarczy sam zarzut, że błąd spowodował sporządzenie testamentu w takiej a nie innej treści.
• Groźba – na ważność wpływa każda groźba oddziaływa na skuteczność testamentu. Groźba musi być bezprawna. O skuteczności decyduje fakt, czy groźba oddziaływa na oświadczenie woli, to powoduje uznanie, że mamy do czynienia w prawie spadkowym z groźbą. Nie ma znaczenia od kogo groźba pochodzi i czego dotyczy. Ważne żeby przyjąć zastrzeżenie, że zachowanie określonych podmiotów wpłynęło na testatora, który składa oświadczenie woli o określonej treści. Nie ma znaczenia czy groźba dotyczy majątku.
Na gruncie części ogólnej k.c. jest zróżnicowanie skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli. W prawie spadkowym każda wada powoduje nieważność bezwzględną całego testamentu a nie tylko tych rozrządzeń na które oddziałuje wada. Nieważność testamentu następuje z mocy samego prawa i może na nią się powołać każda osoba, która ma w tym interes prawny. Mogą to być osoby, które wywiodą, że testator nie działając pod wpływem błędu dałby tej osobę większą korzyść. Mogą też na tą nieważność powoływać się wykonawca testamentu, zapisobierca, czy prokurator, osoby nie ujęte w testamencie. Generalnie na tą nieważność można się powoływać w określonym terminie aby zapewnić ciągłość obrotu. Stąd to czasowe ograniczone zostało ustanowione tak, że uprawniony, któremu przysługuje legitymacja powoływania się na nieważność, może się na nią powołać od momentu w których zainteresowany dowiedział się o nieważności testamentu z powodu wad oświadczenia woli jednak w terminie. Początek terminu rozpoczyna się najwcześniej z chwilą otwarcia spadku. Obok terminu 3-letniego ustawodawca przewiduje bieg 10-letni rozpoczynający się od dnia otwarcia spadku, który jest sztywny, czyli najpóźniej 10 lat od otwarcia testamentu żadna z zainteresowanych osób nie może powoływać się na nieważność testamentu z powodu wad oświadczenia woli. W przypadku testamentu, po upływie terminu 10 lat testament ulega konwalidacji.

Treść testamentu
Ustawodawca formułuje dodatkowe wymagania co do treści testamentu. Nie należy uzależniać ważności testamentu od tego czy osoba nazwała czynność woli testamentem czy nie. Tylko od treści zależy czy mamy do czynienia z testamentem. Pytanie, gdzie jest minimum jakie należy oczekiwać wobec treści testamentu. To minimum to przynajmniej jedno rozrządzenie majątkiem spadkodawcy. Generalnie te możliwe rozrządzenia testamentowe są bardzo różne, ale można zaprezentować typowe rozrządzenia, które są zwykle dokonywane w testamencie Dzielą się one na 3 grupy:
• Rozrządzenia testamentowo pozytywne – należą do nich niewątpliwie:
o Powołanie spadkobiercy
o Ustanowienie zapisu – czyli nałożenie zobowiązanie na spadkobiercę do spełnienia świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby („zapis zwykły”). Może być ustanowiony tylko w testamencie. Zawsze zapis jest ustanawiany na rzecz oznaczonego podmiotu.
o Ustanowienie zapisu windykacyjnego – postanowienie, że określona osoba nabywa określony przedmiot z chwilą otwarcia spadku. Skuteczność zapisu windykacyjnego jest zależna od istnienia 2 dodatkowych przesłanek niż przesłanki ogólne: można dokonać zapisu windykacyjnego tylko w testamencie notarialnym. Nie ma do końca uzasadnienia dlaczego tylko do tego testamentu zaproponowano zapis windykacyjny. Po drugie – przedmiotem zapisu mogą być uczynione tylko:
 Rzeczy oznaczone co do tożsamości
 Zbywalne prawo majątkowe np. udziały albo akcje
 Przedsiębiorstwo (art. 551) lub gospodarstwo rolne (art. 553)
 Służebność lub użytkowanie o ile zostały ustanowione na rzecz zapisobiercy
Różnice między zapisem zwykłym a windykacyjnym
• Skutki prawne – istotą zapisu windykacyjnego jest, że określony przedmiot z chwilą otwarcia spadku przechodzi na określone osoby, czyli zapis windykacyjne wywołuje skutek rozporządzający. W przypadku zapisu zwykłego zapisobierca jest jedynie wierzycielem, który ma prawo oczekiwać przedmiotów od osoby obciążonej. Przy zapisie windykacyjnym, zapisobierca jest następcą prawnym, a przy zapisie zwykłym jest jedynie wierzycielem bo może tylko żądać określonego zachowania się od osoby obciążonej odpowiedzialnością za wykonania zapisu
• Przedmiot zapisu – w przypadku zapisu zwykłego nie ma ograniczeń co do tego, co spadkobierca zechce uczynić przedmiotem zapisu
• Ograniczenia zapisu zwykłego – może być modyfikowany wg przepisów ogólnych a zapis windykacyjny jest w takiej wysokości w jakiej został ustanowiony
• Zapis – windykacyjny nie może być ustanowiony z zastrzeżeniem warunku i terminu
• Odpowiedzialność za długi spadkowe – zapisobierca nie odpowiada za długi spadku, ale zapisobierca indykacyjne odpowiada za nie ta samo jak spadkodawca.
• Konieczność składania oświadczenia o przyjęciu spadku – zapisobierca windykacyjny składa oświadczenie o przyjęciu tak jak to oświadczenie powinien składać spadkobierca
• Sposób realizacji – skutek rozporządzający z chwilą otwarcia (windykacyjny), wystąpienie z roszczeniem (zwykły)
• Przedawnienie roszczeń
o Ustanowienie polecenia – nałożenie na spadkobiercę obowiązku działania czy zaniechania nie czyniącego kogokolwiek wierzycielem np. darowizna. Polecenie cechuje to, że:
 Może być dokonane tylko w testamencie
 Obciążonym poleceniem może być spadkobierca lub zapisobierca
 Brak wierzyciela w rozumieniu prawa zobowiązań a stosunek kreowany miedzy obciążonym a uprawnionym jest stosunkiem, który ma cechy zobowiązania niezupełnego
 Uprawnienia i obowiązki wynikające z polcenia nie są korelatywne
 Tylko określony krąg podmiotów może żądać spełnienia polecenia: każdy spadkobierca, wykonawca testamentu lub organ państwowy pod warunkiem, że zostały rozrządzenia poczynione
 Celem polecenia nie jest uzyskanie korzyści majątkowej aczkolwiek pośrednio może się pojawić
 Niewykonanie polecenia nie powoduje powstania odpowiedzialności odszkodowawczej
 Może mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy
o Powołanie wykonawcy testamentu – może nim być tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnej. Może nią być spadkobierca, zapisobierca i inna osoba i jedynie w testamencie.
o Spadkodawca może dyspozycje art. 33 k.r.o. zmienić czyli ustanowić, ze przedmioty majątkowe wejdą w skład majątku oboje małżonkowie.
• Rozrządzenia testamentowo negatywne – jest tylko jedno zarządzenie: wydziedziczenie czyli pozbawienie małżonka, zstępnych i prawa do nabycia spadku. W czystej postaci rozrządzenia negatywne prowadzą do wykreowania testamentu negatywnego czyli zawierającego jedynie rozrządzenia negatywne a jednocześnie nie zawiera żadnych rozrządzeń o nabyciu spadku. Treścią testamentu negatywnego nie mogą być objęte gmina i Skarb Państwa. Skuteczność wydziedziczenia zależy od 3 przesłanek:
o Może być dokonane tylko w testamencie
o Trzeba wskazać przynajmniej jedną przyczynę uzasadniającą wydziedziczenie określoną w księdze 4. :
 Postępowanie w sposób uporczywy wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
 Dopuszczenie się względem spadkodawcy lub osób najbliższych (nieważne czy są to osoby bliskie z definicji czy bliskie faktycznie czyli nieważne czy to będzie małżonek czy konkubent) przestępstwa umyślnego przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci
 Niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy
Przesłanki 1 i 3 muszą mieć charakter trwały a przesłanka 2 może mieć charakter jedynie sporadyczny
o Nie przebaczenie przez spadkodawcę osobie uprawnionej do zachowku – jeśli przebacza to puszcza niepamięć te przyczyny, które skłoniły osobę do dokonania tego a nie innego czynu. Przebaczenie nie jest oświadczeniem woli, gdyż gdyby tak przyjąć to łatwo można byłoby je wzruszyć, gdyż przebaczenie może być dokonane np. z ostatnim tchnieniem życia.
• Rozrządzenia testamentowo obojętne – przyjąć trzeba, że pewnych rozrządzeń testament nie powinien czy nie może zawierać, a jeśli są zawarte w testamencie to traktuje się, że są to zastrzeżenia nieuczynione są to takie zastrzeżenia, które mogą dotyczyć np. wskazówki co do pogrzebu, czy jak ma wyglądać opiekun dla dziecka. Taka dyspozycja może być nie uwzględniona przez rodziców nie znaczy, że może ja uwzględnić sąd, postanowienia, niemożność zastrzeżenia warunku lub terminu przy powołaniu do dziedziczenia jeśli nastąpiłby przy otwarciu spadku, nie można zobowiązać spadkobiercy do zachowania spadku określonym osobom. Testament nie może być wspólny.

Forma testamentu
Testament musi być zawsze sporządzony w szczególnej formie narzuconej przez ustawodawcę. Ilość form jest duża. Testator nie może kompilować formy testamentu na swój użytek. Forma jest uzasadniona tym, że treść powinno być utrwalona tak, aby po otwarciu spadku można było zapoznać się z jego treścią. A także musi istnieć zgodność między treścią przed i po otwarciu spadku. Kolejna przyczyna to utrudnienie lub uniemożliwienie podrobienia testamentu. Kolejna przyczyna to stworzenie w sposób nie budzący wątpliwości możliwości ustalenia testatora. Kolejna przyczyna to ustalenie wzajemnego stosunku do siebie kilku testamentów. Kolejna przyczyna to wykluczenie lub utrudnienie sporządzanie testamentu pod naciskiem. W końcu przyczyną szczególnej formy jest uświadomienie testatorowi znaczenia testamentu i zmotywowanie go rozrządzeń rozważnych i zaplanowanych.