Prawo spadkowe- podstawowe pojęcia.

Dział prawa cywilnego, którego postanowienia normują skutki prawne śmierci człowieka jako podmiotu praw i obowiązków majątkowych w dziedzinie prawa cywilnego. Przepisy prawa spadkowego regulują tylko te skutki śmierci zmarłej osoby fizycznej, które dotyczą losów cywilnoprawnych praw i obowiązków majątkowych tej osoby fizycznej.

Funkcje prawa spadkowego
• Uniezależnia istnienie podmiotowego prawa majątkowego z zakresu prawa cywilnego od istnienia podmiotu
• Racjonalizuje zaciąganie zobowiązań i zwiększa gwarancje ich wykonania
• Zapewnia przejście spadku po osobie zmarłej na określone osoby w oparciu o pewne zasady a nie w sposób przypadkowy

Źródła prawa spadkowego
• Konstytucja RP –
o 21 ust.1: „RP chroni własność i prawo do dziedziczenia”
o 64 ust.1: „każdy ma prawo do własności innych praw majątkowych oraz prawo do dziedziczenia”
o 64 ust.2: „własność, inne prawa majątkowe oraz prawo do dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej”
• Księga IV k.c. (art. 922-1087)
• Art. LI i następne Przepisów wprowadzających k.c.
• Księga II, dział IV k.p.c. (art. 627 – 691)
• Przepisy prawa finansowego – przepisy dotyczące podatku od spadków i darowizn
„do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej”

Spadkodawca
Jest to osoba fizyczna po śmierci której majątek przechodzi na inne podmioty tzn. spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie człowiek, czyli osoba fizyczna. Przesłankami dziedziczenia po stronie spadkodawcy są:
• Śmierć spadkodawcy
• Istnienie spadku po osobie zmarłej w kategorii aktywów i pasywów

Spadkodawca
Podmiot prawa cywilnego na który z mocy ustawy lub na podstawie testamentu przechodzi cały spadek lub udział w spadku jako w całości ogół praw i obowiązków zmarłego. Przesłankami dziedziczenia po stronie spadkobiercy są:
• Spadkobierca musi żyć (osoba fizyczna) albo istnieć (osoba prawna) w chwili śmierci spadkodawcy – wyjątek dotyczy fundacji
• Spadkobierca musi być godny dziedziczenia – także zapisobierca i osoba uprawniona do zachowku
• Spadkobierca nie zrzekł się dziedziczenia
• Spadkobierca jest powołany do dziedziczenia – może wynikać albo z ustawy albo z testamentu
„nikt poza Skarbem Państwa i gminą nie musi być spadkobiercą”
Zapisobierca
Podmiot, któremu spadkobierca przeznaczył w testamencie określoną rzecz czy też określone prawo.

Spadkobierca a zapisobierca
• Źródło powołania – zapisobiercą można być tylko na podstawie testamentu
• Zakres odpowiedzialności(spadkobierca ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spadkodawcy i za długi spadkowe, a zapisobierca nie ponosi takiej odpowiedzialności, a może być jedynie obciążony dalszym zapisem, czyli obowiązkiem świadczenia na rzecz innej jeszcze osoby, bądź też obowiązkiem określonego działania czyli poleceniem)

Spadkobierca konieczny
Osoba lub osoby, którym prawo spadkowe zabezpiecza pewne korzyści w sytuacji, gdy spadkodawca rozrządzi w testamencie swoim majątkiem z pominięciem innych osób.
Instytucja znana prawu spadkowemu do końca 1964 r. (system rezerwy). Współcześnie krąg osób najbliższych zmarłego jest chroniony przez instytucję zachowku.

Różnica polegała na tym, ze w systemie rezerwy masa spadkowa dzieli się na 2 części tzw. część rozporządzalną i część obowiązkową. Część rozporządzalna to ta część co do której testator mógł swobodnie rozporządzać. A część obowiązkowa była częścią spadku dedykowaną dla określonych osób czyli co do których spadkobiercy nie przysługiwała swoboda rozporządzania.
W systemie zachowku istota ochrony osób najbliższych polega na tym, że każdemu z osób najbliższych przysługuje roszczenie o pewną część wartości tego co by osoba najbliższa uzyskała gdyby była spadkobiercą ustawową (1/2 lub 2/3 w zależności do sytuacji). Ochronie takiej podlega małżonek, zstępni i rodzeństwo spadkodawcy chyba, że ich nie wydziedziczy.

Spadek
Ogół praw i obowiązków zmarłego przechodzących za spadkobiercy w chwili jego śmierci na spadkobiercę lub na kilku spadkobierców. Według polskiego prawa nigdy nie jest tak, aby spadek był bezdziedziczny.

Do spadku wchodzą następujące prawa i obowiązki:
• Mające charakter cywilnoprawny
• Mające charakter majątkowy
• Niezwiązane z osobą zmarłego w sposób ścisły – np. służebność osobista czy użytkowanie są niezbywalne
• Nieprzechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami – np. suma zgromadzona na rachunku bankowym przez wpładcę, uposażony do sumy ubezpieczeniowej

Otwarcie spadku
Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i z tą chwilą spadkobierca nabywa spadek to znaczy wchodzi w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które są dziedziczne, to niezależnie od tego czy wie on o śmierci spadkodawcy i czy wie o swoim tytule powołania do dziedziczenia. Wymagana jest daleko idąca precyzja w kwestii określenia momentu śmierci (dzień, godzina a nawet minuta śmierci) gdyż jest to konieczne dla ustalenia spadkobiercy

Przykład:
W wypadku uczestniczą małżonkowie bezdzietni: mąż nie miał nikogo a żona miała brata i później umierają w różnej kolejności. Przyjmijmy, że żona umiera jako pierwsza a majątek wynosi 200j. Wówczas kolejność dziedziczenia jest następująca: mąż i brat otrzymują po 50j (100j to spadek po jednym małżonku, druga połowa należy do żyjącego małżonka) a później umiera mąż to wówczas po nim 150j dostaje gmina. Jeśli najpierw umrze mąż to całość spadku dziedziczy jego żona czyli dziedziczy 100j a potem gdy ona umrze to całe 200j dostaje brat. W rezultacie pod koniec dnia w zależności kto umrze pierwszy spadkobiercy są następujący:
• Gdy pierwsza umiera żona: 50j dostaje brat żony i 150j dostaje gmina
• Gdy pierwszy umiera mąż: 200j dostaje brat żony

Dziedziczenie
Przejście na spadkobiercę, czy też na spadkobierców z mocy samego prawa, bezpośrednio, spadku w znaczeniu ogółu praw i obowiązków zmarłego i to z chwilą jego śmierci. Następstwo prawne spadkobierców pod tytułem ogólnym czyli sukcesja uniwersalna.

Powołanie do dziedziczenia
Oznacza źródło, z którego wynika prawna możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków zmarłej osoby fizycznej:
• Testament
• Ustawa
Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkobierca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Testament
• Dokument
• Czynność prawna

Testament jako czynność prawna
• Jednostronna
• Nie skierowana do określonego adresata
• Mocą której spadkodawca rozrządza swoim majątkiem – NIE ROZPORZĄDZA!!
• Na wypadek śmierci
• O charakterze osobistym
• Odwołalna – może nastąpić np. poprzez sporządzenie nowego testamentu bez konieczności informowania, że testament poprzedni istnieje
• Formalna

Testament – definicja
Jest czynnością prawną jednostronną przy której oświadczenie woli testatora nie jest skierowane do żadnej osoby, w każdej chwili odwołalną, mocą której spadkodawca osobiście i z zachowaniem szczególnej formy rozrządza swoim majątkiem na wypadek śmierci.