Kotlina Sandomierska

Kotlina Sandomierska ma kształt trójkąta, od północy ograniczonego pasem wyżyn, a od południa Pogórze Karpackim.

Podczas zlodowacenia południowopolskiego, cała kotlina pokryta była moreną denną. Po cofnięciu się lądolodu, południowa część kotliny została pocięta przez prawobrzeżne dopływy Wisły (Rabę, Wisłokę, Dunajec, San) na szereg wysoczyzn (rozległy wzniesień o niezbyt stromych zboczach, zbudowanych z materiału naniesionego przez lądolód – piasek, żwir). Spływające do Wisły rzeki, naniosły na obszar północnej części Kotliny pisaki i iły.

W Kotlinie Sandomierskiej przeważają gleby mało żyzne, głównie bielicowe. Jedynie na obrzeżach kotliny występują czarnoziemy i gleby brunatne, a dolinach rzek – mady rzeczne. Na lepszych glebach uprawia się pszenicę i buraki cukrowe, a na mniej żyznych ziemniaki i żyto.

Niegdyś całą Kotlinę pokrywała ogromna puszcza. Do dziś pozostały tylko fragmenty – Puszcza Solska, Puszcza Sandomierska, Puszcza Niepołomicka. Żyjące tu niegdyś żubry i łosie wyginęły pod koniec XVIII wieku.

Dzieje miast Kotliny Sandomierskiej sięgają średniowiecza. Przez południową część Kotliny przebiegał szlak handlowy wiodący z Krakowa do Lwowa. Wzdłuż tego szlaku powstawały miasta: Bochnia, Tarnów, Dębica, Rzeszów, Łańcut, Jarosław, Przeworsk, Przemyśl. Do dzisiaj jest to najsilniej zaludniony obszar Kotliny Sandomierskiej. Drugi szlak handlowy przebiegał wzdłuż Wisły z Krakowa do Sandomierza, i dalej na północ. Powstało tu kilka miast, z których największym jest Baranów Sandomierski. Pozostała część kotliny aż do okresu międzywojennego była słabo rozwinięta, i słabo zurbanizowana.

W okresie międzywojennym rozpoczęto budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego. Jego centrum znajdowało się w widłach Wisły i Sanu. Powstało tam zupełnie nowe miasto – Stalowa Wola – w której wybudowano hutę stali i zakłady mechaniczne. Dzięki rozwojowi przemysłu, głównie zbrojeniowego, nastąpił szybki wzrost liczy ludności istniejących już miast Kotliny Sandomierskiej, m.in. Mielca (fabryka samolotów), Rzeszowa, Dębicy (fabryka opon samochodowych).

W 1953 r. na północy kotliny odkryto bogate złoża siarki. Powstało tam kilka kopalń, oraz ogromna fabryka chemiczna – Kombinat Siarkowy „Siarkopol-Machów”. W konsekwencji niewielki dotychczas Tarnobrzeg przekształcił się w duże i nowoczesne miasto.

W wyniku dynamicznego rozwoju miast i przemysłu na obszarze Kotliny wykształciły się 3 okręgi przemysłowe:
- Rzeszowski. Ciągnie się on u podnóża Pogórza Karpackiego. Największym ośrodkiem miejsko-przemysłowym jest Rzeszów (160 tys. Mieszkańców; m.in. fabryka wyrobów elektromechanicznych „Zelmer” i Wytwórnia Sprzęty Komunikacyjnego ”Delta”)
- Tarnowski. Głównym ośrodkiem przemysłowym jest Tarnów (122 tys. Mieszkańców), gdzie znajdują się m.in. zakłady azotowe i fabryka silników elektrycznych oraz Mielec (64 tys. Mieszkańców) i Dębica (35 tys. Mieszkańców)
- Tarnobrzeski. Obejmuje on obszar w widłach Wisły i Sanu. Jego największymi ośrodkami miejsko-przemysłowymi są Stalowa Wola (72 tys. Mieszkańców) oraz Tarnobrzeg i jego okolice.

Pozostała część Kotliny Sandomierskiej to kraina rolnicza, z rzadka rozsianymi niewielkimi miastami i miasteczkami.