Historia Paryża

1.1 Początki miasta
Paryż to miejsce historyczne, gdzie przeszłość przeplata się z przeszłością, a zabytki z nowoczesną architekturą. Spacerując po dzisiejszym Paryżu nie dostrzeżemy już śladów celtyckiej wioski z której się on wywodzi. Sama nazwa Paryż wywodzi się od plemienia Celtów – Parisii, którzy osiedlili się na wyspie Ile de la Cite około III wieku BC, sami oni nadali wyspie nazwę Lutetia.

Wyspa została podbita przez idącego na północ Juliusza Cezara i zyskała nazwę Civitas Parisiorum. Miasto rozrastało się – początkowo zajmując tereny na lewym brzeg Sekwany; tam też powstały pierwsze termy zwane dziś „arenami Lutecji” lub „Termami z Cluny”. Pierwszym chrześcijańskim biskupem Paryża był św. Denis, ścięty przez Rzymian w roku 280 AC. Legenda głosi, że po ścięciu biskup podniósł swoja głowę i niósł ja aż do miejsca, w którym powstała później bazylika pod jego wezwaniem..
Kolejnym ważnym wydarzeniem dla miasta było odparcie przez Paryzyjczyków najazdu Hunów Attyli, którzy fakt ów przypisywali swojej patronce św. Genowefie. W 486 roku Chlodwig zdobywa Paryż ustanawiając go stolicą państwa Franków. Jest nią przez cały okres panowania Merowingów, niestety, za czasów Karolingów miasto podupadło. Karol Wielki przeniósł stolicę do Aix-la-Chapelle. Miano stołecznego miasta powróciło do Paryża za panowania Kapetyngów (objęli tron w 987 roku). Rozkwit przemysłowy nastąpił w XI oraz XII wieku. W tamtym okresie zbudowano fontanny, hale targowe Halles, wybrukowano ulice, w latach 1180-1213 wybudowano potężny wał umocniony jeszcze fortecą Luwru (1204) . Przez ponad siedem wieków (aż do 1919 r.) Paryż pozostał fortecą co tłumaczy jego kolistą budowę, (bulwary współśrodkowe, które powoli zastępują mury), gęstość zabudowy i niewiele wolnych przestrzeni i ogrodów.

1.2. Paryż w średniowieczu
Bardzo istotną rolę w rozwoju miasta miał dla Paryża transport śródlądowy, szczególnie możliwość transportu droga wodna, do czego umiejscowienie miasta na brzegach Sekwany znakomicie się nadawało. Przyczyniło się to w znacznej mierze do powstania, a następnie do umiocnienia pozycji gildii sprzedawców wody, która to w roku 1170 otrzymała od Ludwika VII Młodego monopolu na transport wodny pomiędzy Mantes a Corbeil.
W XIV w. siedzibą rady kierującej, reprezentowanej przez przewodniczącego kupców zostało Piliers, w radzie tej Król był reprezentowany przez urzędnika Paryża mieszkającego w Châtelet. Te dwie władze często ze sobą rywalizowały.
To w tej epoce rozpoczął się aktualny podział Paryża. Średniowieczne miasto podzieliło się na: prawy brzeg handlowy (z rynkiem Halles), miasto władzy politycznej i religijnej (aktualnie Pałac Sprawiedliwości i szpital l'Hôtel-Dieu), lewy brzeg, który w swej destynacji był uniwersytecki i intelektualny.
W efekcie tego podziału, za czasów Św. Ludwika na wyspie zbudowano katedrę Notre-Dame (1163 r.) i Sainte-Chapelle (1246). Natomiast pałac królewski został rozbudowany przez Filipa Pięknego (1285-1314). Nadmienić trzeba, że za panowania tego król doszło w Paryżu do procesu templariuszy zakończonego w 1314r. spaleniem na stosie Wielkiego Mistrza Jakuba de Molay’a
Tradycje intelektualne lewego brzegu zaczęły się w XII w. Wymogi narzucone przez kanclerza Notre-Dame nadzorującego szkolnictwo doprowadziły do tego, iż niektórzy niezadowoleni panowie postanowili nauczać poza zasięgiem jego władzy, w szopach góry Świętej Genowefy. Od 1250 r. ok. 60 kolegiów udzieliło schronienia 700 „byłym uczniom” i zapewniło im edukację, wikt i opierunek. Najsławniejsze było kolegium ufundowane przez Roberta de Sorban w 1257 r., zrekonstruowane w XIX w. Uniwersytet Paryski był ważnym centrum kulturowym (teologia, filozofia) średniowiecznego chrześcijaństwa.
W XIII w. Paryż, z 80 000 mieszkańców stał się największym miastem chrześcijańskiej Europy.

W XIV w. sytuacja pogorszyła się. Ludność cierpiała głód (1315-1317) i dżumę (1348-1349). Na skutek wojny 100 letniej między Francją a Anglią w Paryżu wrzało. W 1356 r. przewodniczący kupców, Etienne Marcel ogłosił się panem miasta i stanął przeciwko Delfinowi Francuskiemu.
Król Karol V (1364-1380) każał wybudować nowe obwałowanie prawego brzegu aby chronić przedmieścia przed Anglikami. Bastylia została powiększona.
Mimo to, w 1420 r. Paryż został zajęty przez Anglików. Na próżno okupowany przez Joannę d'Arc w 1429 r. został odebrany Anglikom dopiero w 1436 r. a stolicą ponownie stał się wiek później, za panowania Franciszka I.
Pokój i dobrobyt powróciły do Paryża w drugiej połowie XV w. Królestwo zostało na nowo połączone. Rezydencje Sens i Cluny są ostatnimi zabytkami sztuki gotyckiej.
1.3. Miasto w Renesansie
W XVI w. rozwój Paryża nastąpił wraz z powrotem do stolicy Franciszka Valois po 1530 r. Natomast dwór nadal podróżował z zamku do zamku, zależnie od pory roku. Franciszek I każał zburzyć Luwr aby przekształcić go w renesansowy pałac. Polecił również wybudować Kościół Saint-Eustache i Merostwo. Otwarte na renesansowe idee miasto rozkwitło intelektualnie i kulturalnie dzięki rozwojowi drukarstwa, pracy licznych poetów i uczonych. Najwybitniejsi nauczali w nowym Kolegium Francuskim (College de France). Ale mocno katolicki Paryż z gruntu był nieprzyjazny Reformacji, w 1534 r. religia podzieliła miasto między katolików i protestantów. Ludność dokonała masakry Hugenotów w noc Św. Bartłomieja w 1572 r., następnie dołączyła do obozu katolików Ligi. W 1588 r. podniosła się do boju wraz z wiadomością o zamordowaniu ich szefa, diuka de Guise. Ogłoszono upadek króla Henryka III. Henryk IV został dopuszczony do władzy dopiero po wyrzeknięciu się religii protestanckiej.
Burbonowie bardzo dbali o rozkwit Paryża. Na początku XVII w., podczas panowania Henryka IV przebudowano Luwr i Pałac Tuileries rozpoczęty przez Katarzynę Medycejską. Henryk IV zakończył budowę Merostwa, Pont-Neuf, stworzył nowy typ placów geometrycznych i jednolitych takich jak plac Królewski (aktualnie plac Vosges) i plac Douphine. Rozwój kulturalny stolicy postępował wraz z wybudowaniem drukarnii królewskiej w 1620 r., Ogrodu Botanicznego i Akademii Francuskiej. Ludwik XIII zbudował nowe umocnienia na prawym brzegu (dzisiaj: bulwary) co spowodowało powiększenie miasta. Nowe dzielnice zastapiły wieś na przedmieściu Saint-Honore, na wyspie Św. Ludwika, Marais i przedmieściu Saint-Germain. Richelieu kazał wybudować sobie Pałac Kardynalski (dzisiaj Pałac Królewski) a Maria Medycejska przeniosła się do Pałacu Luksemburskiego.
Jako dziecko Ludwik XIV przeżył atak Frondy na Paryż. Lud paryski szybko wycofał się z tej wojny wielkich panów ale Król Słońce nigdy nie zapomniał, że jako dziecko musiał uciekać ze stolicy. Obrażony, przeniósł się do Saint-Germain a w 1680 r do Wersalu. Mimo to, liczący 500 000 mieszkańców Paryż pozostał centrum życia intelektualnego i nadal piękniał. Monumentalne budowle powstały za rządów Colbert'a, który sprowadził sławnych architektów: François Mansart i Claude Perrault. Z końca XVII w. pochodzi kolumnada Luwru, która zapoczątkowuje styl klasyczny w opozycji do baroku włoskiego. Powstały też: Invalides, Obserwatorium, szpital Salpetriere, Kolegium Quatre-Nation (dzisiaj Instytut), Bramy Saint-Denis i Saint-Martin, Place Vendôme i Zwycięstwa, ogrody Tuileries i manufaktura Gobelins. To bogactwo architektoniczne mocno kontrastowało z przeludnionym i wynędzniałym Paryżem ludu. Siedziba rządu pozostała w Wersalu aż do Ancien Regime. Ten dystans przyczynił się zresztą do rozdźwięku między ludem a monarchią.
1.4. Paryż w dobie Rewolucji

W XVIII w. Paryż stał się centrum oświeceniowych idei filozoficznych.
W salonach i pierwszych kawiarniach (Procope) dyskutowano z pasją o równości, wolności i władzy narodu. Powstały nowe obiekty: Szkoła Wojskowa, Odeon, przyszły Panteon, Saint-Sulpice. Most Ludwika XVI prowadził prosto na plac Ludwika XV, był to pierwszy otwarty plac królewski (plac Concorde). W 1785 r. główni dzierżawcy zbierający podatki i udzielający zezwolenia na wwóz towarów do Paryża kazali wybudować Ledoux rotundy nowych obwałowań (plac Stalingradu, plac Narodowy). Ten mur, pozbawiony funkcji ochronnych, otaczał Paryż aż do 1860 r. Ogrody Pałacu Królewskiego, otwarte dla publiczności stały się miejscem dyskusji i podburzania do boju 12 lipca 1789 r.
Rewolucja francuska wyniosła Paryż na czoło Francji. Stolica stała się sceną większości wydarzeń rewolucyjnych a zwycięstwo Jakobinów jeszcze bardziej przyczyniło się do centralizacji. Symbolem odrodzonej Republiki stała się zburzona Bastylia , a Trójkolorowa kokarda reprezentowała kolory Paryża, niebieski i czerwony przeplatający się z monarchiczna bielą. Ale Paryż chciał reprezentować cały naród, toteż Paryżanie nie mogli już cieszyć się taką wolnością jak reszta kraju, byli związani z władzą centralną na dobre i na złe. Napoleon stworzył dla Paryża specjalny statut, bez mera i rady miejskiej, „pod opieką prefekta Sekwany i prefekta policji bezpośrednio pod rozkazami rządu” (Michel Mourre).
Napoleon nie miał czasu na zrealizowanie wszystkich projektów dotyczących stolicy, zaczął Łuk Triumfalny, Bursę, kolumnę Vendôme, kanały Ourcq, Saint-Martin i Saint-Denis. Kazał również zburzyć stare domy na mostach i brzegach Sekwany. W ten sposób odzyskano widok na rzekę.
Na skutek wojen napoleońskich Paryż był okupowany (1814-1815) po raz pierwszy od 4 stuleci. Wraz z powrotem Burbonów zaczął się dynamicznie rozwijać. Napływy ludności z prowincji zwiększyły liczbę mieszkańców Paryża do 600 tys. (1800 r.). W 1846 r. miasto liczyło już milion mieszkańców. Wzrost liczby ludności XIX wiecznej Francji zaznaczył się przede wszystkim w stolicy.
Ale zabudowa miasta pozostała średniowieczna toteż Paryż stał się miastem niezdrowym i przeludnionym. Oczywiście zachodnia część miasta rozkwitała, natomiast we wschodniej części lud był niedożywiony i podatny na różne epidemie (cholera w 1832 r.). Umieralność w tej części miasta była bardzo duża.
Jednak ten podział socjologiczny nie oznaczał jeszcze antagonizmu politycznego.
Rewolucje w 1830 r. i w lutym 1848 r. były wynikiem sprzymierzenia się robotników z mieszczanami paryskimi przeciwko monarchii. Rozłam nastąpił wraz z powstaniem socjalistów i represjami, które ono pociągnęło.
Dopiero Second Empire (drugie cesarstwo) przyczyniło się do ostatecznego przekształcenia Paryża. Napoleon, zafascynowany nowoczesnością Londynu postanowił zmienić Paryż w wielką, światową stolicę, przystosowaną do nowoczesnego transportu i zapewniającą zdrowe warunki życia. W 1853-69 r. nadzór nad pracami został powierzony Georges Haussmannowi. Burząc stare, centralne dzielnice średniowieczne Haussmann stworzył wielkie, prostoliniowe aleje usiane drzewami i budynkami z kamienia. Miało to wizualnie połączyć mocne punkty miasta. Inżynierzy Alphand i Belgrand zbudowali nowy rurociąg wody pitnej pobierający wodę ze źródeł górnej Sekwany i nowoczesne kanały ściekowe. Powstało 2000 ha parków i ogrodów ciągnących się od lasków: Bulońskiego i Vincennes przez parki Buttes-Chaumont i Montsouris aż do skwerów upiększających każdą dzielnicę.
Zbudowano nowe teatry np. teatr na placu Châtelet, operę Garnier, dwa szpitale, merostwa itd. Napoleon III powierzył Baltard'owi prace nad unowocześnieniem Halles (hali targowej). Jednakże, w przeciwieństwie do Napoleona III, który finansował budowę wielkich miast robotniczych Haussmann nie przejmował się warunkami życia robotników i nie planował budowy nowych mieszkań.
W 1845 r. Tiers zbudował nowe fortyfikacje; w 1860 r. dołączył do Paryża okoliczne gminy takie jak Auteuil, Batignolles, Villette i Charonne i w ten sposób stworzył aktualny podział administracyjny - 20 dzielnic. Niektóre, zbyt duże gminy zostały podzielone (np. Belleville). Te nowe dzielnice, jeszcze rolnicze szybko się zurbanizowały. Osiedlili się tam biedni robotnicy, którzy nie byli w stanie płacić ciągle podwyższanych czynszów w bogatszych dzielnicach.
Koniec Cesarstwa był jednak nieuchronny. W 1870 r. wybuchła wojna francusko-pruska. Cesarz został aresztowany i 4 września 1870 r. Francja została ogłoszona Republiką. Rozdrażnienie spowodowane oblężeniem i defilada Niemców na Polach Elizejskich sprowokowały powstanie Komuny. Powstała ona z inicjatywy socjalistów i robotników (marzec-maj 1871 r.).
Komuniści podpalili Merostwo i Pałac Tuileries.
Koniec wieku przyniósł wyciszenie. Był to początek III Republiki. Od początku 1878 r. wielkie wystawy światowe proklamowały rozwój naukowy i techniczny. Wystawa z 1889 r., której punktem kulminacyjnym była Wieża Eiffel'a była ukoronowaniem konstrukcji z żelaza. Wystawa światowa z 1900 r. przekazała stolicy Duży i Mały Pałac oraz pierwszą linię metra otwartą przez Guimard'a. W 1910 r. została ukończona budowa Bazyliki Sacre-Coeur. W stolicy przebywało wielu malarzy impresjonistów oraz malarze z Ruche i Bateau-Lavoir. Miasto rozkwitło kulturalnie i artystycznie. Wiele osób, zafascynowanych dalekim wschodem kolekcjonowało sztukę azjatycką, którą dzisiaj możemy podziwiać w muzeach: Ennery, Cernuschi, Guimet. Wyraźnie wzrosła liczba ludności, w 1911 r. Paryż liczył ok. 2,9 mln mieszkańców.


1.4. Paryż współczesny od I połowy XX wieku

Podczas I Wojny Światowej, dzięki zwycięstwu nad Marną Paryż nie uległ inwazji niemieckiej. W 1919 r. miasto cieszyło się z odzyskanego pokoju. Paryżanie rozebrali mury obwałowań wybudowanych przez Thiers'a, zresztą mocno już podniszczonych. Peryferie miasta zostały zabudowane dopiero w latach 60-tych. Wtedy też laski: Buloński i Vincennes zostały przyłaczone do Paryża. Paryż stał się takim, jaki znamy go dziś.
W okresie międzywojennym nastąpił rozkwit literacki i artystyczny. Artyści z całej Europy napływali na Montmartre i Montparnasse. W budownictwie również był to okres przemian. Państwo preferowało surowy i okazały styl epoki (Pałac Chaillot, Pałac Tokyo) natomiast mieszczanie skłaniali się ku stylowi Bruno Elkouken'a i Henri Sauvage (mieszkania w formie artystycznych atelier).
Niektórzy odważyli się na nowoczesną awangardę (Auguste Perret, le Corbusier, Mallet-Stevens).
Podczas II wojny światowej, w czerwcu 1940 r. Paryż został zajęty przez Wehrmacht. Mimo trudności w oprowiantowaniu, licznych aresztowań Żydów i egzekucji zakładników stolica nadal rozwijała się intelektualnie.
25 sierpnia 1945 r. na dworcu Montparnasse von Choltitz podpisał akt poddania się wojsk niemieckich.
Od 1945 r. rozwój architektoniczny Paryża był dokładnie taki sam jak innych miast francuskich: wieże i masywne sztaby w latach 50-60-tych i lepiej zaprojektowane, nowoczesne budynki w latach 70-tych. Lata 80-te to powrót do wielkości klasycznych „haussmańskich”. Ustawienie liniowe budynków i różnorodność form zostały po raz pierwszy wprowadzone w 13 dzielnicy nazwanej Hautes Formes (wysokie formy). Jednak ten postmodernizm pozostał wierny wielkościom sześciennym architektury nowoczesnej.
W tym samym czasie wiele starych dzielnic zostało odnowionych. Rozbiórki i rekonstrukcje Front de Seine, Maine-Montparnasse i Halles uświadomiły urzędnikom miejskim jak cenne zabytkowo są stare dzielnice. Malraux przeprowadził kampanię tynkowania w Marais. Był to pierwszy, uratowany w 1962 r. sektor. Merostwo Paryża myśliało również o dzielnicach mniej ważnych architektonicznie, które jednak odznaczały się aktywnym życiem publicznym np. dzielnica Montorgueil i przedmieście Saint-Antoine.
W 1977 r. Jacques Chirac został wybrany pierwszym, od czasów Rewolucji merem Paryża. Od 1982 r. statut polityczny Paryża zmienił się na nowo: stolica została podzielona na 20 merostw-dzielnic, wyborcy wybrali 350 radnych dzielnic, którzy z kolei wybrali merów i 613 głównych radnych. To właśnie ci ostatni wybrali mera Paryża.
Prezydenci V Republiki przyczynili się do zmiany pejzażu przemysłowego miasta. Dzięki de Gaulle'owi powstało lotnisko Roissy, prezydent Pompidou każał wybudować centrum kulturalne, które nosi jego imię. Zburzenie hali targowej Baltard'a wywołało żywy sprzeciw i uzmysłowiło znaczenie XIX wiecznego dziedzictwa. Za sprawą Valery Giscard d'Estaing na starym dworcu Orsey zostało utworzone Muzeum. Rzeźnie Villette przekształcono w Miasto Nauki (Cite des sciences). Natomiast François Mitterand kazał wybudować imponujące budowle często inspirowane formami geometrycznymi: L'Arche de la Defence, operę Bastille, bibliotekę, Ministerstwo Ekonomii i Finansów w Bercy.
Dzięki tym przedsięwzięciom każdego roku pojawia się w Paryżu ponad 20 mln turystów a liczba ludności stale rośnie przekraczając już 2 mln. Paryż to przepiękne miasto-muzeum, miejsce spotkań i wypadów a także centrum spraw międzynarodowych. Ludność zamieszkuje przede wszystkim peryferie obfitujące w parki (Citroen, Belleville, Bercy) i zapewniające inne udogodnienia (stadion Charlety, szpital Robert Debre).