Odpowiedzialne rodzicielstwo polega głównie na stosowaniu przez małżonków metod Naturalnego Planowania Rodziny (NPR). "Odpowiedzialne rodzicielstwo" dotyczy bezpośrednio i wprost tego momentu, w którym mężczyzna i kobieta łącząc się ze sobą "jako jedno ciało" i mogą stać się rodzicami. Moment ten posiada szczególną wartość dla ich więzi międzyosobowej. Równocześnie niesie on z sobą możliwość rodzicielską. Jest to ten moment, w którym oboje mogą stać się rodzicami - ojcem i matką - przekazując życie nowej ludzkiej istocie. „Dwa aspekty zjednoczenia małżeńskiego : jednoczący oraz prokreacyjny nie mogą być rozdzielone w sposób sztuczny bez naruszenia wewnętrznej prawdy samego aktu.” (por. Humane vitae, 12). Zresztą składają takie zobowiązanie stojąc w obliczu Boga, podczas Sakramentu Małżeństwa.
Ale co to jest w ogóle NPR ?? Otóż metody NPR są oparte na procesach biologicznych zachodzących w ciele kobiety. Współcześnie stosuje się metody uznane i firmowane przez Światową Organizację Zdrowia /WHO/. Są to: metoda owulacji Billingsa i metoda podwójnego sprawdzenia- oparta na potwierdzonych danych naukowych, w której początek i koniec fazy płodności jest określany na podstawie co najmniej dwóch objawów (wskaźników).
Do przesądów należy wyobrażenie, że skuteczność tych metod zależy od regularności cykli i od stanu zdrowia kobiety. Obserwacje objawów płodności bądź niepłodności prowadzi się i ocenia na bieżąco w ciągu dnia, niezależnie od długości cyklu i od stanu zdrowia kobiety. Brak rzetelnej wiedzy o ludzkiej płodności i związane z tym fałszywe mity, wywołują u wielu osób niechęć, wynikająca z lęku przed nieznanym. Za fałszywy należy uznać mit o owulacji (jajeczkowaniu) występującej zawsze w połowie cyklu, czyli w 14 dniu cyklu oraz związany z tym mit o możliwości dodatkowej spontanicznej owulacji. Dużo mówi się o trudnościach w prowadzeniu obserwacji. Najwięcej trudności zgłaszają ci, którzy jej nie rozpoczęli, ale mają żywą wyobraźnię o negatywnym nastawieniu. Niektórzy nie mogą pogodzić naturalności metod z nieuniknionym zdyscyplinowaniem zachowań. Nie ma wątpliwości, że wpisany w kobiecy cykl rytm płodności i niepłodności jest zjawiskiem naturalnym.
Rodzi się jednak pytanie o skuteczność tych metod. Według badań WHO poprawne stosowanie metody podwójnego sprawdzenia przewyższa skutecznością niezawodność wszelkich środków antykoncepcyjnych, w tym również niezawodność „pigułki" czy „spirali". Kobieta, która nauczyła się dobrze prowadzić proste obserwacje potrafi określać swój okres płodności z dokładnością nie ustępującą dokładności określanej przy pomocy badań laboratoryjnych. Ze stosowania NPR wynika także wiele pozytywnych skutków, które wpływają na współmałżonków.
Te korzyści to m.in.:
-stosowanie tych metod nie jest kosztowne w porównaniu ze środkami antykoncepcyjnymi, które wymagają nakładów finansowych,
-stosowanie tych metod pozwala określić dzień poczęcia dziecka jak i prawdopodobny dzień porodu,
-poza tym badania wykazały, iż małżeństwa stosujące te metody rozwodzą się rzadziej niż Te, które stosują antykoncepcje,
-stosowanie metod NPR pogłębia więź małżeńską i wytwarza atmosferę wzajemnego szacunku wśród współmałżonków.
Encyklika „Humane vitae” ukazuje odpowiedzialne rodzicielstwo jako rozwiązanie o wielkiej nośności etycznej. Przede wszystkim odpowiedzialne rodzicielstwo wiążę się, wedle słów encykliki, „z głęboką ideą, należącą do obiektywnego porządku moralnego, ustanowionego przez Boga, którego to porządku prawdziwym tłumaczem jest prawe sumienie.” (n.10)
Stosowanie NPR jest także jest podstawowym elementem przeciwdziałania aborcji. Ponieważ nie powoduje zajścia w niepożądaną ciążę, którą kobieta pod naciskiem męża bądź w wyniku własnej decyzji postanowi usunąć.
Metody NPR-u są zgodne ze wszystkimi kulturami i religiami, świadczą o poszanowaniu tajemnicy życia i płodności.
Na Odpowiedzialne Rodzicielstwo wpływają także warunki ekonomiczne, psychologiczne i społeczne. Ci małżonkowie realizują „odpowiedzialne rodzicielstwo”, którzy kierując się roztropnością umysłu i wielkodusznością, decydują się na przyjęcie liczniejszego potomstwa, bądź też z ważnych dla nich przyczyn postanawiają okresowo lub też na dłuższy czas uniknąć narodzin nowego dziecka. Wymowa słowa „wielkoduszność” jest bardzo ważna ponieważ podkreśla ona odpowiedź człowieka na wielki dar Boga – dar „współpracy” człowieka z Bogiem w dziele „stworzenia”. Na taki dar nie można inaczej odpowiedzieć jak tylko „wielkodusznie”, oczywiście po wcześniejszym „roztropnym namyśle”. Wielkoduszność jest tu konieczna, ponieważ odpowiedzialni rodzice są świadomi, że prócz radości i uciech jakie niesie ze sobą dziecko , pojawia się także problemy i trudności związane z jego wychowaniem.
Wychowanie dziecka to także ważny punkt w „Odpowiedzialnym Rodzicielstwie”. Jednak ten punkt, każdy rodzic powinien wypełnić zgodnie ze swoim sumieniem i zdolnościami. Nie należy się poddawać gdy coś „nie wychodzi”, bo ‘odpowiedzialne rodzicielstwo” polega na przyjęciu dziecka z jego wszystkimi wadami i zaletami.