Angielska monarchia parlamentarna

Parlament angielski, który wykształcił się w średniowieczu, był podzielony na dwie izby. W Izbie Lordów zasiadali wielcy właściciele ziemscy i biskupi, natomiast w Izbie Gmin – przedstawiciele średniej szlachty oraz bogatego mieszczaństwa. W XVI w. rządy w Anglii sprawowali władcy z dynastii Tudorów- Henryk VIII oraz jego córka i następczyni Elżbieta I. Za ich panowania znaczenie parlamentu wyraźnie zmalało. Parlamentarzyści zajmowali się wówczas wyłącznie ustalaniem nowych podatków i wspieraniem monarchy w wyjątkowych sytuacjach, np. podczas procesu tworzenia Kościoła anglikańskiego. Po śmierci Elżbiety I w 1603 r. rządy przejął Jakub I ze szkockiej dynastii Stuartów. W ten sposób Anglia i Szkocja zostały połączone unia personalną. Kolejny monarcha-Karol I – próbował kontynuować samodzielne rządy swoich poprzedników i nie brał przy tym pod uwagę zdania parlamentu. Ponadto toczył liczne wojny, które obciążyły kraj wielkimi wydatkami. Aby zdobyć fundusze potrzebne m.in. na prowadzenie działań wojennych władca nakładał nowe podatki i kary pieniężne. Decyzje Karola I wzbudzały niezadowolenie dużej ilości społeczeństwa. Dlatego w parlamencie coraz większe wpływy zaczęli zdobywać wówczas niechętni królowi przedstawiciele mieszczaństwa oraz nowej szlachty, nazywanej gentry. Grupa ta czerpała dochody zarówno z rolnictwa, jak i z handlu, manufaktur oraz transakcji bankowych. Nowa szlachta sprzeciwiała się przyznawaniu przez króla swoim zwolennikom monopoli w różnych dziedzinach gospodarki. Z kolei Karol I z powodu niechęci parlamentu wobec nakładania nowych podatków przestał zwoływać jego posiedzenia. Trudną sytuację w państwie dodatkowo komplikowały konflikty na tle religijnym. Anglikanom nie odpowiadało poparcie Karola I dla katolików, a kalwiniści, nazywani w Anglii purytanami, uważali, że Kościół anglikański za bardzo upodobnił się do katolickiego. Wkrótce purytanie stali się najbardziej znaczącą opozycją wobec króla. Karol I w nieudolny sposób sprawował rządy nie tylko w Anglii, lecz także w rodzinnej Szkocji. Jego próby wprowadzenia tam anglikanizmu przyczyniły się do wybuchu walk i zerwania unii szkocko-angielskiej. Aby opanować sytuacje, władca zwołał w 1640 r. posiedzenie parlamentu. Nie uchwalono jednak wówczas podatków potrzebnych na prowadzenie działań wojennych, co skłoniło króla do zerwania obrad. Rok później po raz kolejny zebrał się parlament, który tym razem nie pozwolił Karolowi I na wcześniejsze zakończenie posiedzeń i uchwalił projekt reform ograniczających władzę królewską. W tej sytuacji monarcha podjął nieudaną próbę aresztowania parlamentarzystów, po czym opuścił Londyn i rozpoczął przygotowania do wojny domowej. Konflikt zbrojny wybuchł w 1642 r. Naprzeciw siebie stanęli zwolennicy króla, zwani rojalistami, oraz wojska parlamentu. Początkowo zwycięstwa odniosły oddziały Karola I, które były znacznie lepiej wyszkolone i przygotowane niż złożone z niedoświadczonych rzemieślników, mieszczan i drobnej szlachty siły przeciwnika. Jednak dzięki działaniom dowódcy wojsk parlamentu, Olivera Cromwella, sytuacja zaczęła się zmieniać. Utworzył on oddziały zwane Armią Nowego Wzoru, w których panowała żelazna dyscyplina i równość. Decyzję o awansie podejmowano ze względu na zasługi żołnierzy, a nie ich uprzywilejowane pochodzenie. Zorganizowana w ten sposób armia odniosła sukcesy nad rojalistami. W decydującej bitwie pod Naseby w 1645 r., wojska Cromwella pokonały siły królewskie, a Karol I uciekł do Szkocji, gdzie niestety został uwięziony.