Wyżyny polskie

Między pasem Nizin Środkowopolskich a pasem Kotlin Podkarpackich rozciągają się Wyżyny Polskie. Ukształtowanie powierzchni tego obszaru jest dość zróżnicowane, co wynika z urozmaiconej budowy geologicznej. W pasie wyżyn wydzielono kilka mniejszych regionów geograficznych. Zachodnią część pasa zajmuje Wyżyna Śląsko-Krakowska oraz Wyżyna Małopolska. Natomiast na wchodzie znajduje się Wyżyna Lubelska z Roztoczem.

Wyżyna Śląsko-Krakowska obejmuje między innymi Wyżynę Śląską oraz Krakowsko-Częstochowską. Rzeźbę terenu Wyżyny Śląskiej cechuje małe zróżnicowanie. Występują tu wzniesienia w postaci garbów. Najwyższym z nich jest Góra Świętej Anny o wysokości 400 m n.p.m. W podłożu Wyżyny Śląskiej zalegają karbońskie pokłady węgla kamiennego. Ponad nimi znajdują się warstwy skał triasowych, w których występują rudy cynku i ołowiu z domieszką srebra. Surowce mineralne stały się podstawą rozwoju przemysłu na Górnym Śląsku. Doprowadziło to do powstawania Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, będącego największym zespołem miejsko-przemysłowym w Polsce. Środowisko przyrodnicze Wyżyny Śląskiej uległo znacznej degradacji. Współcześnie prowadzi się jego rekultywację.

We wschodniej części Wyżyny Śląsko-Krakowskiej położona jest Wyżyna Krakowsko - Częstochowska. Jest ona zbudowana ze skał wapiennych powstałych w okresie jury. Dlatego obszar ten często nazywany jest jurą Krakowsko-Częstochowską. W wapieniach jurajskich wytworzyła się charakterystyczna dla tej krainy rzeźba krasowa. Do form krasowych należą doliny krasowe oraz liczne skałki, zwane ostańcami. Ich strome, czasem pionowe ściany osiągają wysokość nawet kilkudziesięciu metrów. Nazwa ostańce pochodzi stąd, że formy te, ze względu na większą odporność skał, nie uległy procesom, lecz ostały się. Na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej powszechnie są różne formy krasu podziemnego, między innymi jaskinie. Najgłębszą jaskinią na tym terenie jest położona niedaleko Olsztyna jaskinia Studnisko, o głębokości 75,5 m. Dzięki zróżnicowanej rzeźbie terenu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska była przed wiekami idealnym miejscem do budowy warowni. Dlatego wybudowano tu wiele zamków warownych, zwanych orlimi gniazdami. Tworzą one niezwykle malowniczy Szlak Orlich Gniazd, ciągnący się od Krakowa po Częstochowę na długości ponad 160 m.

Na wschód od Wyżyny Śląsko-Krakowskiej rozciąga się Wyżyna Małopolska. Na jej obszarze są położone między innymi Niecka Nidzińska oraz Wyżyna Kielecka. Charakterystyczną cechą krajobrazu Niecki Nidziańskiej są formy krasu powierzchniowego i podziemnego wykształcone w skałach gipsowych w Skorocicach koło Wiślicy. Znacznie urozmaicona rzeźba terenu występuje na Wyżynie Kieleckiej. Najwyższą jej część stanowią Góry Świętokrzyskie. Składają się one z równoległych pasm oddzielonych szerokimi obniżeniami. Jednym z pasm są Łysogóry z dwoma najwyższymi wzniesieniami: Łysicą i Łysą Górą. Krajobraz Gór Świętokrzyskich ma charakter wyżynny. Jedynie pasmo Łysogór zalicza się do gór niskich. W Łysogórach znajdują się gołoborza, czyli rumowiska skalne. Klimat Gór Świętokrzyskich jest surowszy niż na pozostałym obszarze pasa wyżyn. Odznacza się on najniższą temperaturą powietrza oraz najwyższymi opadami. Długość okresu wegetacyjnego nie przekracza tam 190 dni. Na wschód od doliny Wisły rozciąga się Wyżyna Lubelska. Występują tam zarówno tereny równinne, jak i obszary pagórkowate. Wysokości bezwzględne wahają się od 200 do ponad 300 m n.p.m. Wyżyna Lubelska zbudowana jest głównie z wapieni i margli. znaczną jej część pokrywają lessy. Grubość pokrywy lessowej dochodzi niekiedy do 30 m. Charakterystyczne dla obszarów lessowych są liczne wąwozy i parowy.