Tomasz Judym - Prometeusz czy Syzyf?

W postawie Tomasza Judyma Stefan Żeromski łączy cechy dwóch mitologicznych postaci. Kreuje głównego bohatera w taki sposób, by ukazać zarówno jego zalety, jak i wady, nie próbuje go idealizować ani przedstawiać w fałszywym świetle. Wydarzenia z życia doktora Judyma powinniśmy rozpatrywać w dwojaki sposób. Raz dostrzegając jego prometejską postawę niesienia pomocy, za innym razem jego przez to klęskę. Zawieszony pomiędzy klasą inteligencką, do której nie pasuje orz społeczeństwem ubogim, z którym nie chce się już utożsamiać, bohater szuka dla siebie miejsca, w którym mógłby realizować swoje postanowienia i idee.

Tomasza Judyma poznajemy jako wykształconego, wrażliwego na piękno, jakiego nie doznał w młodzieńczym życiu człowieka, który ma kompleksy w związku ze swoim pochodzeniem. Wychowanemu w ubogiej rodzinie Tomaszowi udało się wyrwać z przerażającej rzeczywistości. W Paryżu dostrzega, że choć na ulicach panuje bieda, władze potrafią sobie z nią poradzić. Wraca do Polski z planem działania, jednak pomysły przedstawione na zebraniu lekarzy nie zyskują uznania. Bohater doświadcza niezrozumienia, alienacji a w swych działaniach jest odosobniony, przez co o wiele trudniej jest je wykonać. Jednak nie rezygnuje, ponieważ czuje spoczywający na nim obowiązek wyrwania całego społeczeństwa z biedy. To, że jemu udało się osiągnąć sukces, jest bodźcem do pomocy innym ludziom. W takim myśleniu ujawnia się jego postawa prometejska. Niczym Prometeusz, który mając kontakt z bogami, chciał „boskiego” życia dla każdego człowieka, Judym pragnie nieść pomoc, by dać ludziom równe szanse w drodze do choćby minimalnego sukcesu. Mając na uwadze swe wykształcenie i zdolności chce, aby każdy potrzebujący miał dostęp do pomocy medycznej. Dlatego też otwiera gabinet lekarski dla ubogich mieszkańców Warszawy, a za konsultacje nie pobiera opłat. Następnie, przebywając w uzdrowisku w Cisach, walczy o poprawę bytu wiejskiej ludności, dalej kontynuując prowadzenie szpitala dla ubogich. Domaga się także likwidacji zamulonego stawu, który jest powodem szerzącej się malarii. Przebywając w Zagłębiu, Judym pracuje jako lekarz fabryczny. Przejmuje się losem górników, gdy widzi, jak ciężką wykonują pracę, a w jakich opłakanych warunkach muszą żyć. Widoczny jest kontrast pomiędzy żyjącymi w bogactwie właścicielami kopalń, a egzystującymi w nędzy robotnikami. Wrażliwy na ludzka krzywdę Judym podejmuje najtrudniejszą decyzję w życiu. Odrzuca indywidualne szczęście, nadzieje na założenie rodziny, a przede wszystkim odwzajemnioną miłość Joasi. Uważa, że rodzina byłaby dla niego ograniczeniem, przeszkodą w jego pracy społecznej, bo jak sam mówił” „Nie mogę mieć ani jednej rzeczy, którą bym mógł przycisnąć do serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory”. Nie potrafi zadowolić się indywidualnym spełnieniem, dopóki nie zdoła pomóc tym, którzy jego pomocy potrzebują.

Praca tego idealisty stała się praca syzyfową. Do utworzonego darmowego gabinetu nie przychodzą pacjenci właśnie dlatego, że jest darmowy. Plany zmian zaprezentowane przez Judyma w sprawie uzdrowiska nie zyskują aprobaty wśród jego władz. Największą dla Judyma klęską, była śmierć chorej na gruźlicę pacjentki. Bohater nie może pogodzić się z tym, że nie udaje się uratować tej tak pragnącej żyć kobiety. Nie rozumie także, dlaczego nie zauważył skłonności samobójczych swego przyjaciela, co doprowadziło do tragedii. Praca Tomasza Judyma idzie na marne, a poświęcając się jej całkowicie, traci możliwość na choćby osobiste szczęście. Nie potrafi zrozumieć, że nie jest w stanie uszczęśliwić całego świata. Główny bohater „Ludzi bezdomnych: to postać o wielkim sercu, jednak nie do końca prawidłowo określająca swoje zamiary względem mniejszych możliwości. Właśnie dlatego jego prometejska postawa i związane z nią postanowienia, ostatecznie doprowadzają do tego, że jego praca staje się syzyfowa.