Fundusze z UE na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej

1Fundusze z UE na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej
Fundusze unijne
Dotacje z UE
Finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw
Finansowanie działalności gospodarczej przez Unię Europejską
Środki na założenie firmy
Struktura funduszy unijnych w Polsce
Fazy wdrażania dotacji
Autor: Dariusz Augustyniak
2
SPIS TREŚCI
WSTĘP ...................................................................................................................................... 3
I. Finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw ............................................................... 5
1.1. Pojęcie finansowania działalności gospodarczej ......................................................... 5
1.2. Źródła kapitału obcego przedsiębiorstwa..................................................................... 8
1.3. Problemy finansowania małych i średnich przedsiębiorstw ...................................... 13
II. Finansowanie działalności gospodarczej przez Unię Europejską .................................. 20
2.1. Dotacje jako źródło finansowania .............................................................................. 20
2.2. Model stosowania dotacji unijnych w Polsce ............................................................ 23
2.3. Ujemne i dodatnie aspekty subsydiowania ................................................................ 28
III. Środki na założenie firmy .............................................................................................. 32
3.1. Zadania Publicznych Służb Zatrudnienia ................................................................... 32
3.2. Dotacje dla osób fizycznych ...................................................................................... 32
3.3. Pomoc dla spółdzielni socjalnych .............................................................................. 35
IV. Struktura funduszy unijnych w Polsce ........................................................................... 38
4.1. Organizacja funduszy UE .......................................................................................... 38
4.2. Programy Operacyjne ................................................................................................. 41
V. Fazy wdrażania dotacji .................................................................................................. 50
5.1. Etap przygotowania .................................................................................................... 50
5.2. Finansowanie.............................................................................................................. 56
5.3. Realizacja ................................................................................................................... 61
ZAKOŃCZENIE ...................................................................................................................... 63
WSTĘP
Siłą, który od lat napędza polską gospodarkę są małe i średnie przedsiębiorstwa.
Obecny wzrost gospodarczy w Polsce to bezpośrednia zasługa firm prywatnych. Małe firmy,
dzięki umiejętności szybkiego reagowania na potrzeby rynku, potrafią skutecznie
przystosowywać się do nowych realiów. Kondycja małych i średnich przedsiębiorstw jest
powszechnie uważana za odzwierciedlenie poziomu przedsiębiorczości całego społeczeństwa
oraz przejawu zdrowej konkurencji. Jednak pomimo niekwestionowanego znaczenia małych i
średnich firm dla budżetu państwa, mają one permanentne trudności w pozyskiwaniu kapitału
umożliwiającego ich powstawanie i dalszy rozwój.
Warunkiem rozwoju sektora prywatnego jest dostęp do zewnętrznych źródeł
finansowania, który w warunkach rynkowych jest ograniczany przez wiele czynników.
Przedsiębiorcy muszą konkurować z wzrastającymi potrzebami pożyczkowymi państwa,
Skarb Państwa oferuje bowiem papiery wartościowe o niskim poziomie ryzyka i relatywnie
wysokiej dochodowości. Podnosi to próg wymagań banków komercyjnych dotyczący ceny
udzielanego kredytu do poziomu przekraczającego możliwą do osiągnięcia przez dużą część
przedsiębiorstw efektywność wykorzystania pożyczonych środków finansowych. Problem ten
nie jest domeną tylko firm polskich, borykają się z nimi także firmy w pozostałych krajach
europejskie. Dlatego w udzielanie małym i średnim formom pomocy finansowej
zaangażowała się Unia Europejska.
W powyższym aspekcie, niniejsza praca przybliży zagadnienie finansowania
działalności gospodarczej ze środków Unii Europejskiej. Główny akcent zostanie położony
na finansowanie firm które dopiero rozpoczynają swoją działalność, z uwzględnieniem przede
wszystkim bezzwrotnych form finansowania, czyli dotacji.
Ponieważ możliwości subsydiowania na rzecz rozpoczęcia działalności gospodarczej
są stosunkowo skromne, praca przybliży również dotacje udzielane z funduszy UE dla firm
które już istnieją, z akcentem na przedsiębiorstwa małe i średnie. Takie ujęcie jest tym
bardziej uzasadnione, że wiele osób zakłada firmy właśnie w celu wykorzystania w pełni
możliwości dotowania z funduszy unijnych.
Celem pracy jest również próba oceny znaczenia projektów realizowanych w ramach
wybranych Programów Operacyjnych współfinansowanych z Funduszy Europejskich,
4
przedstawienie głównych kierunków interwencji oraz jej beneficjentów, a także wskazanie na
oddziaływanie tych projektów na rozwój gospodarczy Polski.
Praca składa się z pięciu rozdziałów. W pierwszym rozdziale zostanie przedstawione
zagadnienie finansowania małych i średnich przedsiębiorstw, źródła kapitału obcego
przedsiębiorstwa oraz problemy z jakimi boryka się sektor MŚP w finansowaniu swojej
działalności.
Rozdział drugi przedstawi formę finansowania jaką stanowią dotacje oraz model
stosowania dotacji unijnych w Polsce. Przedstawione zostaną także zagrożenia związane z
dotowaniem oraz jego aspekty dodatnie.
Kolejny rozdział opisze przyznawanie dotacji na rozpoczęcie działalności
gospodarczej w dosłownym rozumieniu, czyli dotacje dla osób fizycznych na tzw. pierwszą
firmę przyznawane przez urzędy pracy. Przybliżone zostanie także pojecie spółdzielni
socjalnej w kontekście jej dotowania ze środków UE.
Czwarty rozdział poświęcony będzie strukturze funduszy unijnych w Polsce i ich
organizacji funkcjonalnej. Przybliżone zostaną również programy operacyjne istniejące w
ramach funduszy, które mają znaczenie w dotowaniu małych i średnich firm.
Ostatni rozdział scharakteryzuje poszczególne fazy wdrażania dotacji, czyli etap
przygotowania, finansowania i realizacji.
Pracę zamknie zakończenie, zawierające wnioski i konkluzje z pracy.
5
I. FINANSOWANIE MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW
1.1. Pojęcie finansowania działalności gospodarczej
Wprowadzenie reguł wolnorynkowych wywołało eksplozję indywidualnej
przedsiębiorczości. Jej rezultatem było powstanie kilku milionów małych i średnich
przedsiębiorstw, które potrzebują kapitału i dóbr inwestycyjnych. Przedsiębiorstwa te
odgrywają dużą rolę w gospodarce narodowej, gdyż w znacznym stopniu (w blisko 40%)
wypracowują produkt krajowy brutto oraz tworzą nowe miejsca pracy1.
Powstanie i późniejszy rozwój małego i średniego przedsiębiorstwa, nierozerwalnie
wiąże się z pozyskiwaniem środków finansowych oraz ich późniejszym gospodarowaniem.
Finanse mogą pochodzić z różnych źródeł. Różnorodność możliwości rodzi konieczność
posługiwania się określonymi instrumentami, aby decyzje dotyczące wyboru źródeł
finansowania i kreacji kapitału były jak najbardziej racjonalne. Zgromadzone kapitały muszą
być później optymalnie inwestowane, prowadząc do realizacji podstawowego celu
strategicznego każdego przedsiębiorstwa, jakim jest maksymalizacja jego wartości rynkowej2.
Finansowanie może być definiowane w ujęciu wąskim, jako pozyskiwanie kapitału albo
w szerokim, które obejmuje również procesy jego alokacji. Biorąc pod uwagą różne kryteria
można dokonać następujących podziałów kapitałów ze względu na:
1. prawo własności kapitału:
▪ własny,
▪ obcy,
2. czas dyspozycji kapitałem:
▪ krótkoterminowy,
▪ średnioterminowy,
▪ długoterminowy,
3. powód finansowania:
▪ pierwotne,
▪ bieżącej działalności,
▪ rozwoju czyli procesów inwestycyjnych,
4. źródło pochodzenia kapitału:
▪ zewnętrzne,
▪ wewnętrzne3.
Kapitał własny daje prawo własności przedsiębiorstwa jego dawcy, który uczestniczy
w podziale wypracowanego zysku lub pokryciu straty odpowiednio do wartości wniesionego
kapitału. Kapitał obcy jest oddany do dyspozycji przedsiębiorstwa na określony czas i musi
być w odpowiednim, wcześniej ustalonym terminie zwrócony. Jedną z głównych różnic
pomiędzy kapitałem własnym i obcym jest czas na jaki został pozostawiony firmie do
dyspozycji. Czas jest określony w przypadku kapitału obcego, kapitał własny jest natomiast
udostępniony bezterminowo.
Kapitały krótkoterminowe mają okres zwrotu do jednego roku i mają najczęściej
charakter kapitałów obcych. Kapitały średnioterminowe obejmują zwykle zobowiązania
o terminach wymagalności od jednego roku do czterech lat, kapitały długoterminowe
natomiast, to kapitały obce o terminie spłaty ponad cztery lata oraz kapitały własne4.
Finansowanie pierwotne ma miejsce przy zakładaniu nowego przedsiębiorstwa
i wnoszeniu do niego kapitałów własnych przez właścicieli. Finansowanie bieżącej
działalności polega na zapewnieniu ciągłości w funkcjonowaniu przedsiębiorstwa na skutek
ciągłego dopływu środków finansowych uzyskanych z przychodów. Odpowiednia polityka
finansowa powinna zapewnić płynność bieżącą przedsiębiorstwu. Finansowanie rozwoju ma
służyć realizacji procesów inwestycyjnych. Zazwyczaj przekracza ono możliwości kapitałów
własnych przedsiębiorstwa i często opiera się na kapitałach obcych5.
Finansowanie wewnętrzne często określane jest mianem samofinansowania, opiera się
głównie na redystrybucji zysku netto i amortyzacji. Traktowane jest jako podstawowe źródło
finansowania, które potrafi zapewnić przedsiębiorstwu dalszy rozwój i korzyści dla
właścicieli. Wewnętrznymi źródłami finansowania w przypadku małych firm nie
posiadających osobowości prawnej są zwykle środki właściciela (właścicieli) firmy
inwestowane w działalność w momencie jej zakładania, oraz wypracowane przez firmę
w trakcie funkcjonowania6.
Za wewnętrzne źródła finansowania uznajemy środki wypracowane przez firmę
w trakcie działalności, oraz tzw. zobowiązania wewnątrzzakładowe np. zobowiązania z tytułu
wynagrodzeń wobec pracowników. Jedynym kosztem o jakim możemy mówić w przypadku
korzystania z wewnętrznych źródeł finansowania jest koszt alternatywny (tzw. koszt
utraconych możliwości). W przypadku finansowania zewnętrznego kosztem będzie
oczekiwana przez podmiot udostępniający środki stopa zwrotu z inwestowanego przez niego
kapitału. Finansowaniem zewnętrznym będzie więc zarówno pozyskanie dodatkowego
wspólnika czy udziałowca, skorzystanie z usług funduszu venture capital, kredytu bankowego
jak i leasingu7.
Źródeł finansowania przedsiębiorstwa nie należy utożsamiać ze źródłami kapitału.
Pozyskiwanie środków finansowych na finansowanie działalności przedsiębiorstwa jest
pojęciem szerszym niż pozyskiwanie kapitału. Odpisy amortyzacyjne oraz wpływy ze
sprzedaży zbędnych aktywów są źródłami finansowania własnego wewnętrznego ale nie są
one źródłem wewnętrznego pozyskiwania kapitału. Podobna sytuacja ma miejsce
w przypadku zobowiązań wobec dostawców, które są zewnętrznym źródłem finansowania ale
nie są źródłem kapitału. Strukturę źródeł kapitału przedsiębiorstw można odczytać z bilansu,
informację o źródłach finansowania zaś z przepływu środków pieniężnych8.
Wewnętrzne i zewnętrzne źródła finansowania dostarczają kapitału, który może być
kapitałem własnym przedsiębiorstwa i kapitałem obcym. Kapitał własny stanowi
równowartość tych składników majątku przedsiębiorstwa w stosunku, do których jednostce
gospodarczej przysługuje prawo własności. W momencie powstawania przedsiębiorstwa jego
właściciele przekazują kapitał umożliwiający rozpoczęcie i przeprowadzenie działalności, jest
to tzw. kapitał początkowy. Może on być wniesiony zarówno w formie rzeczowej lub
pieniężnej9.
Finansowanie własne w praktyce oznacza finansowanie zadań podejmowanych przez
przedsiębiorstwo kapitałami własnymi. Może mieć ono zarówno charakter wewnętrzny jak
i zewnętrzny w stosunku do przedsiębiorstwa. Główne źródła finansowania własnego
wewnętrznego to zysk netto, amortyzacja przekształcenia w majątku i kapitałach. Do źródeł
zewnętrznych zaliczamy wnoszone przez wspólników dopłaty, fundusze venture capital
i emisje na rynku pozagiełdowym10.
Kapitał własny w porównaniu do kapitału obcego jest jednak mało elastyczny i nie
zawsze przynosi oczekiwane korzyści dla właściciela. W zależności od formy prawnej
i warunków umowy współwłaściciel uczestniczy lub nie w stratach przedsiębiorstwa. Zawsze
straty uszczuplają kapitał własny. Natomiast w porównaniu do finansowania kapitałem
własnym, finansowanie kapitałem obcym jest znacznie bardziej elastyczne. Umożliwia ono
realizację przedsięwzięć, które przekraczają własne możliwości finansowe przedsiębiorstwa,
wpływa na obniżenie obciążeń podatkowych i podwyższenie rentowności kapitału
własnego11.
Wspólną cechą wszystkich form finansowania przy pomocy kapitału obcego jest to, że
wierzyciel będzie domagał się zwrotu całej pożyczonej kwoty wraz z należnymi odsetkami
w określonych umową terminach bez względu na wielkość osiągniętych przez firmę zysków.
Powoduje to, że pozyskiwanie kapitału obcego wiąże się z większym ryzykiem dla
przedsiębiorstwa. Ponadto pozyskanie obcego kapitału wymaga często spełnienia szeregu
warunków, udzielenia gwarancji i zabezpieczeń. Wierzyciel, którym najczęściej jest bank,
udziela kredytu lub pożyczki na podstawie szczegółowej analizy wniosku kredytowego lub
pożyczkowego, ponadto może żądać dodatkowego zabezpieczenia lub gwarancji, na przykład
w postaci przyznania wierzycielowi praw do zmiany długu na udziały kapitałowe12.
1.2. Źródła kapitału obcego przedsiębiorstwa
Istnieje wiele zewnętrznych źródeł finansowania przedsiębiorstw i trzeba dokonać
najbardziej optymalnego ich doboru tak, aby maksymalizując rentowność kapitałów własnych
zachować właściwy stopień płynności finansowej i bezpieczeństwa13.
Do zasadniczych źródeł kapitału rozwojowego w małych przedsiębiorstwach w Polsce
na przełomie lat dziewięćdziesiątych i dwutysięcznych zaliczyć można m. in.:
▪ finansowanie środkami własnymi przedsiębiorcy, rodziny, znajomych;
▪ pożyczki prywatne;
▪ prywatne wkłady kapitałowe;
▪ prywatny lub powierzony kapitał wysokiego ryzyka (venture capital);
▪ finansowanie kapitałem własnym firmy;
▪ przychody z działalności – zyski zatrzymane;
▪ przychody z działalności – amortyzacja;
▪ przychody z działalności – leasing;
▪ przychody z działalności – ulgi podatkowe;
▪ mikropożyczki;
▪ kredyty i pożyczki preferencyjne;
▪ kredyty i pożyczki bankowe;
▪ dotacje i granty inwestycyjne;
▪ publiczna emisja akcji;
▪ emisja obligacji korporacyjnych;
▪ dopłaty od wspólników14.
Źródła te istotnie różnią się od źródeł finansowania z początku okresu transformacji
gospodarczej, które obejmowały takie metody finansowania, jak przejściowe finansowanie
przez kontrahenta, wymuszanie wykonywania usług z materiałów powierzonych,
przyśpieszone cykle płatności czy też celowe zadłużenia. Obecnie wiele z tych rozwiązań
koliduje z prawem, zwłaszcza na styku sektora prywatnego i publicznego15.
Według badań przeprowadzonych w roku 2011, aż 92 procent małych i średnich firm
zadeklarowało, że finansowanie ich inwestycji pochodzi obecnie z środków własnych. Na
kredyt bankowy wskazało 46% przedsiębiorców, a na leasing – 32%. Co dziesiąta firma
korzysta z funduszy unijnych, tylko nieliczni przedsiębiorcy wskazali na takie źródła jak
faktoring czy pożyczki od innych przedsiębiorców.
Taka tendencja wśród małych i średnich firm nie jest całkiem nowa, choć
jednocześnie widać wyraźny spadek zainteresowania kredytami. Wniosek ten wypływa
z analizy odpowiedzi na pytanie o to, z jakich środków finansowania firmy korzystały
wcześniej. Odsetek wskazań na środki własne wciąż jest bardzo znaczący, gdyż wynosi 94%.
Co jednak ciekawsze, na kredyt bankowy wskazało aż 72% małych i średnich firm, a na
leasing 59%. Z kolei odsetek firm, które kiedykolwiek korzystały z funduszy unijnych, sięga
22%. Co dziesiąta firma korzystała wcześniej z faktoringu, a także pożyczek od instytucji
finansowych innych niż banki. Natomiast 9% przedsiębiorców wspomniało jeszcze
o pożyczkach od innych przedsiębiorstw16.
Największą niechęć do finansowania ze źródeł innych niż środki własne widać
zwłaszcza wśród mikroprzedsiębiorców. Aż 92% z nich wskazało, że obecnie korzysta ze
środków własnych, a tylko 37% wspomniało o kredycie. Co piąta firma mikro korzysta w tej
chwili z leasingu. Taki stan rzeczy można interpretować jako wynik obaw najmniejszych
przedsiębiorców o to, czy w przyszłości będą w stanie spłacać swoje zobowiązania. Dlatego
też w pierwszej kolejności decydują się na wybór środków własnych.
Tymczasem w badaniu małe i średnie firmy częściej wskazywały na zewnętrzne
źródła finansowania. O kredycie bankowym mówi już 56% małych i 50% średnich firm.
|Z kolei z leasingu korzysta 42% małych i 40% średnich przedsiębiorstw. W przypadku
wykorzystywania funduszy unijnych widać, że najlepiej radzą sobie z tym średnie firmy.
Z tych środków korzysta obecnie prawie jedna trzecia z nich. To znaczna różnica
w porównaniu z małymi firmami, wśród których z unijnych pieniędzy korzysta tylko 9%,
i firmami mikro, gdzie ten odsetek wynosi zaledwie 5%17.
Potencjalnych źródeł finansowania MŚP jest wiele, jednak tylko niektóre z nich
można zaliczyć jako źródła możliwe do wykorzystania na rozpoczęcie działalności
gospodarczej. Natomiast jeśli rozpoczęcie działalności gospodarczej ma być powiązane ze
środkami pochodzącymi z UE, to generalnie są dwie możliwości: dotacje w ramach jednego
z kilku programów operacyjnych lub dotacje przyznawane w ramach Publicznych Służb
Zatrudnienia. Jednak istnieją także alternatywne formy dotacji, które można nazwać
pozaunijnymi, a które warto przybliżyć.
Fundusze typu venture capital/private equity.
Działalność funduszy typu venture capital/private equity polega na angażowaniu
środków prywatnych (lub publiczno-prywatnych) w nowe przedsięwzięcia, dające możliwość
uzyskania wysokiej stopy zwrotu. Tego typu źródła finansowania określa się również często
funduszami wysokiego ryzyka – bowiem polegają one zazwyczaj na angażowaniu środków
w projekty innowacyjne, bazujące na zaawansowanych technologiach, budzące duże nadzieje
na zysk, ale związane także z wysokim ryzykiem inwestycyjnym. Z tego względu to źródło
finansowania stanowi istotną alternatywę dla banków, prowadzących zwykle bardziej
konserwatywną politykę kredytową.
Anioły biznesu.
Specyficzną i na razie mało znaną w Polsce, formułą venture capital są tzw. anioły
biznesu. Są to osoby fizyczne, inwestujące swoje prywatne oszczędności, przede wszystkim
w małe firmy znajdujące się na wczesnym etapie rozwoju.
Dokapitalizowanie przedsiębiorstwa z funduszy typu typu venture capital/private
equity polega zwyczajowo na objęciu udziałów w firmie. Inwestor bądź grupa inwestorów,
poprzez objęcie udziałów, dzielą wraz z przedsiębiorstwem ryzyko związane z realizacją
pomysłu biznesowego, a w przypadku sukcesu, uczestniczą w wygenerowanych zyskach.
Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że instytucja oferująca kapitał wysokiego ryzyka jest
udziałowcem bardzo wymagającym. Fundusze tego typu angażują się jedynie w najlepsze,
konkretne i precyzyjnie przygotowane plany inwestycyjne, oczekując wysokich stóp zwrotu.
Stając się współwłaścicielami firmy, inwestorzy zazwyczaj utrzymują także kontrolę poprzez
udział swoich przedstawicieli w radach nadzorczych spółek. Monitorowanie działalności
firmy nie musi być jednak postrzegane wyłącznie jako zagrożenie czy bariera działania – poza
zastrzykiem finansowym przedsiębiorstwo może liczyć bowiem także na kompetentne źródło
wiedzy i możliwość nawiązywania nowych kontaktów. Wiedza i doświadczenie inwestorów,
ich kontakty biznesowe oraz znajomość rynku stanowią niewątpliwie kolejną zaletę tej formy
finansowania, w porównaniu z ofertą banków. Taki indywidualny mentoring odgrywa
szczególną rolę w przypadku aniołów biznesu – zazwyczaj są to emerytowani menadżerowie
lub przedsiębiorcy zainteresowani wspieraniem młodych biznesów nie tylko dla zysku, lecz
także z potrzeby spożytkowania własnego doświadczenia18.
Proces nawiązania współpracy zaczyna się od zgłoszenia konkretnego projektu (np.
opracowanie i wprowadzenie na rynek nowego produktu), który podlega ocenie inwestorów.
Podczas oceny powodzenia przedsięwzięcia fundusze venture/private equity biorą po uwagę
nie tylko analizy prawne i finansowe, lecz także dużą wagę przywiązują do jakości kadry
kierowniczej firmy czy jej strategii rozwoju. Po kilku latach, gdy cele inwestycji zostają
osiągnięte, fundusz wycofuje się z udziałów w przedsiębiorstwie. Może się to odbyć poprzez
sprzedaż akcji inwestorowi strategicznemu, wprowadzenie przedsiębiorstwa na giełdę,
sprzedaż akcji kierownictwu firmy bądź też umorzenie akcji19.
Oprócz funduszy typu typu venture capital/private equity istnieją również inne formy
pomocy, takie jak inkubatory przedsiębiorczości i parki technologiczne. W tych przypadkach,
kryteria jakie należy spełnić, aby z nich skorzystać są zazwyczaj mało uciążliwe, ale
beneficjenci nie otrzymują dofinansowania bezpośredniego w formie pieniężnej, ale raczej
dostęp do wiedzy i sąsiedztwo przedsiębiorstw działających w obszarach o podobnym lub
komplementarnym profilu działalności.
Park technologiczny
Park technologiczny to wyodrębniona finansowo i formalnie instytucja dysponująca
nieruchomościami wraz z infrastrukturą techniczną, tworzona w celu umożliwienia bądź
usprawnienia przepływu wiedzy, informacji i technologii między jednostkami naukowymi
a przedsiębiorcami. Parki powstają w celu promocji przedsiębiorczości wśród naukowców,
przyspieszenia procesu komercjalizacji wiedzy czy zapewnienia dogodnych warunków
rozwojowych firmom. Parki przyczyniają się więc do zmniejszenia bezrobocia oraz do
popularyzacji wiedzy w środowisku przedsiębiorców.
Przedsiębiorcy, którzy planują np. realizację inwestycji lub wynajęcie powierzchni
w zlokalizowanych w parku technologicznym budynkach, mają do wyboru szeroki wachlarz
bezpłatnych, częściowo odpłatnych lub też oferowanych po cenach rynkowych (ale
dostępnych na miejscu) usług. Najbardziej typowe obejmują: obsługę prawną i księgową,
doradztwo technologiczne oraz w zakresie wdrażania nowych usług i produktów, szkolenia,
pomoc w zdobywaniu kapitału, prowadzenie baz danych, marketing czy pośrednictwo
w kontaktach z klientami i naukowcami. W ofercie niektórych parków technologicznych
znajdują się także bardziej nietypowe usługi, takie jak outsourcing procesów produkcyjnych
czy pomoc przy eksporcie i poszukiwaniu partnerów zagranicznych.
Inkubatory przedsiębiorczości
Typowy inkubator przedsiębiorczości jest spółką bądź fundacją oferującą
powierzchnię biurową, produkcyjną lub magazynową na korzystnych warunkach dla nowo
powstających i rozwijających się małych i średnich przedsiębiorstw. Inkubatory ponadto
często oferują profesjonalne doradztwo, usługi biurowe oraz szkolenia firmom, które
zdecydowały się ulokować działalność na ich terenie. Obecnie właściwie w każdym
większym mieście działa taki inkubator.
Poza typowymi inkubatorami, w Polsce działa również fundacja Akademickie
Inkubatory Przedsiębiorczości (AIP), która umożliwia studentom uproszczone prowadzenie
działalności gospodarczej. Firmy działające w ramach AIP nie muszą się rejestrować
13
w żadnym urzędzie, nie płacą składek ZUS a ponadto fundacja prowadzi ich księgowość (do
określonej liczby faktur), udostępnia powierzchnię biurową i wsparcie w zakresie usług
prawnych20.
1.3. Problemy finansowania małych i średnich przedsiębiorstw
O problemach związanych z finansowaniem działalności gospodarczej mówi się dużo.
Wszyscy narzekają na brak środków pieniężnych. Dużo mówi się także o wspieraniu polskiej
przedsiębiorczości, ale tak naprawdę wsparcie to dociera do niewielkiej grupy firm. Faktem
wiadomym i wszystkim nam znanym jest to, że prowadzenie przedsiębiorstwa, zwłaszcza w
obecnych warunkach gospodarki rynkowej wymaga od menadżerów ciągłego podejmowania
decyzji, w tym także finansowych. Nieodłącznym atrybutem tych decyzji jest rzeczywista
odpowiedzialność przedsiębiorstwa za ich skutki21.
Firmy małe i średnie najczęściej nie mają dostępu do zorganizowanego rynku
kapitałowego, zarówno w kontekście braku zdolności do emisji krótkoterminowych papierów
dłużnych (obligacje w okresie zapadalności do jednego roku), jak i emisji akcji (które są
zaliczane do finansowania kapitałami własnymi)22.
Liczba potencjalnych zewnętrznych źródeł finansowania rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw, dostępnych obecnie, jest stosunkowo duża. W praktyce istnieją jednak
poważne bariery w zakresie finansowania rozwoju tych firm. Bariery te zostały zestawione
poniżej.
1. Niski poziom zdolności akumulacyjnych małych i średnich przedsiębiorstw, który nie
daje gwarancji zwrotu zainwestowanych kapitałów.
2. Wysokie koszty funkcjonowania przedsiębiorstw (w tym, np. koszty pracy), a co się
z tym wiąże niski poziom rentowności, który nie sprzyja akumulacji środków.
3. Ograniczenia związane ze specyficzną gospodarką finansową przedsiębiorstw tego
sektora, dominuje w nich bowiem księgowość oparta na księdze przychodów
i rozchodów.
4. Występujące trudności w dokonaniu obiektywnej oceny sytuacji ekonomicznofinansowej
tych przedsiębiorstw, co stanowi niejednokrotnie warunek pozyskania
zewnętrznych kapitałów.
5. Wysokie koszty pozyskania kapitałów z sektora bankowego, jak też z innych źródeł,
wymagane zabezpieczenia, konieczne w sytuacjach korzystania z określonych źródeł
finansowania zewnętrznego.
6. Skomplikowane i czasochłonne procedury związane z pozyskiwaniem kapitałów
z różnych źródeł.
7. Ograniczenia związane z formą prawną prowadzenia działalności gospodarczej.
Dominującą formą są osoby fizyczne prowadzące działalność, a nie spółki kapitałowe,
które mają najszersze możliwości pozyskiwania zewnętrznych środków finansowych
m.in. poprzez rynek kapitałowy.
8. Niewielki poziom środków publicznych przeznaczanych na wsparcie rozwoju sektora
MSP w porównaniu z ich potrzebami a także potencjałem ekonomicznym, jaki ten sektor
reprezentuje23.
Małe przedsiębiorstwo, w przeciwieństwie do dużego, ponosi odmienne koszty
pozyskiwania kapitału obcego. Oprócz wspominanego wcześniej braku dostępu do
określonych źródeł finansowania dłużnego, przedsiębiorstwo o mniejszej skali działalności
ponosi wyższe koszty obsługi zadłużenia. Występuje wręcz pojęcie dyskryminacji małych
przedsiębiorstw ubiegających się o kredyty bankowe. Do najważniejszych powodów
dyskryminacji małych firm jako kredytobiorców należą: koszt obsługi banku i duże ryzyko
kredytowe małych firm24.
Produktów kredytowych i pochodnych w Polsce jest znacznie mniej niż w innych
krajach Europu Zachodniej, a niektóre z nich są wciąż mało popularne wśród
przedsiębiorców. Brakuje na rynku polskim kredytów na inwestycje za granicą, trudności
z otrzymaniem kredytu maja firmy handlowe, które potrzebują środków obrotowych i na
inwestycje. Z cudem graniczy uzyskanie kredytu na rozpoczęcie działalności gospodarczej.
We wszystkich tych sytuacjach upatruje się zbyt wysokiego ryzyka, by udzielić wsparcia
finansowego przedsiębiorcy. Banki posiadają bogatą ofertę produktową lecz kredyty dla
wielu firm są trudnodostępne. Ubieganie się o kredyt zdaniem przedsiębiorców jest batalią,
począwszy od skompletowania dokumentacji a skończywszy na zabezpieczeniach. Choć
wśród przedsiębiorców kredyt to nadal najpopularniejsze źródło finansowania zewnętrznego
firmy25.
Koszty obsługi kredytu w dużym stopniu mają charakter kosztów stałych. Niezależnie
od wielkości kredytu, pracownicy banków wykonują podobne czynności w zakresie
procedury przyznania kredytu oraz dalszej jego kontroli. Jednostkowy koszt mniejszych
kredytów jest w tym przypadku wyższy, niż w przypadku kredytów dużych. Powoduje to
wzrost oprocentowania i opłat związanych z kredytami dla małych przedsiębiorstw, a także
ogólny spadek zainteresowania banków kredytowaniem sektora MŚP i koncentracje na
segmencie przedsiębiorstw korporacyjnych26.
Niektórzy nawet twierdzą, że niechęć do kredytowania małych i średnich firm w dużej
mierze wynika z faktu sprzedaży polskich banków kapitałowi zagranicznemu, który nie jest
zainteresowany finansowaniem polskich przedsiębiorstw, stanowiących konkurencję dla firm
zagranicznych pochodzących z krajów banków macierzystych27.
Jednak podstawowym powodem dyskryminacji małych firm jako kredytobiorców, jest
wysokie ryzyko ich bankructwa. Kredytowanie małych firm, które charakteryzują się krótka
historią działalności gospodarczej lub tez rozpoczynają działalność, obciążona jest większym
ryzykiem, gdyż firmy te nie zostały jeszcze w wystarczającym stopniu zweryfikowane przez
rynek. Z drugiej strony, doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych wskazują, że główna
przyczyną upadłości małych firm jest utrata ich płynności finansowej, a nie ponoszenie przez
nie strat28.
Pomimo opisanych powyżej trudności, obserwuje się coraz większa aktywność
banków w oferowaniu produktów bankowych dla sektora MŚP. Nawet banki które zasadniczo
przygotowały swoją strukturę do obsługi klientów korporacyjnych, aktywnie promują usługi
dla małych i średnich przedsiębiorstw29.
Porównanie dostępności zewnętrznych źródeł finansowania dla przedsiębiorstw
w różnych fazach ich rozwoju jest głównym kryterium warunkującym potencjał firmy, jak
również możliwości pozyskania zewnętrznych kapitałów przedstawione są w tabeli nr 1.
Tabela 1. Dostępność zewnętrznych źródeł finansowania
dla firm w różnych fazach rozwoju
Stadium
rozwoju
Dostępność
Kredyt Leasing Faktoring Venture
capital
Emisja akcji
Koncepcja
przedsięwzięcia
- - - + -
Rozruch firmy + ++ - + -
Mała firma ++ +++ ++ ++ -
Średnia firma +++ +++ +++ = +
Legenda: - finansowanie niedostępne, + finansowanie trudno dostępne, ++ finansowanie średnio dostępne
Źródło: Marcin Molo, Marcin Biegówka, Przegląd dostępnych źródeł finansowania działalności
gospodarczej oraz ocena ich atrakcyjności finansowanie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, Polska
Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, wrzesień - listopad 2000.
Kredyty są najczęściej stosowanym przez MŚP zewnętrznym źródłem finansowania.
Służą zarówno finansowaniu potrzeb rozwojowych (kredyty inwestycyjne) jak i działalności
bieżącej (kredyty obrotowe). Podstawowym kosztem kredytu są odsetki, będące pewnym
procentem od pożyczonej sumy płaconym bankowi przez kredytobiorcę. Oprócz tego banki
pobierają dodatkowe prowizje i opłaty, takie jak prowizja przygotowawcza czy prowizja od
niewykorzystanego salda kredytu. Jak wynika z ocen przedsiębiorców, ze względu na brak
wiarygodnego zabezpieczenia spłaty kredytu, dostęp do kredytu dla MŚP jest bardzo
utrudniony i stanowi jedna z podstawowych barier rozwoju firm tego sektora, zwłaszcza na
etapie rozruchu firmy30.
Sytuacja ta wynika głównie ze zwiększonego ryzyka kredytowania przedsiębiorstw
w początkowych fazach działalności. Firmy takie najczęściej nie mają bowiem ugruntowanej
pozycji rynkowej, stabilnych rynków zbytu, nie posiadają zazwyczaj kapitałów własnych,
często nie posiadają majątku mogącego stanowić zabezpieczenie spłaty kredytu. Dużo łatwiej
jest małej lub rozpoczynającej działalność firmie pozyskać środki poprzez leasing, koszt
leasingu jest z kolei zwykle wyższy od kosztu kredytu. Niektóre firmy realizujące wyjątkowo
30
17
obiecujące i innowacyjne przedsięwzięcia mogą uzyskać wsparcie finansowe także od
funduszów venture capital31.
W przypadku niewielkich firm, oprócz barier formalnych w dostępie do kredytu,
również sami właściciele firm maja często duże opory przed wzięciem pożyczki. Wielkość
przedsiębiorstwa może decydować o kierunku jego rozwoju, tempie oraz o możliwości
ekspansji działalności. Za jedną z głównych cech jakościowych małego i średniego
przedsiębiorstwa uznaje się samodzielność decyzyjną oraz pełną odpowiedzialność
właściciela za zobowiązania spółki, która może stanowić istotną barierę wzrostu organizacji.
Cecha ta wynika z faktu, że większość przedsiębiorców będących właścicielami małych
przedsiębiorstw prowadzi działalność na podstawie wpisu do ewidencji lub w formie spółek
osobowych. W każdym z powyższych przypadków właściciel ponosi odpowiedzialność za
zobowiązania spółki całym swoim majątkiem i dlatego ryzyko inwestycyjne jest
rozpatrywane przez przedsiębiorcę nie tylko jako ryzyko dla firmy, ale również jako ryzyko
osobiste32.
Prawie 70% przedsiębiorców przepytanych w badaniu określa warunki do
prowadzenia firmy w Polsce jako trudne bądź bardzo trudne. Narzekają przede wszystkim na
zbyt skomplikowane procedury administracyjne, niejasne prawo i zawiły ich zdaniem system
podatkowy. Niechętnie sięgają też po zewnętrzne środki na finansowanie swoich inwestycji.
Według nich najłatwiej jest skorzystać z leasingu, natomiast pozyskanie pieniędzy unijnych
bywa bardzo trudnym zadaniem. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że mali i średni
przedsiębiorcy ufają instytucjom finansowym i to głównie od nich otrzymują wszelkie
niezbędne informacje potrzebne do pozyskania właściwego finansowania. Zdecydowana
większość firm oczekuje od instytucji finansowych pomocy w przechodzeniu przez procedury
konieczne do pozyskania finansowania, a także doradztwa w zakresie wyboru jego formy33.
Niestety, pomimo olbrzymiej liczby małych i średnich przedsiębiorstw działających na
polskim rynku, można by powiedzieć, że ich możliwości rozwojowe nie prezentują się zbyt
dobrze. Utrudnienia, jakie polscy przedsiębiorcy napotykają na swojej drodze w trakcie
zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej, ogromna konkurencja z zagranicy, to
tylko dwa przykłady z wielu problemów, które przedsiębiorca musi znieść i pokonać, aby
jego firma zdołała przeżyć na rynku. Tego typu trudności w funkcjonowaniu
i rozwoju przedsiębiorstw, w znacznym stopniu osłabiają pozycję sektora MSP w Polsce34.
Na ogólną negatywną ocenę warunków do prowadzenia firmy ma wpływ szereg
barier, z którymi na co dzień zmagają się mali i średni przedsiębiorcy (rysunek nr 1). Na
podstawie badania przeprowadzonego w 2011 roku można przedstawić trzy podstawowe
obszary, w których przedsiębiorcy napotykają na największe trudności. Są to: skomplikowane
procedury administracyjne, na które wskazuje 35% firm, niejasne i niespójne przepisy prawa
(33%) oraz wysokie podatki i mało przejrzysty system fiskalny państwa (29%) 35.
Rysunek 1. Bariery w prowadzeniu firmy (w %)
Źródło: MŚP pod lupą. Raport 2011, Europejski Fundusz Leasingowy, Wrocław 2012.
Natomiast przy ubieganiu się o dofinansowanie z funduszy unijnych, należy
stwierdzić, że problemy absorpcji środków unijnych przez małe i średnie przedsiębiorstwa
wynikają m. in. z następujących przyczyn:
trudne procedury aplikowania o wsparcie, stanowiące barierę dla mniejszych i słabiej
zorganizowanych firm;
zbyt słabe preferencje dla mniejszych firm ubiegających się o wsparcie, co powoduje, że
dotacje otrzymują głównie większe firmy korzystające z usług specjalistów ds.
przygotowania wniosków;
niedostateczna pomoc oferowana przez lokalne instytucje otoczenia biznesu przy
przygotowywaniu wniosków, co sprawia, że wiele ciekawych wniosków jest ocenianych
negatywnie przez instytucje centralne;
brak środków finansowych na wkład własny do projektów dofinansowywanych
z funduszy UE36.
Wymienione przeszkody są trudne do pokonania zwłaszcza dla mikroprzedsiębiorstw.
Przykładowo, z badań przeprowadzonych przez Polską Agencję Rozwoju
Przedsiębiorczości na temat efektów realizacji Programu Operacyjnego Wzrost
Konkurencyjności Przedsiębiorstw w latach 2004-2006 wynika, że wśród przedsiębiorstw
korzystających ze wsparcia średnie przedsiębiorstwa stanowiły 48%, małe 44%,
a mikroprzedsiębiorstwa zaledwie 8%37.
Biorąc pod uwagę fakt, że mikrofilmy stanowiły 96,38% ogółu przedsiębiorstw, małe
2,58%, a średnie 0,86% widać, że mikroprzedsiębiorstwa w niewielkiej skali korzystają ze
wsparcia funduszy unijnych38.
Fundusze unijne stanowią cenne wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, które
borykają się z problemem niewystarczającej ilości własnego kapitału. Potrzeba
konkurowania na rynku europejskim oraz światowym rodzi konieczność rozwoju firm.
Podejmowanie przedsięwzięć inwestycyjnych, wprowadzanie nowych produktów
i technologii oraz wejście na nowe rynki wymaga posiadania znacznych zasobów
finansowych. Dlatego programy pomocowe UE kierowane do małych i średnich
przedsiębiorstw mają dla nich ogromne znaczenie39.
II. FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ PRZEZ UNIĘ
EUROPEJSKĄ
2.1. Dotacje jako źródło finansowania
Podstawowym źródłem finansowania dużej liczby małych i średnich firm jest kapitał
własny, wynoszący więcej niż połowę niezbędnych środków, który z trudem wystarcza do
prowadzenia bieżącej działalności przedsiębiorstwa. W niewielkim tylko stopniu firmy te
korzystają z kredytów bankowych, ponieważ kredyty są przyznawane nielicznym. Dostęp do
zorganizowanego rynku kapitałowego i korzystanie z jego instrumentów jest także
ograniczone poprzez wielkość tych podmiotów. Zdolność rozwojowa większości z nich jest
dlatego niewielka. W konsekwencji małe i średnie jednostki coraz częściej poszukują
alternatywnych, niekonwencjonalnych źródeł finansowania, takich jak dotacje pochodzące
z funduszy Europejskich40.
Polska, wstępując do Unii Europejskiej w maju 2004 r., przyłączyła się do realizacji
wspólnotowej polityki spójności, mającej na celu promowanie harmonijnego rozwoju całego
terytorium ówczesnej UE-25 dzięki działaniom prowadzącym do zmniejszania dysproporcji
w poziomach rozwoju jej regionów, a tym samym do wzmocnienia spójności gospodarczej,
społecznej i terytorialnej Wspólnoty. Realizowane jest to poprzez odpowiednie
ukierunkowanie działań realizowanych w ramach polityki spójności oraz dzięki wsparciu
finansowemu Funduszy Europejskich41.
Unia Europejska doceniając znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw dla rozwoju
gospodarczego i społecznego, podejmuje szereg inicjatyw w celu zapewnienia lepszych
warunków funkcjonowania i rozwoju MŚP. W pakiet tych działań wpisuje się program Small
Business Act (SBA) dla Europy, przyjęty przez Komisję Europejską 25 czerwca 2008 r. oraz
wsparcie finansowe udzielane dla sektora MŚP w ramach programów UE. SBA zawiera
zestaw szereg konkretnych wytycznych w postaci fundamentalnych zasad, których realizacja
na poziomie europejskim i państw członkowskich pozwala na stymulowanie rozwoju MŚP,
a także wpływa na propozycje nowych aktów prawnych opierających się na zasadzie
„najpierw myśl na małą skalę” 42.
Przyjęte w SBA najważniejsze zasady, które powinny być przestrzegane wobec MŚP
przez UE i państwa członkowskie, to m. in.:
1. tworzenie warunków, w których przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa mogą dobrze
prosperować, a przedsiębiorczość jest nagradzana;
2. zagwarantowanie, aby uczciwi przedsiębiorcy, których przedsiębiorstwo zostało
postawione w stan upadłości, dostali szybko drugą szansę;
3. spowodowanie, by organy administracji publicznej były bardziej wrażliwe na potrzeby
MŚP;
4. ułatwienie MŚP dostępu do finansowania;
5. pomaganie MŚP w pełnym korzystaniu z możliwości oferowanych przez wspólny
rynek43.
Powyższe działania mają na celu ułatwić MŚP dostęp do jednolitego rynku
europejskiego liczącego ponad 500 mln konsumentów. Mobilizacja mająca na celu wsparcie
MŚP jest tym bardziej konieczna, gdyż w ciągu najbliższych dziesięciu lat należy spodziewać
się, ze ok. 6 mln właścicieli małych przedsiębiorstw w UE przejdzie na emeryturę,
a dodatkowo każdego roku około 700 tysięcy MŚP w UE bankrutuje, co oznacza utratę 2,8
mln miejsc pracy44.
Kierunki wsparcia Polski ze środków finansowych UE w latach 2007-2013 w ramach
Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu
społecznego (EFS) o raz Funduszu Spójności (FS) zostały określone przez Polskę
w dokumencie Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (NSRO) wspierające
wzrost gospodarczy i zatrudnienie, który w wyniku konsultacji zmienił nazwę na Narodowa
Strategia Spójności (NSS). NSS za cel strategiczny ma tworzenie warunków dla wzrostu
konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost
zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej Polski.
Natomiast wśród wytyczonych w NSS celów horyzontalnych dla rozwoju małych i średnich
przedsiębiorstw ważne jest podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw,
zwłaszcza sektora wytwórczego oferującego wysoką wartość dodaną oraz rozwój sektora
usług. NSS uwzględnia zapisy Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-201545.
Głównym instrumentem wsparcia finansowego małych przedsiębiorstw na szczeblu
Wspólnoty są pożyczki udzielane przez Europejski Bank Inwestycyjny, który finansuje jedną
trzecią udzielanych w Unii kredytów o wartości kilku miliardów euro. Z pożyczek tych
korzysta kilkadziesiąt tysięcy przedsiębiorstw, w z których przytłaczającą większość
zatrudnia mniej niż pięćdziesięciu pracowników46.
Obecnie bardzo istotne źródło finansowania działalności innowacyjnej firm stanowią
fundusze Unii Europejskiej. Z punktu widzenia prowadzenia działalności innowacyjnej
największą rolę odgrywają: Regionalne Programy Operacyjne, przygotowane dla każdego
województwa, ogólnopolski Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka oraz
międzynarodowy Program Ramowy Unii Europejskiej. Ponadto dostępne są także dotacje dla
firm prowadzących działalność innowacyjną, które finansowane są z budżetu krajowego.
Dostępne instrumenty wspierają prowadzenie działalności innowacyjnej wewnątrz firmy, ale
także – współpracę z partnerami ze środowiska naukowego. Każdy z programów oferuje
finansowanie przedsięwzięć o innej skali, angażujących różne budżety47.
Niewątpliwie największą zaletą finansowania ze środków UE jest możliwość
otrzymania pomocy bezzwrotnej, w odróżnieniu od finansowania instrumentami dłużnymi.
Nie oznacza to jednak, że przystępując do realizacji projektu, firma otrzymuje do
rozdysponowania pełną kwotę, o którą się ubiegała. Wsparcie przekazywane jest w formie
refundacji poniesionych kosztów, przy czym dla części dotacji dostępny jest także system
zaliczek. Niemniej przystępując do realizacji projektu, firma musi zabezpieczyć środki, które
umożliwia jej realizację wydatków, które zostaną następnie zrefundowane. W praktyce
oznacza to często konieczność skorzystania z kredytu bankowego. Ponadto wiele
instrumentów działających na zasadzie dotacji wymaga także wniesienia wkładu własnego.
Tak więc, pomimo że przedsiębiorstwo otrzymuje pomoc bezzwrotną, jest zmuszone
zmobilizować również własne środki, które umożliwią realizację projektu. Jednak
perspektywa refundacji kosztów w znacznym stopniu odciąża budżet przedsiębiorcy
realizującego projekt innowacyjny48.
Jednym ze źródeł finansowania działalności małych i średnich firm w Polsce są
w ostatnich latach środki pozyskiwane w ramach programów na rzecz rozwoju
przedsiębiorczości uruchomionych przez Unię Europejską. Jednak niewiele firm z sektora
MŚP z nich korzysta. Z badania „MŚP pod lupą” wynika, że aż 71% małych i średnich firm
nigdy nie starało się o pozyskanie dodatkowych środków z funduszy unijnych czy
międzynarodowych instytucji finansowych. 27% przedsiębiorców odpowiedziało, że starało
się o pieniądze z Unii Europejskiej, a tylko 3% wspomniało o międzynarodowych
instytucjach finansowych.
Tymczasem w latach 2007-2013 polskie firmy wciąż mogą aktywnie korzystać ze
środków unijnych, przede wszystkim z dwóch programów: Programu Operacyjnego Kapitał
Ludzki oraz Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
Jak wynika z obliczeń na podstawie danych udostępnionych przez PARP, małe i średnie
przedsiębiorstwa z obu programów od początku ich funkcjonowania pozyskały ponad
8 miliardów złotych. Ponad 90% tej kwoty przypada na program Innowacyjna Gospodarka49.
2.2. Model stosowania dotacji unijnych w Polsce
Pomimo upływu ponad dwudziestu lat od przemiany ustrojowej, polska gospodarka jest
wciąż nieunormowana. Dlatego rozwiązania w stosowaniu subsydiów dla przedsiębiorców,
powinny mieć inny obraz niż w większości krajów europejskich, w których zwykle jest
stosowana polityka nieingerencji administracji w funkcjonowanie rynku (Szwecja),
finansowanie przedsiębiorstw z kredytów komercyjnych (Niemcy) lub preferowana jest
tendencja do finansowania inwestycji własnym kapitałem (Portugalia, Belgia).
Model polski powinien być raczej zbliżony do rozwiązań stosowanych np. w Hiszpanii,
gdzie polityka gospodarcza nastawiona jest na restrukturyzacje tzw. przemysłów
tradycyjnych, tworzenie nowych przedsiębiorstw oraz ekspansję już istniejących firm. Wobec
MSP rząd hiszpański stosuje przeszło trzydzieści różnych narzędzi wsparcia. Skala udzielanej
przedsiębiorstwom pomocy finansowej sięga 50% całkowitej wartości inwestycji, przy czym,
pomoc przyznawana jest w formie bezzwrotnej albo kredytów o zerowym lub preferencyjnym
oprocentowaniu. Lub też do modelu greckiego, gdzie wspieranie regionów mniej
rozwiniętych oraz tworzenie nowych miejsc pracy realizowane jest w szczególności poprzez
dopłaty do nowo zakładanych firm, a rozpoczynające działalność małe przedsiębiorstwo może
uzyskać dofinansowanie sięgające nawet 160 tysięcy euro50.
Małą i średnia przedsiębiorczość w Polsce można by określić mianem motoru rozwoju
gospodarczego. Stwierdzenie to nie bierze się znikąd. To m.in. dzięki prywatnemu sektorowi
przedsiębiorstw ludzie bezrobotni mają możliwość znalezienia i otrzymania zatrudnienia.
W polskich przedsiębiorstwach tkwi nadzieja na poprawę stanu gospodarki i szansa na rozwój
gospodarczy w kraju. Mogłoby się tak stać np. poprzez zachęcenie i przekonanie
konsumentów do polskich produktów i usług, a poprzez to odwrócenie ich uwagi
i zainteresowania produktami zagranicznymi. Dzięki zdobyciu zaufania u klientów,
zwiększeniu popytu na krajowe wyroby, polskie przedsiębiorstwa stają się wspomnianą siłą
napędową rodzimej gospodarki.
Jednak, aby móc godnie walczyć i wygrać z konkurencją z zagranicy, polskie firmy
muszą poprawić standardy i jakość swoich towarów i usług, urozmaicić ofertę, unowocześnić
technologie, itp. Pomóc im w tym może i pomaga Unia Europejska. Owa pomoc to właśnie
unijne dotacje, ukierunkowane na różnorakie cele. Wśród nich można znaleźć takie wsparcie,
jak programy pomocowe związane z doradztwem, przygotowane na inwestycje czy też na
wprowadzenie w przedsiębiorstwach nowych technologii. Z tego też względu dotacje
oferowane sektorowi MŚP przez Unię Europejską można nazwać motoru rozwoju małej
i średniej przedsiębiorczości w Polsce. Dlatego też świadomy swojej sytuacji, czyhających
szans i zagrożeń przedsiębiorca, powinien wykorzystać oferowaną mu przez Unię pomoc51.
W Unii Europejskiej okresy budżetowe są siedmioletnie i nazywa się je tzw.
perspektywą finansową lub ramami budżetowymi. Obecnie mówimy o Nowej Perspektywie
Finansowej, czyli o ramach budżetowych na lata 2007–2013. To jest okres, w którym od
początku do końca jesteśmy członkami Unii Europejskiej i dlatego współdecydujemy
o podziale środków pomocowych52.
Dla każdego takiego okresu kraje Wspólnoty wyznaczają cele i priorytety. Następnie,
w oparciu o te cele i priorytety, każde z państw członkowskich buduje dla swojego kraju
narodowy plan rozwoju, który składa się, między innymi, z programów operacyjnych53.
Na podstawie wytycznych Unii Europejskiej określających główne cele polityki
spójności oraz uwzględniających uwarunkowania społeczno-gospodarcze Polski
przygotowano Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 (NSRO)
wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Dokument ten określa kierunki wsparcia ze
środków finansowych dostępnych z budżetu UE w ciągu siedmiu lat w ramach Europejskiego
Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu
Spójności54.
Celem strategicznym NSRO jest tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności
gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz
wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Zostanie on osiągnięty
przez realizację horyzontalnych celów szczegółowych, tj.:
1. poprawę jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowę mechanizmów
partnerstwa;
2. poprawę jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej;
3. budowę i modernizację infrastruktury technicznej i społecznej, mającej podstawowe
znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski;
4. podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie
sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług;
5. wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji
społecznej, gospodarczej i przestrzennej;
6. wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach
wiejskich55.
W okresie programowania 2007–2013 Polska otrzyma prawie pięciokrotnie więcej
środków finansowych niż w latach 2004–2006. Od pomyślnej i skutecznej absorpcji tych
środków zależeć będzie w dużej mierze dalszy rozwój gospodarki i rozwój cywilizacyjny
kraju, a co za tym idzie poszczególnych regionów56.
Łączna suma środków zaangażowanych w realizację NSRO w latach 2007-2013 wyniesie
około 85,6 mld euro. Z tej sumy:
67,3 mld euro będzie pochodzi z budżetu UE,
11,9 mld euro z krajowych środków publicznych (w tym ok. 5,93 mld euro z budżetu
państwa),
ok. 6,4 mld euro zostanie zaangażowanych ze strony podmiotów prywatnych57.
Ponadto wydatki w ramach polityki spójności będą koordynowane z wydatkami
w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (ok. 13 mld euro) oraz Wspólnej Polityki Rybackiej (0,6
mld euro), a także innymi programami europejskimi. Łączna suma środków włączona w
realizację działań rozwojowych wyniesie więc ponad 107,9 mld euro, w tym 85,4 mld
środków UE58.
Aby móc skorzystać ze środków z EFRR, EFS oraz FS, przygotowane zostały
programy, które dokładnie wskazują potencjalnych beneficjentów i rodzaje projektów do
dofinansowania. Obecnie wszystkie cele zawarte w NSS są realizowane przez określone
programy operacyjne59.
Zastosowana w obecnej perspektywie finansowej 2007–2013 konstrukcja wytycznych
wyróżnia następujące ich rodzaje:
wydawane przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego (MRR) to
wytyczne horyzontalne, które wiążą wszystkie programy, także Regionalne Programy
Operacyjne (RPO);
wydawane przez Instytucje Zarządzające (IZ) poszczególnymi programami operacyjnymi
(PO) i RPO to wytyczne programowe – tzw. wytyczne fakultatywne, które wiążą tylko
uczestników procesu wdrażania danego PO.
Wytyczne obowiązują, ponieważ źródłem ich umocowania są porozumienia zawierane
w systemie Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) 2007–2013, gdzie strony
zobowiązują się do ich stosowania. Źródłem ich umocowania jest także art. 201 ustawy
o finansach publicznych, który stanowi, że wydatki ze środków UE muszą być ponoszone
zgodnie z zapisami umowy międzynarodowej i innymi procedurami (wytyczne)
regulującymi ich wykorzystanie. Horyzontalne wytyczne programowe dla krajowych PO
i zmiany do nich są publikowane w Monitorze Polskim, podczas gdy wytyczne programowe
dla RPO, w Dzienniku Urzędowym Wojewody. Wytyczne stanowią instrument prawny
służący państwu członkowskiemu w celu realizacji zadań związanych z absorpcją środków
strukturalnych60.
Poniższa tabela prezentuje szczegółowy podział funduszy strukturalnych i Funduszu
Spójności w Polsce na poszczególne programy operacyjne.
Tabela 2. Podział Funduszy Strukturalnych
i Funduszu Spójności na programy operacyjne
Program
Środki
finansowe
Środki
finansowe
(% całości)
Źródło finansowania
Program operacyjny
Infrastruktura
i środowisko (PO IiŚ)
27,9 mld euro 41,9% EFRR, Fundusz Spójności
Program operacyjny
Innowacyjna gospodarka
(PO IG)
8,3 mld euro 12,4% EFRR
Program operacyjny
Kapitał ludzki
(PO KL)
9,7 mld euro 14,6% EFRR
16 Regionalnych
Programów Operacyjnych
16,6 mld euro 24,9% EFRR
(RPO)
Program operacyjny
Rozwój Polski wschodniej
(PO RPW)
2,3 mld euro
3,4%
EFRR (w tym dodatkowe
992 mln euro przyznane
przez Radę Europejską)
Program operacyjny
Pomoc
techniczna (PO PT)
0,5 mld euro 0,8% EFRR
Program operacyjny
Europejskiej współpracy
terytorialnej
0,7 mld euro 1,12% EFRR
Źródło: B. Nowak, Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej 2007–2013,
Centrum Stosunków Międzynarodowych, Warszawa 2006.
Przedsiębiorcy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej mogą starać
o dofinansowanie z:
Programu operacyjnego Innowacyjna gospodarka,
Programu operacyjnego Infrastruktura i środowisko,
Programu operacyjnego Kapitał ludzki,
Programu operacyjnego Rozwój Polski wschodniej,
16 Regionalnych Programów Operacyjnych.
Wprawdzie pozostałe programy – Program operacyjny Europejskiej współpracy
terytorialnej i Program Operacyjny Pomoc Techniczna, także przyznają dotacje dla firm, ale
w ich przypadku trudno mówić o dotacjach dla firmy w fazie rozruchu..
W kontekście tematu pracy, w zasadzie każdy program operacyjny ma większe lub
mniejsze ograniczenia w postaci przyznawania dotacji dla firm które już istnieją i funkcjonują
na terenie Polski. Stanowi to często duże wyzwanie dla osób, które chcą rozpocząć
prowadzenie własnej działalności gospodarczej głównie w oparciu o środki unijne. Muszą oni
bowiem założyć firmę przed złożeniem wniosku o dotację, nie mając żadnej pewności, czy
taką dotacje otrzymają. Z jednej strony stanowi to poważną barierę, jednak z drugiej strony
jest to pewne zabezpieczenie dla udzielanych dotacji, w tym sensie, że prawdopodobieństwo
właściwego spożytkowania dotacji jest wtedy przynajmniej częściowo zabezpieczone.
Kwestie formalne stwarzają więc obraz sytuacji, w którym mówiąc o dotacjach na
rozpoczęcie działalności gospodarczej, należy w ich zakresie rozumieć również dotacje
przyznawane dla firm które wprawdzie już istnieją, ale są nowe i powstały głównie po to,
żeby mieć osobowość prawną w celu starania się o przyznanie dotacji. Inną kategorię
stanowią firmy zamierzające po otrzymaniu dotacji zmienić profil swojej działalności, lub np
rolnicy, którzy prowadząc rolnicza działalność gospodarczą chcą dzięki dotacji zaistnieć
w działalności pozarolniczej.
Wymogi formalne przy przyznawaniu dotacji są w pełni uzasadnione względami
praktycznymi. Gdyby dotację mogła otrzymać każda osoba fizyczna, mogłoby się okazać, że
już po jej otrzymaniu wiele osób zupełnie nie jest w stanie poruszać się w sferze biznesu,
a tym samym dotacje im przyznane byłyby zaprzepaszczone. Przepadłby przynajmniej w tym
sensie, że mogłyby trafić do bardziej odpowiednich osób, bowiem w rozumieniu fizycznym
niewykorzystane dotacje muszą zostać zwrócone.
2.3. Ujemne i dodatnie aspekty subsydiowania
Przy stosowaniu subwencji dla przedsiębiorców pojawiają się zastrzeżenia wobec tego
rodzaju polityki. Często kwestionuje się skuteczność systemu subsydiów udzielanych
przedsiębiorcom, badania wykazały bowiem, że dochodził do zastępowania środków
obrotowych kapitałem z uzyskiwanych dotacji. W szczególności krytykuje się przyznawanie
wielokrotnych subsydiów tym samym odbiorcom – 25% odbiorców pomocy konsumuje 80%
całości przyznawanych środków61.
Wątpliwości budzić może również sposób dotowania spółdzielni socjalnych, które
wprawdzie powstają aby pomagać bezrobotnym, ale często funkcjonują jednak po to, by
wyłudzać pomoc finansową z Unii Europejskiej62.
Dotacje udzielane są na podstawie precyzyjnie określanych zasad i regulaminów.
Dany pomysł ma więc szansę uzyskania wsparcia, jedynie jeśli wpisuje się w założenia
danego programu. Z oczywistych względów kryteria oceny nie mogą uwzględniać wszystkich
możliwych aspektów realizacji projektów, a aby dokonać oceny wielu wniosków
proponujących zróżnicowane przedsięwzięcia, konieczne jest stosowanie pewnych
uproszczeń. W efekcie w konkursach często wygrywają projekty niekoniecznie najbardziej
nowatorskie, a raczej przygotowane zgodnie ze schematem, który dobrze „wypada”
w kryteriach oceny. Jest to częsty zarzut stawiany autorom programów, które promują
projekty typowe, podobne do siebie i w ograniczonym stopniu naprawdę innowacyjne.
„Prezent” w postaci dotacji na działalność innowacyjną ma także inną istotną wadę,
którą należy wziąć pod uwagę. Dotacje przeznaczane są na bardzo konkretny cel, który należy
dobrze sprecyzować już na etapie ubiegania się o dofinansowanie. Konieczne jest także
przemyślane rozplanowanie działań i wydatków, ponieważ możliwości wprowadzania
bieżących zmian do zatwierdzonego już projektu są bardzo ograniczone. Z punktu widzenia
prowadzenia projektów stricte innowacyjnych jest to istotne utrudnienie, ponieważ proces
innowacyjny ze swej natury polega na testowaniu, modyfikowaniu i udoskonalaniu
pierwotnych założeń. W wielu przypadkach podczas realizacji projektu okazuje się, że
konieczne jest zrealizowanie dodatkowych badań lub testów, które nie były wcześniej
przewidziane. Takie dodatkowe działania, nieobjęte dotacją, muszą być sfinansowane
z innych źródeł63.
Jednak z dotacjami wiąże się przede wszystkim szereg przesłanek pozytywnych.
Współfinansowanie realizacji projektu przy pomocy środków z UE wiąże się z wieloma
korzyściami. Pierwszą z nich jest fakt, iż dotacje stanowią dodatkowe źródło finansowania dla
przedsiębiorstw, które pozwala im na realizację inwestycji po znacznie niższym koszcie niż
w przypadku korzystania z innych źródeł (np. kredytu). Dotacja pozwala zrealizować
inwestycję szybciej, wykorzystać nowocześniejsze technologie, na które przy wyłącznym
wkładzie własnym przedsiębiorstwo często nie mogłoby sobie pozwolić, stworzyć nowe
miejsca pracy. Ponadto środki z funduszy strukturalnych mają bardzo pozytywny wpływ na
rozwój przedsiębiorstwa oraz na poprawienie jego konkurencyjności na rynku. Dzięki nim
firmy mogą stać się bardziej innowacyjne. Istotne jest również to, że zakres pomocy jest
bardzo szeroki64.
Badania przeprowadzone w Instytucie Nauk Ekonomicznych PAN wykazały, że
Fundusze Europejskie (w tym dotacje) stanowią ważny stymulator jakościowych
i proinnowacyjnych przemian sfery rozwojowej przedsiębiorstw. Znaczna część
przedsiębiorców korzystających ze wsparcia unijnego potwierdziło wzrost konkurencyjności
prowadzonej działalności. Realizacja projektów przyczyniła się do: wzrostu nakładów
inwestycyjnych, zwiększenia zatrudnienia i poprawy innowacyjności65.
Nie ulega wątpliwościom, że dotacje z funduszy UE wywierają korzystny wpływ na
rozwój gospodarczy Polski. Poprawiają sytuacje na rynku pracy, przyczyniają się do wzrostu
wskaźnika zatrudnienia, co się wiąże ze spadkiem stopy bezrobocia. Ponadto bezpośrednie
wsparcie przedsiębiorstw środkami finansowymi wynikającymi z realizacji projektów
dotyczących poszczególnych Programów Operacyjnych, przyczyniła się do poprawy
wyników finansowych polskich przedsiębiorstw, pociągając za sobą wzrost ich
konkurencyjności na wspólnotowym rynku66.
Realizacja interwencji publicznych służących osiąganiu celów rozwoju gospodarczego
w Polsce prowadzona jest głównie w ramach wspólnotowej polityki spójności. Zakres
i wartość podejmowanych interwencji wydają się być bez precedensu. W latach 2007–2013
przeznaczono ze środków budżetu Unii Europejskiej na finansowanie polskich Programów
Operacyjnych ponad 67 mld euro. Biorąc pod uwagę współfinansowanie krajowe,
prognozowaną wartość interwencji oszacowano na ponad 85 mld euro. W Programach
Operacyjnych na lata 2007–2013 przewidziano udzielanie pomocy publicznej o znacznej
wartości na działania dla przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą
w wymiarze wspólnotowym. Występowanie pomocy publicznej w perspektywie finansowej
2007–2013 zidentyfikowano w ramach wszystkich Programów Operacyjnych. W większości
przypadków jest to pomoc regionalna na nowe inwestycje, a także pomoc horyzontalna,
przeznaczona w szczególności na zatrudnienie i szkolenia, ochronę środowiska, prace
badawczo-rozwojowe i innowacje, wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz
kapitał podwyższonego ryzyka67.
Fundusze przeznaczone dla MSP mają się przyczyniać do podnoszenia ich
konkurencyjności oraz zdolności inwestycyjnej. W tym celu przedsiębiorcy mogą dokonywać
zasadniczych zmian produktów lub całego procesu produkcyjnego, zwłaszcza przez
racjonalizację, dywersyfikację lub modernizację. Dlatego też duże, małe czy średnie
przedsiębiorstwa muszą postawić na innowacyjność także w systemie zarządzania czy też
ochrony środowiska68.
Pomoc publiczna przyznawana w ramach Programów Operacyjnych nowej
perspektywy finansowej 2007–2013 zasadniczo jest pomocą horyzontalną mającą na celu
pobudzanie innowacyjności i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Ważnym
instrumentem dla realizacji tych zamierzeń są fundusze kapitału zalążkowego. Biorąc pod
uwagę istniejącą lukę kapitałową, rząd zobowiązał się do dofinansowania funduszy venture
capital, które inwestują w małe i średnie przedsiębiorstwa. Wsparcie to na szerszą skalę
wykorzystywane jest obecnie w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka69.
Zgodnie z danymi Ministerstwa Rozwoju Regionalnego od początku uruchomienia
Programów Operacyjnych w ramach perspektywy 2007–2013 do końca listopada 2009 r.
złożono prawie 95,9 tys. wniosków na całkowitą kwotę dofinansowania przekraczającą 221,2
mld zł. Jednocześnie zatwierdzono do realizacji ponad 39 tys. wniosków, których wartość
dofinansowania przekroczyła 103,6 mld zł. Ostatecznie podpisano z beneficjentami blisko
23,5 tys. umów o dofinansowanie z Unii Europejskiej na łączną kwotę ponad 63,6 mld zł.
Wartość wydatków uznanych za kwalifikowane we wnioskach o płatność przekroczyła 17,6
mld zł przy dofinansowaniu wspólnotowym wynoszącym 13,4 mld zł70.
Z badań przeprowadzonych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości na
temat efektów realizacji Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw
w latach 2004-2006 wynika, że przedsiębiorstwa korzystające z pomocy unijnej prowadziły
przede wszystkim działania modernizacyjne (73,8%) firm), zwiększyły o 13% zatrudnienie,
a ich przychody netto wzrosły o 23% w stosunku do poprzedniego roku, zaś ich eksport
zwiększył się o 24%. Prawie wszystkie badane MŚP uznały, że efekty udziału
przedsiębiorstwa w PO WKP warte były poniesionych nakładów, a konkurencyjność firm
znacznie się zwiększyła71.
III. ŚRODKI NA ZAŁOŻENIE FIRMY
3.1. Zadania Publicznych Służb Zatrudnienia
Publiczne służby zatrudnienia odgrywają ważną rolę w zwiększaniu szans na
zatrudnienie osób bezrobotnych i poszukujących pracy. Zgodnie z ustawą o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zadania realizowane przez publiczne służby
zatrudnienia dzielą się na podstawowe usługi rynku pracy, takie jak: pośrednictwo pracy,
usługi EURES (Europejskie Służby Zatrudnienia), poradnictwo zawodowe i informację
zawodową, organizowanie szkoleń, pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy i prowadzenie
klubów pracy oraz na instrumenty wspierające podstawowe usługi rynku pracy72.
Środki europejskie wykorzystywane przez publiczne służby zatrudnienia pochodzą
z Europejskiego Funduszu społecznego, który finansuje osiąganie celów uzgodnionych
w ramach Europejskiej Strategii Zatrudnienia, która łączy wszystkie państwa członkowskie
UE w wysiłkach na rzecz tworzenia miejsc pracy i poprzez inwestowanie w kapitał ludzki.
Metodami aktywizującymi stosowanymi przez publiczne służby zatrudnienia są:
dodatki aktywizacyjne,
prace interwencyjne,
prace społecznie użyteczne,
staż i przygotowanie zawodowe w miejscu pracy,
pożyczki szkoleniowe,
roboty publiczne,
stypendia w okresie kontynuowania nauki,
szkolenia,
zwrot kosztów przejazdu i zakwaterowania,
wsparcie działalności gospodarczej.
3.2. Dotacje dla osób fizycznych
Osoba fizyczna, która ma pomysł na własny biznes, może uzyskać na jego rozruch
środki unijne. Od roku 2012 zmieniają się zasady ich przyznawania – oprócz dotacji na
własny biznes przyszłym przedsiębiorcom będą udzielane również mikropożyczki. Na pomoc
bezzwrotną mogą liczyć osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji na rynku pracy, np.
długotrwale bezrobotne, przed 25 i po 45 roku życia, oraz osoby zamieszkujące na wsi.
Pozostali, nawet jeśli maja dobry pomysł na biznes, mogą już liczyć tylko na
niskooprocentowane pożyczki.
Wypłata dotacji i mikropożyczek na rozpoczęcie działalności gospodarczej jest
przewidziana w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki – w ramkach: Wsparcie oraz
promocja przedsiębiorczości i samo zatrudnienia73.
Osobom bezrobotnym mogą być przyznane jednorazowo środki z Funduszu Pracy na
podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji
i doradztwa związanych z podjęciem tej działalności, w wysokości określonej w umowie.
Bezrobotny zamierzający podjąć działalność gospodarczą i ubiegający się o przyznane dotacji
powinien złożyć wniosek we właściwym urzędzie pracy74.
W przypadku przyznania środków na podjęcie działalności gospodarczej przyznane
środki należy zwrócić jeśli działalność prowadzona była przez okres krótszy niż 12 miesięcy.
Wydatkowanie tych środków skutkuje samozatrudnieniem na co najmniej 12 miesięcy.
W każdym innym przypadku dotacja podlega zwrotowi75.
O dotacje na własną firmę może starać się osoba, która nie miała zarejestrowanej
działalności gospodarczej w okresie 12 miesięcy poprzedzających przystąpienie do projektu.
Wymóg ten nie dotyczy jedynie osób, które miały założoną firmę poza granicami Polski.
Wsparcie bezzwrotne przysługuje osobom które:
pozostają bez zatrudnienia przez okres co najmniej kolejnych 12 miesięcy w ciągu dwóch
lat przed przystąpieniem do projektu,
są kobietami (dotyczy to zwłaszcza kobiet powracających oraz wchodzących po raz
pierwszy na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dzieci),
są po 25 roku życia,
są osobami niepełnosprawnymi,
są po 45 roku życia,
mieszkają w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich lub są mieszkańcami miast do 25
tys. mieszkańców76.
Pomoc z urzędu pracy jest bezzwrotna i zwolniona z podatku dochodowego. Kwota
przyznawanych dotacji jest stała w danym roku, a jej wysokość jest ustalana w stosunku do
wysokości przeciętnego wynagrodzenia. Wysokość kwoty ustala Ministerstwo Pracyi Polityki Społecznej. Informację o wysokości udzielanej dotacji można znaleźć na stronie
internetowej Ministerstwa. W bieżącym roku wysokość dotacji wynosi 40 000 zł. Urząd pracy
przyznający dotację może jednak ustalić niższą jej kwotę, w zależności od rzeczywistych
potrzeb związanych z uruchomieniem działalności gospodarczej77.
Wytyczne udzielania pomocy na rozwój przedsiębiorczości zarówno w formie dotacji,
jak i pożyczki są tworzone przez zarządy województw, więc poszczególne regiony mogą
ustalić własne kryteria przyznawania pomocy. Za każdym razem warunkiem otrzymania
pomocy w postaci dotacji lub pożyczki jest wcześniejszy udział w projekcie, obejmujący
szkolenia i doradztwo z zakresu przedsiębiorczości.
Projekty przewidujące wypłatę dotacji realizują tzw. operatorzy wsparcia, czyli firmy
i fundacje, które w konkursach organizowanych przez urzędy marszałkowskie i wojewódzkie
urzędy pracy pozyskały unijne dofinansowanie na ten cel. Operatorzy wsparcia są
odpowiedzialni za rekrutację uczestników projektu, zapewnienie im szkoleń i doradztwa oraz
wybór osób, które staną się ostatecznymi beneficjentami, tzn. otrzymają dotację78.
Ubiegający się o uzyskanie środków na podjęcie działalności składa w Powiatowym
Urzędzie Pracy wniosek określający:
1. kwotę wnioskowanych środków;
2. rodzaj działalności gospodarczej, którą bezrobotny zamierza podjąć;
3. kalkulację kosztów związanych z podjęciem działalności, źródła ich finansowania oraz
wskazanie działań podjętych na rzecz podjęcia działalności, dotyczących w szczególności
pozyskania lokalu, uzyskania niezbędnych pozwoleń oraz odbycia szkoleń;
4. szczegółową specyfikację i harmonogram zakupów w ramach wnioskowanych środków,
5. przewidywane efekty ekonomiczne prowadzenia działalności gospodarczej79.
Operatorzy projektu mają dużą elastyczność w przyznawaniu punktów za wartość
merytoryczną wniosku. Już na etapie rekrutacji do projektu oceniany jest pomysł na biznes
m. in. pod kątem realności, trwałości i innowacyjności80.
Przy udzielaniu bezrobotnemu środków na podjęcie działalności Powiatowy Urząd Pracy
bierze pod uwagę:
1. sytuację na rynku pracy,
2. zapotrzebowanie na dany rodzaj działalności na obszarze jego działania,
3. punktową ocenę wniosku przez komisję ds. opiniowania wniosków o organizację miejsc
pracy ze środków FP i EFS na podstawie następujących kryteriów :
posiadane przygotowanie merytoryczne (wykształcenie, doświadczenie zawodowe,
odbyte szkolenia) a planowana działalność;
innowacyjność przedsięwzięcia;
charakterystyka planowanej działalności oraz analiza mocnych i słabych stron
planowanego przedsięwzięcia;
rodzaj zakupów oraz stosunek procentowy pomiędzy wielkością środków
przeznaczonych na towar a pozostałymi zakupami w ramach wnioskowanej kwoty;
analiza ekonomiczna przedsięwzięcia;
dokumenty uwiarygodniające wniosek (listy intencyjne, umowy najmu, oferty
handlowe)81.
Ubiegając się o dotację należy również pamiętać o poręczeniach finansowych na
ewentualne zwrot dotacji. Formami zabezpieczenia zwrotu środków z Funduszu Pracy mogą
być:
poręczenie,
weksel z poręczeniem wekslowym,
gwarancja bankowa,
zastaw na prawach lub rzeczach,
blokada rachunku bankowego,
akt notarialny o poddaniu się egzekucji przez dłużnika82.
3.3. Pomoc dla spółdzielni socjalnych
Ciekawą formą subsydiowania stanowią dotacje udzielane dla spółdzielni socjalnych.
Spółdzielnia socjalna to ogromna szansa dla osób zaliczanych do grup defaworyzowanych.
Jest to propozycja skierowana przede wszystkim do osób bezrobotnych, bezdomnych,
uzależnionych, chorych psychicznie, uchodźców czy niepełnosprawnych, a które z różnych
względów nie chcą lub nie są w stanie samodzielnie podejmować działalności gospodarczej.
Chcą natomiast podjąć wspólne, grupowe działania gospodarcze, rozłożyć i ograniczyć
ryzyko prowadzenia własnego biznesu, realizując również cele społeczne.
Wybór obszaru działalności gospodarczej jest w większości spółdzielni socjalnych
podyktowany umiejętnościami, jakimi dysponują założyciele i pracownicy spółdzielni. To,
czym głównie spółdzielnie socjalne różnią sie od podmiotów komercyjnych, to bardzo silne
ukierunkowanie swojej działalności na realizacje celów społecznych. Funkcjonowanie
spółdzielni socjalnej nie jest podporządkowane w nadrzędnym stopniu kryteriom
zyskowności, efektywności ekonomicznej i konkurencyjności. Działalność spółdzielni ma
charakter innowacyjny, ponieważ potrafi pogodzić bardzo odmienne i z pozoru sprzeczne cele
takie jak: zysk i działalność rynkowa, z celami społecznymi: wsparcie grup
defaworyzowanych i podmiotowość człowieka83.
Spółdzielnia socjalna może uzyskać pomoc finansową ze strony państwa: dotacja
z Funduszu Pracy, wkład do spółdzielni socjalnej ze środków Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych lub wsparcie realizowane przez Ośrodki Wspierania
Spółdzielczości Socjalnej. Może także uzyskać wsparcie unijne, ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego. Wsparcie na jakie mogą liczyć spółdzielnie pochodzą przede
wszystkim z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz Programu Operacyjnego Fundusz
Inicjatyw Obywatelskich na lata 2009 – 2013.
Spółdzielnie socjalne mogą skorzystać ze środków PO KL w ramach:
priorytetu VI „Rynek pracy otwarty dla wszystkich”,
priorytetu VII „Promocja integracji społecznej”.
Natomiast dofinansowanie z PO FIO w ramach dwóch priorytetów:
priorytet II Sprawne organizacje pozarządowe w dobrym państwie,
priorytet IV Rozwój przedsiębiorczości społecznej.
O szczegóły projektów realizowanych w ramach poszczególnych priorytetów należy
dowiadywać sie w instytucjach wdrażających:
dla Priorytetów VI i VII Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w wojewódzkich
urzędach pracy,
dla Priorytetów II i IV Programu Operacyjnego Funduszu Inicjatyw Obywatelskich
w Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich84.
W przypadku gdy działalność jest podejmowana na zasadach określonych dla spółdzielni
socjalnych, do niedawna wysokość przyznanych środków nie mogła przekraczać 4-krotnego
przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka założyciela spółdzielni oraz 3-krotnego
przeciętnego wynagrodzenia na jednego członka przystępującego do spółdzielni socjalnej po
jej założeniu spółdzielni85.
83
84
85
37
Obecnie, każda osoba zrzeszona w spółdzielni może otrzymać do 20 tys. zł
dofinansowania, taka kwota przysługuje także osobom, które zdecydują się przystąpić do już
istniejących spółdzielni socjalnych. Osoby, które otrzymają dotację zostaną również objęte
wsparciem pomostowym w wysokości 1300 zł miesięcznie przez pierwsze 6 miesięcy
działania spółdzielni, wsparcie może zostać przedłużone o kolejne 6 miesięcy
w uzasadnionych przypadkach.
Osoba objęta wsparciem finansowym w ramach projektu zobowiązana jest do
prowadzenia lub świadczenia pracy na rzecz spółdzielni socjalnej przez min. przez rok od
dnia uzyskania wpisu do KRS86.
W przypadku dotacji skierowanych przez Publiczne Służby Zatrudnienia do osób
bezrobotnych, restrykcje formalne dla wnioskodawców są stosunkowo liberalne. Nie muszą
oni bowiem w momencie składania wniosku prowadzić działalności gospodarczej, wystarczy
tylko posiadać pomysł na biznes i czasami np. prawo do użytkowania lokalu przeznaczonego
na prowadzenie działalności gospodarczej – wystarczy mieć np. umowę na wynajem takiego
lokalu. Bariery w przyznaniu środków są wiec tu nieporównywalnie mniejsze niż
w przypadku dotacji przyznawanych w ramach programów operacyjnych UE, ale
i przyznawane kwoty są tu niewspółmiernie niższe.
IV. STRUKTURA FUNDUSZY UNIJNYCH W POLSCE
4.1. Organizacja funduszy UE
System instytucjonalny przebiegu informacji, decyzji i wdrażania funduszy unijnych
został pokazany na rysunku nr 2.
Rysunek 2. System instytucjonalny wdrażania funduszy unijnych
Źródło: Finansowanie tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw turystycznych ze środków UE – praktyczny
przewodnik, Ministerstwo Sportu i Turystyki, Warszawa 2009.
Dla każdego programu operacyjnego państwo członkowskie wyznacza:
instytucję zarządzającą: krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej lub
podmiot publiczny lub prywatny, wyznaczone do zarządzania programem operacyjnym;
instytucję certyfikującą: krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej lub
podmiot publiczny, wyznaczone do poświadczenia deklaracji wydatków i wniosków
o płatność przed ich przesłaniem Komisji;
39
instytucję audytową: krajowy, regionalny lub lokalny organ władzy publicznej lub
podmiot publiczny, funkcjonalnie niezależny od instytucji zarządzającej i instytucji
certyfikującej, wyznaczony dla każdego programu operacyjnego i odpowiedzialny za
weryfikację skutecznego działania systemu zarządzania i kontroli87.
Instytucja Zarządzająca (IZ) jest odpowiedzialna za przygotowanie i realizację
programów operacyjnych. Dla programów krajowych IZ zlokalizowane są w Ministerstwie
Rozwoju Regionalnego, a dla regionalnych w Urzędach Marszałkowskich właściwych
regionów. Instytucja zarządzająca odpowiada za zarządzanie programami operacyjnymi i ich
realizację zgodnie z zasadą należytego zarządzania finansami, a w szczególności za wybór
wniosków do dofinansowania. Poza tym IZ pełni liczne obowiązki m.in. w zakresie kontroli
prawidłowości przeprowadzania projektów oraz kontroli realizacji całego programu.
Instytucja Zarządzająca programem może przekazać wykonywanie części swoich zadań
do Instytucji Pośredniczących. Dokonując takiej delegacji, IZ zachowuje całkowitą
odpowiedzialność za całość realizacji programu. Delegacja odbywa się na drodze
porozumienia zawieranego pomiędzy IZ a Instytucją Pośredniczącą (IP), określającego
szczegółowo zakres zadań Instytucji Pośredniczącej oraz wynikające z niego prawa
i obowiązki obu stron porozumienia. Zakres delegacji będzie określany indywidualnie dla
każdego programu w odniesieniu do danej Osi priorytetowej (lub grup Osi priorytetowych).
Funkcję Instytucji Pośredniczącej może pełnić wyłącznie jednostka sektora finansów
publicznych. W niektórych programach operacyjnych zajdzie konieczność powierzania
pewnych funkcji IP innym instytucjom, tzw. Instytucjom Pośredniczącym II stopnia (IP II).
W warunkach polskich instytucja taka jest odpowiedzialna za wdrażanie poszczególnych
działań (grup operacji), przy czym wdrażanie należy rozumieć jako zespół czynności
wykonywanych w związku z realizacją poszczególnych projektów, np. wyboru projektów (na
podstawie kryteriów finansowania operacji zatwierdzonych przez Komitet Monitorujący) do
realizacji i kontrolą ich realizacji (sprawdzaniem wniosków pochodzących od Beneficjenta)
88.
Minister Rozwoju Regionalnego certyfikuje Komisji Europejskiej prawidłowość
poniesienia wydatków w ramach programów operacyjnych. Instytucja Certyfikująca w
zakresie pełnionej funkcji jest komórką niezależną od komórek wykonujących funkcje
instytucji zarządzających. Instytucja Certyfikująca w ramach RPO deleguje część swoich
zadań w zakresie certyfikacji do Urzędów Wojewódzkich pełniących rolę tzw. Instytucji
Pośredniczących w Certyfikacji89.
Dla wszystkich programów operacyjnych funkcje Instytucji Audytowej pełni Generalny
Inspektor Kontroli Skarbowej, powołany w strukturze Ministerstwa Finansów. Instytucja
Audytowa programu operacyjnego odpowiada m.in. za zapewnienie prowadzenia audytów
w celu weryfikacji skutecznego funkcjonowania systemu zarządzania i kontroli programu
operacyjnego; zapewnienie prowadzenia audytów operacji na podstawie stosownej próby
w celu weryfikacji zadeklarowanych wydatków. Z przeprowadzonych czynności audytowych
Instytucja Audytowa opracowuje sprawozdania wraz z ewentualnymi rekomendacjami. Za
wdrożenie rekomendacji w terminach określonych przez Instytucję Audytową
odpowiedzialne są Instytucje Zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi.
Komitety Monitorujące programy operacyjne są powoływane przez Ministra Rozwoju
Regionalnego. Pracom Komitetu Monitorującego przewodniczy przedstawiciel Ministra
Rozwoju Regionalnego. Obsługę prac Komitetu Monitorującego zapewnia Sekretariat
komitetu monitorującego utworzony przy właściwej instytucji zarządzającej PO bądź
instytucji zarządzającej RPO. Komitet Monitorujący zbiera się w zależności od potrzeb, ale
nie rzadziej jednak niż raz na pół roku. Do zadań Komitetu Monitorującego należy między
innymi:
rozpatrywanie i zatwierdzanie kryteriów wyboru projektów w ramach programu
operacyjnego oraz zatwierdzanie ewentualnych zmian tych kryteriów,
okresowe badanie postępu w zakresie osiągania celów programu, na podstawie
dokumentów przedkładanych przez Instytucję Zarządzającą,
analizowanie rezultatów realizacji programu oraz wyników oceny realizacji programu,
analizowanie i zatwierdzanie sprawozdań rocznych i sprawozdania końcowego
z wdrażania programu,
zapoznawanie się z rocznymi raportami z kontroli programu oraz z komentarzami
Komisji Europejskiej do tych raportów,
przedkładanie Instytucji Zarządzającej propozycji zmian lub analiz programu
operacyjnego ułatwiających realizację celów funduszy strukturalnych i Funduszu
Spójności, analizowanie i zatwierdzanie wszelkich propozycji zmian treści decyzji
Komisji w sprawie wkładu funduszy90.
Zarządzanie finansowe funduszami UE oraz funkcja instytucji płatniczej spoczywa na
Ministerstwie Finansów, do którego należy m. in. dokonywanie transferów finansowych do
beneficjentów końcowych, zgodnie z instrukcjami otrzymanymi z instytucji zarządzających.
W ramach tych działań Ministerstwo finansów zajmuje się:
sprawdzaniem deklaracji wydatków z funduszy UE,
przeprowadzaniem certyfikacji wydatków wobec Komisji Europejskiej,
koordynowaniem przygotowywania raportów na temat nieprawidłowości.
Kontrolą skarbową i audytem wewnętrznym zajmują się wszystkie instytucje
zarządzające środkami publicznymi (w tym funduszami wspólnotowymi). Kontrola i audyt są
sprawowane w oparciu o:
kontrolę bieżącą dokonywana w poszczególnych instytucjach zarządzających,
kontrolę pierwszego stopnia realizowana przez instytucje wdrażające,
kontrolę pogłębioną dokonywana przez jednostki odpowiedzialne za monitorowanie
i kontrolę, organy administracji specjalnej oraz urzędy kontroli skarbowej91.
4.2. Programy Operacyjne
Regionalne Programy Operacyjne
W Polsce każde z województw realizuje własny program operacyjny który został
przygotowany w odpowiedzi na lokalne potrzeby oraz dostosowany do indywidualnej
specyfiki poszczególnych województw. Kryteria wyboru projektów zostały zatwierdzone
w przypadku wszystkich 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO)92.
W programach regionalnych, z których każdy został przygotowany indywidualnie przez
poszczególne województwa zostały przewidziane działania służące bezpośredniemu wsparciu
inwestycyjnemu dla przedsiębiorców. Oprócz tego dostępne są instrumenty pośrednio
poprawiające funkcjonowanie firm, tj. doradztwo, wsparcie instytucji finansowych, instytucji
otoczenia biznesu93.
Regionalne Programy Operacyjne są największym spośród wszystkich realizowanych
Programów Operacyjnych. Ich głównym zadaniem jest tworzenie warunków sprzyjających
wzrostowi konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałaniu marginalizacji niektórych
obszarów w taki sposób, aby doprowadzić do długofalowego rozwoju gospodarczego Polski,
jej spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji z Unią Europejską94.
Szczególny nacisk położono w nich na zwiększanie innowacyjności przedsiębiorstw,
m.in. poprzez ułatwianie dostępu do kapitału za pomocą alternatywnych instrumentów
finansowych, wzmacnianie potencjału badawczo-rozwojowego przedsiębiorstw oraz
stymulowanie rozwoju powiązań kooperacyjnych i sieciowych między instytucjami
badawczymi a przedsiębiorstwami95.
Całkowitą wartość pomocy publicznej, która będzie przyznana w ramach wszystkich
RPO, oszacowano na 6,5 mld euro, z czego 5,5 mld stanowić będą środki wspólnotowe,
a 1 mld euro – środki krajowe96.
Ze środków programów regionalnych można zrealizować projekty, przy których
wydatki kwalifikowane nie przekraczają 2 mln euro. Przy większych projektach należy
poszukiwać dofinansowania w programach krajowych.
W większości przypadków o środki z programów regionalnych nie mogą walczyć
duże przedsiębiorstwa. Zostały one zarezerwowane dla mikro- oraz małych i średnich
przedsiębiorstw97.
Do planowanych rezultatów wprowadzanych działań w RPO zaliczono: zwiększenie
liczby przedsiębiorstw i nowych miejsc pracy, podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez
pracowników, poprawę innowacyjności przedsiębiorstw oraz powszechniejszy dostęp
przedsiębiorstw do informacji i doradztwa98.
RPO maja także zwiększyć inicjatywy lokalne w zakresie zatrudnienia i rozwoju oraz
wsparcie struktur świadczących usługi lokalne w tworzeniu nowych miejsc pracy, poprzez
m. in. inwestowanie w turystykę i kulturę99.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka
PO IG jest programem związanym z Narodowymi Strategicznymi Ramami
Odniesienia, stanowiącym instrument polskiej polityki rozwoju i określającym zakres
interwencji pomocy publicznej w obszarze gospodarki. Do celów szczegółowych,
sformułowanych w ramach PO IG, mających służyć rozwojowi polskiej gospodarki należą:
1. zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw,
2. wzrost konkurencyjności polskiej nauki oraz zwiększenie jej roli w rozwoju
gospodarczym,
3. wzrost poziomu innowacyjności polskich produktów na rynku międzynarodowym,
4. stworzenie lepszych i trwalszych miejsc pracy,
5. rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce100.
Wszystkie osie priorytetowe PO IG mają na celu wspieranie innowacyjności oraz
działań, które wspomagają innowacyjność. Przez innowacyjność w PO IG rozumie się
wdrożenie nowości do praktyki gospodarczej. Uszczegóławiając tę definicję, przez innowację
rozumie się wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania
w odniesieniu do produktu (towaru lub usługi), procesu, marketingu lub organizacji101.
Celem programu operacyjnego Innowacyjna gospodarka jest wspieranie szeroko
rozumianej innowacyjności, obejmującej działania zarówno o charakterze naukowym,
technicznym, organizacyjnym, jak i finansowym czy handlowym. Beneficjentami pomocy
udzielonej w ramach tego programu będą m.in. przedsiębiorstwa, w tym małe i średnie,
instytucje otoczenia biznesu, a także organizacje przedsiębiorców i pracodawców102.
W ramach tego programu wspierane będą działania z zakresu innowacyjności
technologicznej, produktowej, usługowej, aplikacyjnej, procesowej oraz biznesowej, które
w sposób bezpośredni lub pośredni przyczyniają się do powstawania i rozwoju
innowacyjnych przedsiębiorstw. Przedmiotem inwestycji musi być wdrożenie innowacyjnej
technologii, stosowanej na świecie nie dłużej niż 3 lata, prowadzącej do powstania nowego
produktu lub usługi103.
Dotacja powinna być przeznaczona na zakup nieruchomości, środki trwałe (takie jak:
budynki, budowle, maszyny i urządzenia), zasadnicze zmiany produkcji bądź procesu
produkcyjnego, a także zmiany wyrobu lub usługi oraz wartości niematerialne i prawne,
polegające na uzyskaniu patentu, nabyciu licencji lub nieopatentowanej wiedzy technicznej,
technologicznej lub z zakresu organizacji i zarządzania104.
Oprócz wsparcia przedsiębiorstw działających na terenie Polski, budowy gospodarki
opartej na wiedzy i wzmacniania sektora badawczo-rozwojowego PO IG ma za zadanie
pobudzać przedsięwzięcia na ich początkowych etapach wzrostu, wprowadzać innowacyjne
rozwiązania technologiczne i organizacyjne oraz wzmacniać współpracę między
przedsiębiorcami a instytucjami otoczenia biznesu i jednostkami naukowymi. Z tego powodu
większość instrumentów odnosi się wyłącznie lub w szczególności do małych i średnich
przedsiębiorstw105.
Całkowita wartość środków finansowych przeznaczonych na realizację PO IG
w latach 2007–2013 przekracza 9,7 mld euro, z czego ponad 8,2 mld euro stanowią środki
publiczne pochodzące z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, a 1,5 mld euro
stanowią środki krajowe106.
PO IG to trzeci pod względem wielkości przeznaczonych funduszy i jednocześnie
najważniejszy program z punktu widzenia wspierania przedsiębiorstw, w szczególności
przedsiębiorstw innowacyjnych. Wsparcie dostępne w ramach Programu Innowacyjna
Gospodarka przeznaczone jest na współfinansowanie innowacyjnych projektów,
realizowanych przez cztery kategorie beneficjentów:
przedsiębiorców (45,8% wsparcia);
jednostki naukowe i badawcze (10,8% wsparcia);
instytucje otoczenia biznesu świadczące usługi innowacyjne oraz ich sieci (23,05%
wsparcia);
administracja publiczna w zakresie elektronicznych usług na rzecz obywateli,
w szczególności przedsiębiorców (16,96% wsparcia) 107.
Wsparcie przewidziane w ramach PO IG udzielane będzie niezależnie od sektora czy
branży, której dotyczy (przy ograniczeniach wynikających z zakresu interwencji EFRR oraz
regulacji dotyczących pomocy publicznej). W ramach PO IG nie jest wspierana
innowacyjność na poziomie lokalnym lub regionalnym. Tego rodzaju innowacyjność jest
promowana i wspierana w Regionalnych Programach Operacyjnych i w Programie
Operacyjnym Rozwój Polski Wschodniej108.
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Celem programu operacyjnego Kapitał ludzki jest umożliwienie pełnego wykorzystania
potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego
przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa,
zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie dla budowy struktur
administracyjnych państwa109.
PO KL ma na celu podnoszenie konkurencyjności przedsiębiorstw wynikające
z inwestycji w kapitał ludzki oraz poprawa jakości i dostępności usług szkoleniowych. Dążąc
do zwiększania możliwości podejmowania i trwałości zatrudnienia, w ramach PO KL
wprowadzono zachęty mające promować prowadzenie własnej działalności gospodarczej oraz
działania z obszaru szeroko pojętej przedsiębiorczości110.
Program Operacyjny Kapitał Ludzki realizuje główny cel horyzontalny Narodowych
Strategicznych Ram Odniesienia 2007–2013, tj. poprawę jakości kapitału ludzkiego i wzrost
spójności społecznej. Zamierzeniem PO KL jest ponadto usprawnienie funkcjonowania
instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa opartego na wspieraniu
przedsiębiorstw i podnoszeniu kwalifikacji ich pracowników. Program służy także
przeciwdziałaniu marginalizacji regionów w zakresie rozwoju społecznego oraz zakłada
wsparcie obszarów wiejskich111.
W ramach programu realizowane są inicjatywy mające na celu aktywizację osób
bezrobotnych i biernych zawodowo, zapobieganie wykluczeniu społecznemu oraz
zapewnienie równego dostępu do zatrudnienia osobom i grupom społecznym
doświadczającym dyskryminacji na rynku pracy112.
PO KL w 85% finansowany jest z Europejskiego Funduszu Społecznego, a w 15% ze
środków krajowych. Na jego realizację przewidziano kwotę ponad 11,4 mld euro, z czego
środki wspólnotowe stanowią 9,7 mld euro. Alokacja obejmuje 10 priorytetów, z których
pierwszych pięć wykonywanych jest na poziomie centralnym, a pozostałe na poziomie
regionalnym113.
Priorytety realizowane centralnie to zatrudnienie i integracja społeczna, rozwój
zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw, wysoka jakość edukacji
odpowiadająca wymogom rynku pracy, dobre państwo, profilaktyka, promocja i poprawa
stanu zdrowia społeczeństwa. Priorytety realizowane na szczeblu regionalnym to rynek pracy
otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej, regionalne kadry gospodarki,
rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach, aktywizacja obszarów wiejskich oraz
priorytet – pomoc techniczna114.
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
Celem Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko jest podniesienie
atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej
przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia społeczeństwa,
zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej. W ramach programu
realizowane są następujące priorytety: gospodarka wodno-ściekowa, gospodarka odpadami
i ochrona powierzchni ziemi, zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom
środowiska, przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony
środowiska, ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych, transport przyjazny
środowisku, bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe, infrastruktura drogowa
w Polsce wschodniej, infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku, bezpieczeństwo
energetyczne, kultura i dziedzictwo kulturowe, bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa
efektywności systemu ochrony zdrowia115.
Na realizacje PO IiŚ przeznaczono 27,9 mld euro pochodzących ze środków funduszy
Spójności. Środki pochodzą ze środków Funduszu Spójności (21,1 mld euro) i EFRR (5,7 mld
euro) oraz 9,7 mld euro ze środków krajowych116.
Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej
Program operacyjny Rozwój Polski wschodniej ma na celu tworzenie warunków do
dynamicznego rozwoju społecznego i gospodarczego Polski wschodniej, a więc
następujących województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego
i warmińsko-mazurskiego.
Łącznie program jest przewidziany dla pięciu województw, których poziom PKB jest
najniższy. W ramach programu realizowane będą cztery priorytety, czyli nowoczesna
gospodarka, wojewódzkie ośrodki wzrostu, infrastruktura transportowa i pomoc
techniczna117.
PO RPW jest instrumentem finansowym służącym realizacji polityki spójności UE,
a jego celem głównym jest przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski
Wschodniej w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju118.
W ramach projektu jest realizowanych 6 osi priorytetowych, z których dla
stymulowania rozwoju przedsiębiorstw największe znaczenie ma oś priorytetowa
I: Nowoczesna gospodarka, obejmująca wspieranie innowacji, rozwój infrastruktury
badawczej oraz wspieranie powstawania i dokapitalizowania funduszy kapitału zalążkowego.
Przedsiębiorcy mogą być również beneficjentami w ramach osi priorytetowej
II: Infrastruktura społeczeństwa informacyjnego, której realizacja umożliwia
przedsiębiorstwom szybsze i bardziej efektywne działanie, korzystanie z usług świadczonych
elektronicznie oraz informatycznych zasobów wiedzy i informacji. Na realizacje PO RPW, ze
środków EFRR przeznaczono 2 273,8 mln euro119.
Intencją programu jest zahamowanie tendencji stagnacyjnych, decydujących
o marginalizacji i peryferyjności województw Polski Wschodniej oraz pobudzenie czynników
wzrostu w tych województwach. Program ten będzie stanowił dodatkowy element wsparcia z
funduszy strukturalnych oraz wzmacniał działanie innych Programów na obszarze Polski
Wschodniej, w drodze wywołania efektów synergii lub poprzez realizację wyodrębnionych
działań stymulujących rozwój ekonomiczny i społeczny120.
Program Rozwoju Obszarów Wiejskich
Przyjęty w roku 2007 PROGRAM Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013
jest finansowany głównie przez Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Obszarów Wiejskich
(EFRROW). Na realizację programu przeznaczono łącznie ponad 13 230 mln euro. PROW
proponuje rozwiązania wspierające rozwój gospodarczy sektora wiejskiego, w tym
aktywizację zawodową, działalność rolniczą (również dla rolników przedsiębiorców) oraz
działalność pozarolniczą121.
EFRROW ma się przyczynić do wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów
wiejskich na terytorium całej Wspólnoty, uzupełniając polityki wsparcia rynku i wsparcia
dochodów w ramach wspólnej polityki rolnej, politykę spójności oraz wspólną politykę
rybołówstwa122.
Polityka rozwoju obszarów wiejskich 2007-2013 skoncentruje się na trzech obszarach,
odpowiadających trzem osiom tematycznym przewidzianym postanowieniami nowego
rozporządzenia w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich: poprawie konkurencyjności
rolnictwa i leśnictwa, stanie środowiska naturalnego i terenów wiejskich oraz poprawie
jakości życia na obszarach wiejskich i promowaniu dywersyfikacji gospodarki rolnej.
Czwarta z osi (zwana „osią Leader”) opierająca się na doświadczeniach inicjatyw
wspólnotowych Leader wprowadza podejście polegające na oddolnym, lokalnym traktowaniu
problemów rozwoju obszarów wiejskich123.
Maksymalny poziom wsparcia programu z budżetu UE, jest zróżnicowany
w zależności od priorytetów:
oś priorytetowa 1 i 3 – do 75% środków,
oś priorytetowa 2 oraz inicjatywa LEADER tzw. oś 4 – do 80% środków.
Ponadto, minimalny poziom wsparcia wynosi 20% kwalifikowanych wydatków
publicznych124.
Każdej z osi priorytetowych przyporządkowano specyficzne działania. Pod względem
dotacji na rozruch działalności gospodarczej, decydujące znaczenie ma oś priorytetowa
trzecia, tzw. „społeczna”, obejmuje następujące przedsięwzięcia:
przejście do działalności pozarolniczej,
wspieranie tworzenia i rozwoju mikro-przedsiębiorstw w celu promocji
przedsiębiorczości i rozwijania ekonomicznych podstaw regionu,
promocję turystyki,
podstawowe usługi na rzecz gospodarki i ludności wiejskiej,
odnowę wsi i rozwój, ochronę i podniesienie jakości wiejskiego dziedzictwa
kulturowego125.
Pomoc udzielana jest na realizację projektów modernizacji lub budowy zakładów
przetwórstwa płodów rolnych, podejmowanie lub rozwijanie przez rolników działalności
pozarolniczej oraz zakładanie i rozwój mikroprzedsiębiorstw. Na cały program ROW
przeznaczono 17,2 mld euro, z czego 13,2 mld euro pochodzi z EFROW126.
Z PROW wsparcie otrzymają zarówno młodzi rolnicy, którzy potrzebują środków na
rozpoczęcie działalności gospodarczej, jak również zapewnione zostaną źródła utrzymania
osobom w wieku przedemerytalnym, rezygnującym z działalności rolniczej. Rolnicy mogą
także otrzymać dotacje na rezygnację z gospodarstwa i zmianę jego profilu, np. na
gospodarstwo agroturystyczne lub założenie swojej firmy127.
Do rolnika należy wybór tego, co będzie chciał zrobić – a pracownicy odpowiednich
instytucji – podpowiadają i pomagają mu skompletować aplikację oraz dopilnować złożenia
wniosku w terminie. Rolnicy starający się o wsparcie – mogą korzystać z bezpłatnej pomocy
Gminnych Centrów Informacji, Ośrodków Doradztwa Rolniczego, pomagają im również
niektórzy pracownicy ARiMR - przyjęci do pracy tylko w tym celu. Pomoc świadczą także
Lokalne Grupy Działania, powołane do życia programem LEADER + w całej Polsce128.
V. FAZY WDRAŻANIA DOTACJI
5.1. Etap przygotowania
Wykorzystanie środków unijnych do rozwoju firmy to proces długotrwały, do którego
powinna się ona odpowiednio przygotować. Pierwszym i jednocześnie najważniejszym
krokiem jest przeprowadzenie rzetelnej analizy potrzeb przedsiębiorstwa i zbudowanie
strategii firmy, czyli pomysłu na to, jak dane przedsiębiorstwo ma wyglądać i funkcjonować
za kilka lat, co powinno zrobić, żeby utrzymać się na rynku i być konkurencyjnym, co jest
potrzebne do rozwoju firmy, jaki zakres inwestycji będzie najlepszy, jakie źródło
finansowania będzie najkorzystniejsze, skąd wziąć środki własne na niezbędne wydatki, jak
długo projekt będzie realizowany, czy firma będzie w stanie utrzymać rezultaty takiego
projektu w ciągu kilku kolejnych lat129.
W takiej sytuacji firma powinna przeprowadzić analizę czynników konkurencyjności
przedsiębiorstwa przy wykorzystaniu analizy SWOT, a także analizę pozycji
konkurencyjności firmy. Dzięki temu firma pozna swoją pozycję na rynku, jak również
będzie wiedziała co powinna zrobić aby móc konkurować cenami, technologią i jakością
wytwarzanych produktów. Przedsiębiorca powinien również przeprowadzić analizę
finansową projektu, która byłaby poprzedzona rzetelną kalkulacją nakładów inwestycyjnych,
potrzebnego poziomu poszczególnych składników kapitału obrotowego, potencjalnych
przychodów generowanych w efekcie realizacji projektu, kosztu pozyskanego finansowania
projektu i amortyzacji składników projektu. Ocenie rentowności projektu służą wskaźniki
jego efektywności. W przypadku przedsiębiorstw zwykle kalkuluje się zaktualizowaną
wartość netto projektu (NPV) oraz wewnętrzną stopę zwrotu z inwestycji (IRR)130.
Poprawne przygotowanie wniosku o dotację z UE nie jest zadaniem łatwym. Jest to
zorganizowane w czasie przedsięwzięcie, z jasnym określonym i skoordynowanym planem,
który pozwoli nam zrealizować nasze zamierzenia i spełnić ideę. Pisze się go nie w jeden
tydzień, ani tym bardziej w dzień. To żmudna, zwykle ponad miesięczna praca, która wymaga
zaangażowania z zakresu ekonomii, prawa, psychologii i nawet nauki o języku, mając na
myśli jego poprawności i odpowiednim doborze słów131. Jako główny powód trudności
w uzyskaniu funduszy przedsiębiorcy podają właśnie biurokrację i skomplikowany system
naboru wniosków132.
Podstawę ubiegania się o bezzwrotne dofinansowanie stanowi dobra koncepcja
planowanego przedsięwzięcia, opisana w formie projektu. Profesjonalnie skonstruowany
projekt powinien wyjaśniać wszystkie zagadnienia związane z jego realizacją, począwszy od
idei, jaka przyświecała twórcom projektu, a skończywszy na szczegółowej kalkulacji kosztów
wykonania. Dla autorów projektów niezwykle istotną kwestią jest posiadanie umiejętności
myślenia i pracy nad projektem, który stanowi źródło sukcesu w pozyskiwaniu wszystkich
dotacji, bez względu na to, jaką formę przybierają i skąd pochodzą133.
Podczas wstępnej oceny wniosku sprawdzane jest przede wszystkim, czy:
wniosek został złożony w terminie;
wniosek wypełniono zgodnie z obowiązującym formatem łącznie z podpisaną deklaracją
wnioskodawcy,
załączono komplet dokumentów wymienionych w załączniku do wniosku,
wnioskodawca jest właścicielem przedsiębiorstwa mającego siedzibę na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,
wnioskodawca spełnia zasady udzielania dofinansowania określone w danym programie
operacyjnym134.
Podstawowym błędem przedsiębiorców jest traktowanie wsparcia z funduszy unijnych
jako nieograniczonej, bezzwrotnej pomocy, która należy się słabym firmom i pozwoli im
poprawić złą sytuację finansową. Oczywiście, środki z funduszy stanowią bezzwrotną pomoc,
ale ich przyznanie uwarunkowane jest spełnianiem przez przedsiębiorcę wielu kryteriów
określonych przez Unię Europejską. W zależności od wybranego programu wsparcia
i działania różne będą kryteria oceny inwestycji. Przedsiębiorca, wybierając projekt, na który
będzie chciał pozyskać dofinansowanie, powinien najpierw zweryfikować kryteria formalne
(które muszą być spełnione w 100%), a następnie kryteria merytoryczne, gdyż w przeciwnym
razie wniosek w ogóle nie będzie rozpatrzony. Weryfikacja kryteriów merytorycznych
pozwala na ocenę szans projektu i daje nadzieję na zajęcie zadowalającego miejsca na liście
rankingowej, skutkującego otrzymaniem dotacji. Należy tu jasno podkreślić, iż najlepsza
sytuacja dla przedsiębiorstwa to taka, gdy projekt będący przedmiotem wniosku
o dofinansowanie jest odpowiedzią na faktyczne potrzeby przedsiębiorstwa i będzie
realizowany niezależnie od wyniku konkursu135.
W zależności od rodzaju popełnionego przez wnioskodawcę błędu formalnego istnieje
możliwość poprawy bądź uzupełnienia wniosku. Jeśli wniosek pozytywnie przejdzie ocenę
formalną zostaje dopuszczony do oceny merytorycznej. Ocena merytoryczna przeprowadzana
jest przez co najmniej dwóch członków Komisji Oceny Projektów/Komisji Konkursowej
(w zależności od danego województwa). Należy podkreślić, że oceny dokonywane są
w oparciu o kryteria zatwierdzone przez Komitety Monitorujące. Ostateczną decyzję
o wyborze projektów do dofinansowania podejmuje Zarząd Województwa136.
W ogólnym schemacie postępowania przy staraniu się o dotację powinno się najpierw
określić instytucję która może udzielić dotacji, cel na który dana instytucja udziela dotacji,
potencjalnych beneficjentów i warunki przyznawania dotacji. Powinno się przy tym brać pod
uwagę cele donatora które można zrealizować – cel projektu i metody jego realizacji powinny
odpowiadać celom, strategii i misji donatora. Ponadto powinno się rozpoznać zasady
konkursu, czyli kryteria, pod których kątem projekt będzie oceniany137.
Przygotowując projekt i ubiegając się o wsparcie z programów regionalnych, trzeba
ponadto wziąć pod uwagę specyficzne problemy danego województwa. W wielu przypadkach
dotowane będą tylko takie projekty, które z punktu widzenia władz wojewódzkich
w największym stopniu przyczyniają się do jego rozwoju i rozwiązywania takich problemów.
Priorytetowo mogą być traktowane projekty, w wyniku których powstaną nowe miejsca
pracy, a także projekty zlokalizowane na obszarach o szczególnie niekorzystnej sytuacji
społeczno-gospodarczej138.
Przedsiębiorca powinien pamiętać, że działa tu zasada dodatkowości i tzw. efekt
dźwigni, bowiem zadaniem środków z programów pomocowych nie jest zastępowanie
krajowych funduszy i środków własnych firm, lecz dofinansowanie tych działań, które
zwiększą konkurencyjność oraz dobrobyt ekonomiczny i rozwój społeczny zarówno w skali
regionu, jak i państwa członkowskiego, a w rezultacie przyczynią się do umocnienia
Wspólnoty Europejskiej139.
Po wyborze działania, przedsiębiorcy powinni zapoznać się z podstawowymi
dokumentami regulującymi zarządzanie funduszami i ich wdrażanie. Pozwala to bowiem
poznać zasady funkcjonowania programów pomocowych i główne cele, jakie im
przyświecają. Pomocne mogą być również słowniki i dostępne publikacje znajdujące się na
stronach internetowych ministerstw, instytucji lub firm konsultingowych. Ponadto istotne jest
zapoznanie się z uszczegółowieniem, przygotowywanym dla każdego RPO przez instytucje
zarządzające. Zawiera ono informacje dotyczące planowanych działań, typów projektów,
beneficjentów upoważnionych do aplikowania, kwalifikowalności kosztów, trybu wyboru
projektów oraz dopuszczalnej minimalnej i maksymalnej wartości projektu. O wysokości
środków, z jakich firma może skorzystać, decyduje bowiem jej wielkość i rodzaj działalności
gospodarczej, a także wielkość samej inwestycji, jaka jest planowana do realizacji. Ponadto
przedsiębiorca powinien uwzględnić poziom dofinansowania przedstawiony w mapie pomocy
publicznej, różniący się w zależności od województwa, w którym realizowany jest projekt140.
Poziom dofinansowania do projektu w zależności od województwa został
przedstawiony w tabeli 3.
Podstawowym dokumentem, który będzie podlegał ocenie, jest wniosek i dołączany
do niego biznesplan. W zależności od rodzaju projektu, są wymagane również dodatkowe
dokumenty tj.: studium wykonalności, wypis z dokumentu rejestrowego, kopia statutu
wnioskodawcy, kopie dokumentów potwierdzających sytuację finansową wnioskodawcy,
informacja o otrzymaniu innej pomocy publicznej lub oświadczenie o braku otrzymania takiej
pomocy, mapy i szkice lokalizujące projekt, wyciąg z dokumentacji technicznej, specyfikacja,
dokumenty związane z wpływem projektu na środowisko naturalne, oświadczenie
o posiadaniu środków niezbędnych do realizacji projektu, oświadczenie o współfinansowaniu
projektu przez instytucje mające udział w kosztach projektu itp141.
We wniosku przedsiębiorca określa cele swojego projektu i jego efekty, a także plan
jego wdrożenia, przedstawiony przede wszystkim w harmonogramie rzeczowo-finansowym.
Harmonogram przedstawia etapy realizacji projektu, a do każdego z nich przypisany jest
postęp rzeczowy (co zostanie zrealizowane) i finansowy inwestycji (ile będzie kosztował
dany etap). Kosztorys inwestycji oparty na cenach rynkowych to niezbędny element
dokumentacji aplikacyjnej. Po otrzymaniu dotacji przedsiębiorstwo jest zobowiązane do
realizacji inwestycji zgodnie z przyjętym harmonogramem i umową o dofinansowanie142.
Kolejnym i niezwykle istotnym elementem jest sytuacja finansowa firmy, oceniana
głównie na podstawie sprawozdania finansowego (rachunek zysków i strat, bilans). Jest to
jedno z ważniejszych kryteriów oceny wniosku. Udowodnienie, że jesteśmy w stanie
zrealizować projekt i utrzymać przez cały okres płynność finansową, jest obowiązkiem
wnioskodawcy. Ponadto należy wykazać, że projekt jest opłacalny pod względem
ekonomicznym, czyli przyszłe dochody uzyskiwane dzięki realizacji projektu pokryją
poniesione wydatki143.
Budżet zgłaszanego projektu powinien być rzetelny. Musi być zgodny z opisem
planowanych działań, zgodny pod względem rachunkowym, podany we właściwej walucie,
przy tym jasny i uwzględniający warunki donatora. Projekt musi przedstawiać dokładny opis
działania projektu ze starannym oszacowaniem wartości wszystkich jego elementów. Koszty
są jednym z elementów oceny! Nierealne, nierzetelne lub „z sufitu” wzięte wyliczenie
i przedstawienie kosztów może skutkować obniżeniem budżetu projektu lub częściej - nawet
odrzuceniem wniosku144.
Do rozpatrywania przyjmowane są jedynie aplikacje kompletne pod każdym względem
i gotowe do realizacji. Oznacza to, że wniosek może być złożony i przyjęty do finansowania
nie tylko po wypełnieniu wszystkich rubryk, ale jeśli jest zaopatrzony we wszystkie
obowiązkowe załączniki145.
Każdy program operacyjny czy działanie lub konkurs wymagać może innej listy
załączników, dlatego przed przystąpieniem do przygotowania projektu należy bardzo
dokładnie zapoznać się z dokumentacją konkursową, tym bardziej, ze wydanie przez inne
instytucje niektórych załączników wiąże się z oczekiwaniem. W szczególności myśląc
o inwestycji wymagającej oceny oddziaływania na środowisko, należy znacznie wcześniej
zacząć kompletację dokumentacji środowiskowej, zgodnie z Wytycznymi Ministerstwa
Rozwoju Regionalnego w tym zakresie146.
Tabela 3. Mapa pomocy publicznej dla firm w latach 2007-2013 –
udział pomocy publicznej w kosztach projektu
Lokalizacja inwestycji
Mikro
i małe
Średnie Duże
Miasto Stołeczne Warszawa
mazowieckie (od 1.1.2011)
50% 40% 30%
mazowieckie poza Warszawą
dolnośląskie
60% 50% 40%
pomorskie
śląskie
wielkopolskie
zachodniopomorskie
kujawsko-pomorskie
lubelskie
lubuskie
łódzkie
małopolskie
opolskie
podkarpackie
podlaskie
świętokrzyskie
warmińsko-mazurskie
70% 60% 50%
Źródło: J. Fulara, Fundusze unijne dla firm, materiały szkoleniowe,
Biuro Unii Europejskiej i Programów Publicznych, Łódź 5 czerwca 2008 r.
Do najczęściej wymaganych załączników należą:
1. Biznes plan.
2. Aktualny dokument potwierdzający wpis przedsiębiorcy do odpowiedniego rejestru np.
Zaświadczenie o wpisie do Ewidencji Działalności Gospodarczej (EDG) bądź Krajowego
Rejestru Sądowego.
3. Dokument upoważniający osobę/osoby do reprezentowania wnioskodawcy.
4. Dokumenty związane z oceną oddziaływania na środowisko.
5. Dokumenty potwierdzające zabezpieczenie środków finansowych na wkład własny
i środków finansowych niezbędnych do realizacji projektu, np. promesa bądź umowa
kredytu lub leasingu.
6. Formularz informacji dotyczący pomocy innej niż de minimis.
7. Zaświadczenia o wysokości udzielonej pomocy de minimis w ciągu ostatnich 3 lat licząc
od dnia złożenia wniosku.
8. Dokumenty niezbędne do oceny finansowej kondycji Wnioskodawcy - bilans i rachunek
zysków i strat lub sprawozdanie finansowe za ostatni i/lub przedostatni zamknięty rok
obrotowy.
9. Dokumenty/oświadczenia dotyczące oddziaływania na środowisko147.
Tak atrakcyjne źródło finansowania jakim są dotacje, spotyka się z dużym
zainteresowaniem ze strony polskich firm. W związku z tym przedsiębiorca musi liczyć się
z dużą konkurencją ze strony innych firm ubiegających się o wsparcie. Najbardziej
podkreślaną barierą w pozyskiwaniu dotacji, wskazywaną przez przedsiębiorców, jest jednak
nie wysoka konkurencja, a skomplikowane i zbiurokratyzowane procedury związane z
ubieganiem się o wsparcie, sprawozdawczością i rozliczaniem zrealizowanego projektu.
Decydując się na skorzystanie z dotacji, należy zatem przygotować się na dodatkową pracę
nie tylko na etapie składania wniosku o dofinansowanie, lecz także w trakcie realizacji
projektu148.
W ramach funduszy europejskich na lata 2007 – 2013 występują trzy podstawowe
tryby wyboru projektów do dofinansowania: konkursowy, indywidualny i systemowy.
Przedsiębiorców w większości przypadków obowiązywać będzie tryb konkursowy (otwarty
lub zamknięty).
Instytucje Zarządzające Programami Operacyjnymi mogą dodatkowo podjąć decyzję
o wprowadzeniu procedury preselekcji, której celem jest wstępna weryfikacja czy dane
przedsięwzięcie kwalifikuje się do uzyskania wsparcia w ramach Programu. W poniższej
tabeli przedstawiona została krótka charakterystyka wyboru projektów w trybie
konkursowym. Należy wziąć pod uwagę, że procedury preselekcji mogą występować
zarówno w konkursach otwartych jak i zamkniętych.
Projekty wybierane w trybie indywidualnym – charakteryzują się strategicznym
znaczeniem dla realizacji programu, wskazywane są przez IZ zgodnie z kryteriami
zatwierdzonymi przez Komitet Monitorujący. Projekty wybierane w trybie systemowym
polegają na dofinansowaniu realizacji zadań publicznych określonych w odrębnych
przepisach.
Wybór projektów do dofinansowania w ramach procedury konkursowej w ramach
danego Działania/Poddziałania poprzedza ogłoszenie o konkursie, które zamieszczone jest na
stronie internetowej Instytucji Pośredniczącej/Instytucji Pośredniczącej II stopnia149.
5.2. Finansowanie
Środki finansowe, które są przekazywane w ramach funduszy strukturalnych, to pomoc
bezzwrotna. Płatności na rzecz beneficjentów dokonywane są w walucie krajowej i w oparciu
o deklaracje wydatków poniesionych przez beneficjenta. Środki finansowe pochodzące z Unii
Europejskiej podlegają takim samym procedurom kontrolnym, jak polskie środki publiczne.
Programy są realizowane w formule n + 222, oznaczającej, że realizacja (a także
rozliczenie) projektów finansowanych z tych środków, które zostały postawione do
dyspozycji państwa otrzymującego pomoc, może następować zarówno w danym roku, jak
i w dwu kolejnych latach. Niewykorzystane w tym terminie środki należy zwrócić do budżetu
UE. Ponadto wszyscy beneficjenci muszą sfinansować podejmowane przez siebie
przedsięwzięcia całkowicie ze środków własnych, ponieważ współfinansowanie ma charakter
refinansowania (zwrotu) wcześniej poniesionych i udokumentowanych wydatków. Dopiero
po zrealizowaniu przedsięwzięcia i dokonaniu jego formalnego odbioru inwestor może
uzyskać dotację ze środków wybranego funduszu, stanowiącą refundację części poniesionych
przez niego kosztów – tzw. kosztów kwalifikowanych. Oznacza to, iż środki finansowe są
przekazane dopiero po zakończeniu inwestycji, skontrolowaniu przedłożonych przez
beneficjenta dokumentów i stwierdzeniu, że projekt zrealizowano zgodnie z wnioskiem,
a dokumentacja finansowa jest prawidłowa150.
Sytuacja ta utrudnia lub nawet uniemożliwia uczestnictwo w programach jednostkom
słabym ekonomicznie, ale równocześnie zmusza do bardzo starannej oceny projektu przez
otrzymującego pomoc. Dla wielu beneficjentów sytuacja taka oznacza utratę płynności
finansowej, co utrudnia lub uniemożliwia realizację projektu. Należy więc zidentyfikować
i zapewnić zewnętrzne źródła finansowania projektu w odniesieniu do wszystkich kosztów
związanych z przygotowaniem i realizacją przedsięwzięcia. Służy do tego montaż finansowy
(rysunek nr 3). W związku z powyższym potencjalny beneficjent rozpoczyna przygotowania
od przeliczenia posiadanych środków własnych oraz od oszacowania całkowitego kosztu
przedsięwzięcia. Po określeniu kosztów kwalifikowanych inwestor może ustalić, jaka część
wydatków związanych z inwestycją będzie pokryta ze środków wybranego programu.
Zestawiając koszty z posiadanymi zasobami własnymi, potencjalny beneficjent określa
zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania inwestycji (tabela nr 4)151.
Rysunek 3. Montaż finansowy
Źródło: A. Szymańska, Fundusze Unijne i Europejskie,
Internetowe Wydawnictwo Złote Myśli, Gliwice 2006.
Tabela 4. Tabela montażu finansowego w ramach programów unijnych
całkowity koszt
projektu
koszty
niekwalifikowane wkład własny
beneficjenta
środki własne
beneficjenta
koszty
kwalifikowane
wkład rzeczowy
kredyt bankowy
dofinansowanie z Unii Europejskiej
dofinansowanie z budżetu państwa

Źródło: A. Poniatowski, Bankowe źródła finansowania projektu,
„Nowe Życie Gospodarcze” 2005, nr 9.
W polskich realiach gospodarczych poprzednie lata pokazały, że znaczący udział
środków własnych okazywał się często poważnym utrudnieniem, a w niektórych przypadkach
przeszkodą nie do pokonania. W takiej sytuacji niezbędne było krótkoterminowe
finansowanie w kwocie przewidywanej dotacji152.
Pociąga to za sobą konieczność zaangażowania banków w finansowanie inwestycji
realizowanych w ramach programów unijnych. Przy ubieganiu się o dotację podstawowym
wymogiem programów unijnych jest przedstawienie przez beneficjenta promesy kredytowej
wystawionej przez bank. Stanowi ona deklarację udzielenia kredytu z przeznaczeniem na
pokrycie kosztów realizacji projektu po podpisaniu umowy o dofinansowanie projektu ze
środków unijnych. Ma ona uwiarygodnić montaż finansowy zgłaszanego przez
wnioskodawcę projektu poprzez wskazanie pewnych źródeł jego finansowania153.
Proces uzyskania kredytu poprzez złożenie przez klienta w wybranym oddziale banku
wniosku kredytowego wraz z wymaganą podstawową dokumentacją oraz projektem
przedsięwzięcia został przedstawiony na rysunku nr 4.
W przypadku, gdy bank odmawia udzielenia pomocy, przedsiębiorca może postarać
się o wsparcie z Funduszu Poręczeń Unijnych obsługiwanego przez Bank Gospodarstwa
Krajowego. Poręczenia i gwarancje udzielane są wykonawcy przedsięwzięcia będącego
beneficjentem środków unijnych na zabezpieczenie kredytu bankowego lub emisji obligacji
finansujących wkład własny oraz nakłady podlegające refinansowaniu z UE. Poręczenia
i gwarancje udzielane są także przedsiębiorcom, którzy uczestniczą w realizacji
przedsięwzięcia współfinansowanego z UE jako wykonawcy i podwykonawcy zawartych
umów, np. firmom budowlanym i projektowym. Z pomocy FPU mogą korzystać wszystkie
podmioty realizujące przedsięwzięcia z udziałem środków unijnych.
Rysunek 4. Proces udzielania kredytu na finansowanie inwestycji
w ramach programów unijnych
Źródło: K. Kornet, Fundusze Unijne jako źródło finansowania inwestycji w przedsiębiorstwach,
Finansowy Kwartalnik Internetowy eFinanse, nr 4/2009
Dzięki uzyskanemu poręczeniu otrzymują one dostęp do finansowania projektów przy
braku wystarczających zabezpieczeń oraz możliwość ustanowienia wiarygodnego i pewnego
zabezpieczenia do 80% wartości kredytu. Uzyskują dostęp do kredytowania, pomimo krótkiej
historii kredytowej i posiadaniu aktywów o małej wartości, nieakceptowanych jako
wiarygodne zabezpieczenie kredytu154.
154
61
5.3. Realizacja
Wysiłek wnioskodawcy nie kończy się w momencie zatwierdzenia projektu do
realizacji, czyli po zakończeniu procesu oceny projektu, a tym bardziej w momencie złożenia
wniosku. Bardzo ważnym elementem, który wnioskodawca musi zagwarantować, jest
trwałość projektu. Zgodnie z ogólnymi założeniami obowiązuje okres pięcioletni. Jednak
w wypadku projektów realizowanych przez mikro -, małe i średnie przedsiębiorstwa może on
być skrócony do trzech lat. Okres trwałości projektu liczony jest od momentu zakończenia
inwestycji155.
Po przyznaniu dofinansowania od beneficjenta oczekuje się:
1. Podpisania umowy o finansowanie projektu z funduszy UE z przedstawicielem
instytucji zarządzającej właściwym programem operacyjnym.
2. Zawarcia umowy z usługodawcami, wykonawcami i dostawcami w ramach
realizowanego projektu, ogłoszenia przetargu na realizacje zadań w ramach projektu
oraz zapłacenia za wystawione faktury.
3. Informowania właściwej instytucji wdrażającej i zarządzającej o trybie wyłaniania
wykonawców i dostawców w ramach projektu.
4. Przygotowywania raportów dotyczących monitoringu z wdrażania projektu (według
określonego w programie wzoru) i dostarczania ich właściwej instytucji wdrażającej
(raporty kwartalne, roczne i końcowe).
5. Przekazywania na bieżąco kopii faktur w celu uzyskania refinansowania poniesionych
wydatków, wraz ze standardowym formularzem potwierdzenia faktycznej realizacji
prac, dostaw czy usług wyliczonych w fakturach156.
Projekt jest realizowany zgodnie z harmonogramem wdrażania, czyli zaplanowanym
działaniem w określonym czasie. Z harmonogramu powinno wynikać, że plan wdrażania
poszczególnych działań projektu został skonstruowany w sposób optymalny, logiczny
i prowadzi do celu. Formą prezentacji harmonogramu działań jest powszechnie stosowana
forma graficzna, znana pod nazwą wykresu Gantta. Długość trwania poszczególnych działań
musi być odpowiednio dobrana do długości całego czasu realizacji projektu.
Zwykle projekt dofinansowywany środkami pomocowymi nie rozpoczyna się
w planowanym terminie. Dlatego bezpieczniej jest nie używać w harmonogramie
konkretnych dat, lepiej nazywać poszczególne okresy np. „miesiąc pierwszy”, „kwartał
pierwszy” itd. Harmonogram przedstawiony ostatecznie we wniosku – należy zawsze uważać
za wiążący. Z harmonogramu wynikają bezpośrednio nie tylko wskaźniki, ale określone nim
tryby płatności157.
Realizacja projektu powinna przebiegać zgodnie z zatwierdzonym harmonogramem, tak
więc wszelkie przesunięcia pociągają za sobą konieczność zatwierdzenia zmian przez
instytucję, która dysponuje środkami. Należy więc pamiętać, że korzystanie z dotacji wymaga
dużej dyscypliny i nie pozwala na pełną swobodę decyzyjną w procesie innowacyjnym, jak
w przypadku finansowania działań z własnych środków158.
Harmonogram wdrażania projektu powinien być realny i logiczny. Etapy, na które
podzielony został projekt, powinny mieć charakter zadań, kończących się konkretnymi
efektami, aby była możliwość obiektywnej weryfikacji stopnia zaawansowania prac
w projekcie. Dotyczy to przede wszystkim projektów, których beneficjenci planują rozliczać
się etapami, to znaczy wnioskować o płatności pośrednie po zakończeniu kolejnego etapu.
Takie podejście do zarządzania finansami projektu pozwala w miarę bezboleśnie sfinansować
projekt, bez konieczności organizacji finansowania dla całości kosztów planowanych
w ramach projektu.
Warto zwrócić uwagę, na szczegółowe wytyczne w zakresie przygotowywania
harmonogramu. Często, kwestie definicji etapu projektu czy minimalnego/maksymalnego
czasu jego trwania zawarte są w dokumentacji konkursowej. W takim przypadku, należy
bezwzględnie przestrzegać tych wymogów159.
ZAKOŃCZENIE
Praca przedstawiła formy pomocy Unii Europejskiej kierowane do małych i średnich
przedsiębiorstw. Sektor MŚP charakteryzuje się posiadaniem ograniczonych zasobów
finansowych, które determinują funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorstw. Jednocześnie
występują liczne trudności w pozyskaniu środków zewnętrznych przez MŚP, w tym kredytów
bankowych i pożyczek. Stąd wynika ogromna rola programów unijnych oraz wszelkich form
wsparcia rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.
Znaczna część małych i średnich przedsiębiorstw działających w polskiej gospodarce
znajduje się w trudnej sytuacji finansowej. Finansowanie działalności, zwalaszcza w fazie
rozwojowej, wyłącznie kapitałem własnym może wprawdzie zapewnić powstanie firmy i
utrzymanie płynności finansowej, jednak ogranicza i spowalnia rozwój przedsiębiorstwa,
który jest warunkiem walki z konkurencją. Dlatego fundusze europejskie udostępniają nowe
formy finansowania zewnętrznego. Do takich źródeł finansowania zalicza się przede
wszystkim dotacje. Ich wykorzystanie stwarza możliwość powstania i rozwoju
przedsiębiorstwa oraz umożliwia szansę poprawy wyników gospodarowania. Z
wykorzystaniem dotacji wiążą się również pewne zagrożenia, takie jak spełnienie określonych
warunków dla otrzymania dotacji, co może z kolei wpłynąć na zmiany organizacyjne w
strukturze przedsiębiorstwa.
Z punktu widzenia polskiej gospodarki konieczna jest intensyfikacja środków
prowadzących do unowocześnienia jej potencjału w procesie budowy gospodarki opartej na
wiedzy, stworzenie warunków umożliwiających finansowe wsparcie współpracy
przedsiębiorstw i nauki oraz wzmocnienie zdolności administracji publicznej dla skutecznej
obsługi beneficjentów pomocy
Likwidacja barier i ograniczeń tak zewnętrznych jaki wewnętrznych, z pewnością
przyczyni się w przyszłości do zintensyfikowania wykorzystywania różnorodnych źródeł
finansowania w bieżącej i rozwojowej działalności małych i średnich przedsiębiorstw.
Wymaga to jednak odpowiedniego klimatu dla rozwoju działalności gospodarczej w Polsce,
wzrostu przedsiębiorczości oraz podnoszenia poziomu konkurencyjności wszystkich firm, nie
tylko sektora małych i średnich przedsiębiorstw.
Chociaż udzielane środki powodują istotne impulsy rozwojowe, nie są jednak w stanie
zastąpić endogenicznych czynników rozwoju. Należy zatem kompleksowo tworzyć warunki,
które dynamizować będą własne możliwości wzrostu, zwracając uwagę na czynniki
sprzyjające absorpcji środków przyciągających inwestorów zainteresowanych rozwijaniem
działalności gospodarczej zwłaszcza w peryferyjnych regionach i oprawiających jakość życia
ich mieszkańców.
Z punktu widzenia polskiej gospodarki konieczna jest intensyfikacja środków
prowadzących do unowocześnienia jej potencjału w procesie budowy gospodarki opartej na
wiedzy, stworzenie warunków umożliwiających finansowe wsparcie współpracy
przedsiębiorstw i nauki oraz wzmocnienie zdolności administracji publicznej dla skutecznej
obsługi beneficjentów pomocy.
Przedsiębiorstwo może starać się o dofinansowanie projektów z różnych dziedzin, od
kupna środków trwałych, przez zakup gruntów czy wartości niematerialnych i prawnych, do
korzystania z usług doradczych. Dlatego tak ważne jest efektywne wykorzystanie środków
finansowych z UE, które zostały przyznane Polsce na lata 2007-2013 i głębokie
zaangażowanie się wielu instytucji w proces ich absorpcji. Jest to możliwe po zapoznaniu się
z opisanymi w pracy celami różnych programów unijnych dostępnych dla przedsiębiorców,
etapami przygotowania do realizacji projektu i składania wniosku o dofinansowanie, a także
po zrozumieniu zasad finansowania inwestycji z przyznanej pomocy unijnej.
Reasumując, należy stwierdzić, że mimo iż procedura konkursowa wiąże się z
pewnym ryzykiem, a przygotowanie samego wniosku wymaga wysiłku i absorbuje czas wielu
pracowników, to i tak warto sięgać po środki z funduszy unijnych. Przyczyniają się one
bowiem do rozwoju samej firmy, a przez to do wzrostu polskiej gospodarki.
Natomiast w odniesieniu do dotacji udzielanych przez urzędy pracy na założenie
własnej firmy, środki unijne stanowią najczęściej jedyną możliwość dla beneficjenta, żeby
swój pomysł na biznes móc zrealizować.
Na podstawie materiału zawartego pracy można stwierdzić, że wykorzystanie
zarówno przez osoby fizyczne jak i przez polskie małe i średnie przedsiębiorstwa środków
unijnych sprzyja zmniejszeniu bezrobocia i zwiększa konkurencyjność polskich
przedsiębiorstw na jednolitym rynku europejskim. Obserwując na co dzień determinację
polskich samorządowców, przedsiębiorców i innych beneficjentów w sięganiu po unijne
dotacje, jestem przekonana, że w nadchodzących latach może być tylko lepiej.