Antyk

1.czym jest biblia. Wymień jej części.
Święta Księga, Pismo Święte, zbiór prawd moralnych, kodeks tego co dobre a co złe, źródło kultury, inspiracja, zbiór prawd objawionych i przykazań.
*Stary Testament 46 ksiąg:
-pięcioksiąg (tora) -> księga rodzaju
-pisma proroków (księga Izajasza, Jeremiasza)
-księga przysłów, psalmów, pieśń nad pieśniami.
*Nowy Testament 27 ksiąg:
-cztery Ewangelie
-Dzieje Apostolskie
-Listy Apostolskie
-Apokalipsa św. Jana
Sacrum- sfera święta, świętość.
Decorum-wyniosły styl pisania

2.Powstanie biblii. Jej najstarsze teksty. Treść. Stary Testament: XIX - I w. p.n.e. –tworzony przez proroków i mędrców Izraela.
Nowy Testament: 51 - 96 r. n.e.
Pierwsze zapisy ksiąg to znaki wyryte w kamieniach. Później na zwojach ze skóry zwierząt.
Najstarsze zapisy biblijne pochodzą z XII w. P.n.e (fragmenty Księgi Rodzaju- o stworzeniu świata, człowieka i upadku pierwszych ludzi)

3.Gatunki biblijne.
W Biblii jest różnorodność gatunkowa: psalmy, kazania, listy, hymny, przypowieści, modlitwy, treny.
Psalm - utwór poświęcony Bogu, o charakterze modlitewno-hymnicznym, dziękczynnym, dydaktycznym, pochwalnym, błagalnym.
Przypowieść - parabola (przeniesienie) - utwór biblijny, narracyjny; gatunek dydaktyczny, który zawiera przesłanie, nakaz, charakterystyczną postawę, jaką należałoby przyjąć; nie zawiera szczegółów, odnosi się do spraw religijnych; może być odczytana w sposób metaforyczny lub dosłowny.
Lamentacje: Podobne są do księgi Hioba. Występuje w nich dość specyficzna budowa, kolejne strofy zaczynają się kolejną literą alfabetu (w oryginale).
Kazanie- forma pouczenia, wskazanie jak postępować.
Listy – formy przekazywania wiadomości, o znaczeniu podobnym do stosowania tej formy w teraźniejszości.
Hymny- podniosła, uroczysta pieśń ku czci Boga, bóstwa, ojczyzny, idei, wartości. Uprawiana
Modlitwa-forma prośby do Boga.
Tren- Tren, lament, płacz żałobny, nenia, utwór poetycki wywodzący się z poezji żałobnej antycznej Grecji. Pierwotnie pieśń obrzędowa, później ważny element greckiej tragedii. Wyrażała żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętywała myśli i czyny zmarłego, sławiła jego zasługi.
litania (n.łc. z p.gr. leitanea od gr. litanós ‘błagalny’ od lit ‘modlitwa, błaganie’) 1. religiozn. modlitwa błagalna do Boga, świętych itp., w której po inwokacji następuje szereg próśb o wstawiennictwo lub łaskę w konkretnych lub ogólnoludzkich sprawach, gł. odmawiana w czasie procesji lub niektórych nabożeństw

4.Najważniejsze postacie biblijne w Starym Testamencie. postacie biblijne np. Jezusa, Abrahama, Dawida, Łazarza, Judasza,,Izaak, Jakub, Mojżesz, Jozue, Saul, Dawid, Salomon, Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel,

5.Apokalisa. Wizje.
(odsłonięcie, objawienie ) -> Jan Ewangelista.Księga zamykająca Nowy Testament. Przepowiada przyszłe losy Kościoła i ludzkości.
Symbole:
-Baranek- symbol Chrystusa
-Nowe Jeruzalem- symbol zycia wiecznego
-litery Alfa i Omega- symbol Boga
-symbolizne liczby- sedem pieczęci, siedem plag, czterej jeźdźcy Apokalipsy.
Symbole występujące w Apokalipsie św. Jana i ich znaczenie:

- Lew – zwycięstwo
- Łuk – magiczna moc
- Pieczęć – zakończenie, wyrok
- 4 – liczba ziemska, wymierna, materialna
- Alfa i Omega – początek i koniec
- Purpura – upokorzenie
- 7 – liczba mistyczna i tajemnicza
- 7 gwiazd – Aniołowie 7 kościołów – kapłani
- 7 świeczników – 7 kościołów
- Anioł – Biskup kościoła
- 666 – znak szatana
- drzewo oliwne – sprawiedliwość
- waga – sprawiedliwość
- Babilon – symbol miasta grzechu i obłudy
- 3 – Trójca Święta
- 44 – liczba mistyczna
- 12 – Apostołowie
- wąż – szatan
- jezioro ognia – piekło
- zwierze z ludzką twarzą – śmierć
- Wół – siła
- Orzeł – zręczność
- 7 pieczęci – symbol wyroków Bożych
- bestia – antychryst
- jeźdźca na białym koniu – symbolizuje zwycięstwo ewangelii
- jeździec na koniu barwy ognia – symbolizuje wojnę
- jeździec na czarnym koniu z wagą w ręce – symbolizuje głód
- jeździec na koniu trupio białym – śmierć
- Baranek – Chrystus
- 24 starców – 24 świętych ze Starego Testamentu
- biel – czystość i szlachetność
- złote wieńce – dostojeństwo
- 7 lamp – 7 darów Ducha św.
- Morze – dystans
- 4 zwierzęta – 4 strony świata
- skrzydła – kosmos
- człowiek – mądrość
- smok – zło
- niewiasta – Maryja, lud Boży
- 12 gwiazd – 12 pokoleń Izraela
- rogi – siła
- 7 głów szatana – pełnia zła
- księżyc – nieumiejętność
- pustynia – czas odpoczynku i próby
7 czaszek – plagi zesłane na świat

6.Biblijne kontynuacje.
-ołtarz Wita Stwosza w Krakowie
-arrasy wawelskie przedstawiające sceny biblijne.
-Leonardo Da Vinci- „ostatnia wieczerza”
-Michał Anioł „Stworzenie Adama” ; „potop”
-Jan Sebastain Bach „Pasje”
-Film “Jezus z Nazaretu” (Franco Zeffirelli)
-A. Mickiewicz „dziady” (postać Chrystusa)
-W. Szymborska „Na wieży Babel”
-T. Różewicz ‘Ocalony”

7.Znaczenie związków:
-Istna wieża Babel –zamęt, zamieszanie, niemożliwość porozumiewania się, symbol wiecznego dążenia człowieka do Boga.Symbol ludzkiej pychy.
-Sodoma i Gomora- miejsce moralnego zepsucia.
-Kainowe Znamię-
-jabłko Adama-
-Salomonowy wyrok-wyrok sprawiedliwy, przemyślany.
-stać jak słup soli- nic nie robić w zamierzonym kierunku.

8.Ramy czasowe antyku- przełom IX p.n.e – 476.r. Epoko trwała 1300 lat.
Antyk (starożytność)
Epoka kulturowa i historyczna, trwająca od najdawniejszych czasów w historii ludzkości, do upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476 r.)

9.Kwestia Homerycka.
Homer żył na przełomie IX i VIII w.p.n.e. wędrowny śpiewak. Poeta grecki. Iliada, Odyseja.
Na temat okoliczności powstania i autorstwa poematów toczyły się spory od starożytności po współczesność, np. czy były tworem jednego autora czy też wielu i czy powstały w określonym czasie lub stopniowo narastały, niektórzy uważali nawet, że Homer w ogóle nie istniał

10.Co to mit.Znaczenie.Podział.
mit-opowieści dot stworzenia świata,zjawisk przyrody, bogów i legendarnych bohaterów.Podstawa literaury antycznej.
a)mity kosmogoniczne (o powstaniu świata)
b)mity antropogeniczne (o powstaniu człowieka)
c) mity teogoniczne (o pochodzeniu bogów)
d)o marzeniach ludzkich

11. Mit Rodu Labdakidów.
Był ród Labdakidów. Królowi Teb z tego rodu- Lajosowi wyrocznia przepowiedziała,że zgninie on z ręki syna. Pare dni potem urodził się syn. (żona Jokasta- siostra Kreona).Król kazał przekłuć mu pięty żelaznymi kolcami i porzucić w górach. Dziecko dostało się do rąk pasterza,a ten oddał je władcy Koryntu Polibosowi. Nazwano chłopca Edypem.
Dorósł. Wiedział, że jest podrzutkiem.Poszedł do wyroczni, a ta powiedziała mu, że on zabije własnego ojca i ożeni się z własną matką.
Chłopiec myślał,że przepowiedni odnosi się do króla i królowej Koryntu. Opuścił cih dom, aby przypadkiem nie zostać mordercą.
Nie wiedział nawet że zmierza w kierunku gdzie zrealizujewyrok losu. Po drodze w wyniku sprzeczki zabił rycerza. To był jego ojciec Lajos.
Nastepnie Edyp poszedł do Teb. Tam spotkał Sfinksa. Porywał on ludzi i rzucał w przepaść. Miał robić to dopóki ktoś nie rozwiąże jego zagadki. Edyp ją rozwiązał. Sfinks rzucił się w przepaść, a Edyp dostał w nagrodę królestwo i rękę Jokasty, nie wiedząc ,że to jest jego matka. Mieli dwóch synów :Eteoklesa i Polinejkesa oraz dwie córki: Antygonę i Ismenę.
Teby zaczęły nawiedzać klęski. Terezjasz oznajmił, że król teb jest ojcobójcą i grzeszy kazirodztwem. Wówczas Jokasta, matka i żona Edypa powiesiła się a Edyp wykłuł sobie oczy.
Rządy w Tebach objęli jego synowie .Mieli oni zmieniać się co roku na tronie, jednak jeden z nich nie dotrzymał słowa i wygnał brata z kaju.Wówczas ten drugi znalazł schronienie u króla Adrastosa w Argos, poślubił jego córkę i namówił teścia do zbrojnej wyprawy. W czasie bitmy zgineli obydwaj bracia.
Kreon brat żony i matki Edypa, został ponownie królem Teb i wydał zakaz pochowania zwłok zdrajcy Polinejkesa. Antygona nie posłuchała rozkazu. Została żywcem zamurowana w pieczarze skalnej.

12.iliada i odyseja jako epos. Co to epos.
-inwokacja, z prośbą o natchnienie
-obiektywizm i zdystansowanie się autora wobec opisywanych wydarzeń
-paralelizm –równoległość dwóch akcji- w świecie bohaterów i bogów
-mitologiczna motywacja zdarzeń-wola bogów główną motywacją działania postaci ziemskich,
-decydowanie o końcowym wyniku akcji przez przeznaczenie
-wplatanie epizodów w główny tok akcji
-opis bitew, pojedynków itp.
-realistyczny i szczegółowy opis przedmiotów i zdarzeń
-podniosły, patetyczny styl, bogaty w epitety i porównania
-miara wierszowa- heksametr
Epos (epopeja)
Epicki gatunek literacki, stworzony w starożytności, prezentujący świat znany z mitologii, istniejący na dwóch płaszczyznach: racjonalnej (ludzkiej) i fantastycznej (boskiej).
Bohaterem eposu jest zwykle postać heroiczna, której losy (najczęściej bohaterskie i chwalebne czyny) prezentuje narrator-opowiadacz. Styl i język utworu - podniosły, patetyczny, obfitujący w liczne środki artystyczne (patrz-porównanie homeryckie). Z eposu wywodzi się szereg gatunków literackich, np. poemat rycerski, poemat opisowy, dygresyjny, heroikomiczny.
Epos jest najczęściej pisany wierszem, a wszystkie epickie cechy tego gatunku (narracja, świat przedstawiony) odnajdujemy np. w powieści

13. cechy tragedii greckiej.
-jedność czaus,miejsca,akcji
-3 aktoró (ograniczona ilość) -> mężczyźni
-brak scen zbiorowych
-konflikt tragiczny
-określony przebieg wydarzeń -> info wstępne, zawiązanie akcji, rozwój akcji, powikłania akcji, rozwiązanie akcji, epilog (dodatkowe info)
-specyficzna budowa utworu (prolog-zapowiedz, parados –pierwsze wystąpienie chóru, epejsodiony –wystąpienia aktorów, stasimony- wystąpienia chóru, exodos –ostatnie wysąpienie chóru)
-rola chóru 12-15 mężczyzn, stwarza nastrój, zapowiada akcje, ocenia bieg wydarzeń, komentuje
-uwikłanie bohateów w konflikt tragiczny

14. Jak zbudowana jest tragedia.
Gatunek dramatu.” Pieśń kozła” ; Skomplikowana. Nierozwiązywalny konflikt tragiczny między prawem boskim a prawem człowieka. Każdy krok, prowadzi do klęski.
Tragiczne wydarzenia . Każdy bohater tragedii jest totknięty winą tragiczną. Fatum- przeznaczenie.Tragedie otwiera prolog (wprowadzenie) oraz stasimony (pieśni chóru) Utwór kończy się katastrofą. Po której następuje epilog (skierowanie do publiczności)

15.Na czym polega zasada 3-ch jedności.
a) jedność czasu- akcja rozgrywa się w ciągu jednej doby.
b) B) miejsca – akcja rozgrywa się cały czas w tym samym miejscu
c) C) akcji- cała akcja jest jednowątkowa, nie ma wątków pobocznych.

16. Wyjaśnij:
a) konflikt tragiczny- Polega on na zderzeniu się przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru i dlatego każde posunięcie bohatera prowadzi go do klęski. Jest to więc tzw. "sytuacja bez wyjścia": żadna ze ścierających się stron nie jest lepsza lub gorsza, ale obu nie da się pogodzić.
b) tragizm - Dodać należy, że tragizm w greckiej tragedii wywołany jest szczególną konstrukcją losów bohaterów. Niezależnie od siły charakteru i szlachetnych intencji sprowadzają oni na siebie śmierć lub klęskę, bowiem o ich losie decyduje tzw. fatum -przeznaczenie, którego zmienić nie można.
Tragizm
To inaczej kategoria estetyczno-moralna, jedna z modelowych sytuacji ludzkich, którą cechuje starcie się równorzędnych racji moralnych, które przynosi nieuchronną klęskę jednostki szlachetnej. Stworzenie sytuacji bez wyjścia, niemożność dokonania pomyślnego wyboru, wreszcie wszystkie działania prowadzą bohatera do katastrofy - śmierci lub życiowej klęski (bohater sam świadomie lub nieświadomie sprowadza na siebie zgubę, stając się zarazem ofiarą i winowajcą). Wszystkie jego działania określone są przez siły wyższe, fatum, wyroki boskie, los, sprzeczne racje moralne, np. konflikt między rozumem a uczuciem, prawami natury, itp.(np. Antygona Sofoklesa).

17.filozofie antyczne- scharakteryzuj.
epikureizm

Grecka filozofia stworzona przez Epikura z Samos na przeł. IV/III w. p.n.e. Głosiła ona zasadę
uznającą szczęście za główny cel dążeń człowieka, przy czym szczęście to utożsamiane było
z brakiem cierpień. Pogodna afirmacja (akceptacja) życia w jego wymiarze cielesnym,
poszukiwanie spokoju i radości w świecie - założenia te sprawiły, że filozofia Epikura stała się
popularna w późnieszych wiekach, a zwłaszcza w czasach rzymskich i w renesansie.
Stoicyzm
Kierunek filozoficzny stworzony przez Zenona z Kition, który rozwinął myśl etyczną, przyjmując przekonanie o łączności szczęścia, cnoty i rozumu. Ideałem stoików był mędrzec, człowiek rozumny, bogaty i wolny. Cenili oni cnotę, potępiali zło. Byli obojętni wobec bogactwa i urody. Głosili spokój i umiarkowanie. Uważali, że zarówno szczęście, jak i przeciwności losu należy przyjmować z jednakowym spokojem

18. Co to:
a)katharsis- termin wprowadzony przez Asrystotelesa – wstrząs uczuciowy. -> cel dramatu antycznego. Wewnętrzne oczyszczenie spowodowane prze uczucia litości i trwogi.
b)fatum- przeznaczenie
fatum (l.mn. fata) los, przeznaczenie; konieczność; fatalność; por. mojra.
c)topoz
d) archetyk - Archetyp archetyp pierwowzór, prawzór, prototyp;
Stały i niezmienny wzorzec zachowań i postaw ludzkich, utrwalony w świadomości zbiorowej każdej społeczności (np. miłość do matki do dziecka, strach przed śmiercią). Po raz pierwszy wzorce archetypiczne zostały zapisane i utrwalone w mitach

19. teatr grecki.
Grecji starożytnej teatr, powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. Kolista przestrzeń- orchestra, ołtarz; theatron- widownia, mały budynek sceniczny- skene, skrzydła boczne- paraskenia, pomost- proskenion.
Pierwszego aktora wprowadzał Tespis,
Drugiego- Ajschylos
Trzeciego- Sofokles.

Aktorzy byli profesjonalistami chórzystów natomiast wybierano spośród ateńskiej młodzieży. Przygotowano ich do określonego widowiska przez dłuższy czas. Aktorzy tekst śpiewali lub śpiewanie recytowali, chóry śpiewały i tańczyły. Widowiska łączyły w ten sposób słowo, gest taneczny i muzykę. Dla przedstawień teatralnych szyto specjalne stroje, sporządzano obuwie na grubych podeszwach (koturny). Aktorzy i chórzyści nosili maski, które wykonywano z usztywnianego płótna. Były one ściśle związane z określoną rolą i sygnalizowały widzą kim jest postać pojawiająca się na scenie. Przedstawienia odbywały się najczęściej trzy razy w roku w czasie kolejnych kilku dni. Wystawiano sztuki kilku aktorów, a specjalna komisja oceniała komu przyznać nagrodę. Na widowiskach gromadziły się tłumy.