Pojęcie i funkcje wydatków publicznych

Wydatki publiczne służą realizacji zadań władzy publicznej, która realizuje poprzez inwestycje w cele społeczne (np. walka z biedą, zapewnienie ochrony zdrowia i oświaty), gospodarcze (np. łagodzenie cykli koniunkturalnych, tworzenie infrastruktury technicznej), oraz zwykłe funkcje państwa czyli zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Innymi słowy służą realizacji zadań publicznych.
Wydatki publiczne stanowią duże znaczenie dla współczesnych państw i społeczeństw, ponieważ każdy płacąc podatki chce wiedzieć na co są przeznaczane jego środki pieniężne. Obywatele pragną mieć pewność, że wpływy z ich podatków zostają wydane w sposób mądry i przemyślany. A władza chce je wydawać w sposób racjonalny żeby służyły użyteczności publicznej. W przeciwnym razie obywatele państwa mogą władze zmienić, na taką która będzie o nich dbała.
Dobra publiczne - charakteryzują się niekonkurencyjnością konsumpcji. Oznacza to, że korzystanie z jakiegoś dobra jednego człowieka nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka. Dobra takie są finansowane z funduszy publicznych, dla osób z nich korzystających oznacz, że nie muszą bezpośrednio pokrywać kosztów z nimi związanych, a pośrednio każdy je ponosi przez płacenie podatków. Istotną cechą tych dóbr jest brak możliwości wykluczenia kogoś z korzystania z tych dóbr, można nawet powiedzieć o konsumpcji narzuconej poszczególnym jednostkom niezależnie od ich woli. Należy jednak pamiętać o tym, że nadmierna publiczna konsumpcja narusza wolności jednostki, bo indywidualni podatnicy zostaną pozbawieni możliwości wyboru celu przeznaczenia swoich dochodów . Taka przymusowa konsumpcja może rodzić niezadowolenie społeczne i mniejszą motywacje do pracy przez wyższe obciążenia finansowe.
Przykładami dóbr publicznych są powietrze, rzeki, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne - ich nie można ich przypisać jednej jednostce. Natomiast dobrami wytworzonymi przez człowieka są np. budynki administracji publicznej, drogi i mosty publiczne, szpitale, edukacja publiczna itp.
Dobra społeczne ( społecznie pożądane) to takie dobra, które mogłyby być dobrami prywatnymi, ale względu na doktrynę i politykę społeczną prowadzoną przez władze publiczne i ze względu na korzyści zewnętrzne płynące z wykorzystania tych dóbr, są wytwarzane w ramach gospodarki publicznej i dostarczane obywatelowi bezpłatnie lub za częściową tylko odpłatnością, nawet wtedy, kiedy on tego nie akceptuje. Celem takich dóbr jest umożliwienie korzystania z nich obywatelom , których dochody jednostki ograniczyłyby lub uniemożliwiły ich nabycie. Istnienie dóbr społecznych nie wyklucza istnienia tych samych dóbr w sektorze prywatnym, ale są one uzyskiwane odpłatnie, z reguły na wyższym poziomie.
Istnieje pewna zależność, że wraz ze spadkiem dochodów indywidualnych wzrasta użyteczność dobra społecznego. Jest to zrozumiałe, ponieważ jeśli ktoś ma niskie dochody to nie ma możliwości opłacenia pewnych dóbr tj. służba zdrowia, edukacja czy kultura. Wtedy w dostępie do nich pomaga państwo .
Wydatki publiczne w tym także wydatki budżetowe pełnią funkcję alokacyjną, stabilizacyjną i redystrybucyjną w realizacji zadań państwa o charakterze społecznym, ekonomicznym oraz politycznym .
Funkcja alokacyjna wydatków publicznych polega na tym, że są one narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej, czego skutkiem jest dostarczenie społeczeństwu pewnego rodzaju usług. Realizacja przez państwo zadań publicznych i społecznych jest konieczna, gdy nie mogą one być wykonane za pomocą mechanizmu rynkowego. Do zadań takich należą bezpieczeństwo publiczne, służba dyplomatyczna, obrona narodowa itp. Ich spełnienie nie jest możliwe na zasadach rynkowych, ponieważ są duże rozbieżności w dochodach obywateli, wiec jednostki o niższych dochodach musiałyby zrezygnować z pewnych dóbr. Dotyczy to np. edukacji czy służby zdrowia. Wydatki publiczne przyczyniają się do alokacji zasobów w sektorze publicznym w sposób bezpośredni a w prywatnym w sposób pośredni. Alokacja wydatków publicznych wpływa na zmiany w sektorze wytworzonego produktu brutto. Zwiększanie ilości zadań realizowanych w sektorze finansów publicznych powoduje zmniejszenie zasobów dostępnych dla prywatnych tzw. „efekt wypierania” czyli crowding out .
Funkcja stabilizacyjna wydatków publicznych oddziaływuje na stabilizację makroekonomiczna, poprzez dążenie do zrównoważonego wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych, równoważeniu bilansu płatniczego, zapobieganiu nadmiernym wahaniom poziomu cen itp. Rynek nie jest w stanie samodzielnie łagodzić przebiegu cykli koniunkturalnych, a skutkiem tego jest spadek produkcji i wzrost bezrobocia. W takiej sytuacji państwo pomaga regulować koniunkturę, żeby doprowadzić do równowagi gospodarczej, a podmioty prywatne do dysponowania większymi środkami finansowymi. Rodzaje takiej pomocy to np. tworzenie miejsc pracy w administracji państwowej, dotacje dla przedsiębiorstw, zamówienia publiczne, obniżanie podatków. Jednak ingerencja państwa w gospodarkę ma często skutki uboczne tj. wzrost inflacji, deficytu i długu publicznego. Ponieważ często efekty tych inwestycji mogą pojawić się zbyt późno lub wcale, więc warto dokładnie przemyśleć gdzie te środki umieszczać .
Funkcja redystrybucyjna jest realizowana w formie pieniężnej, przez system transferów dochodów. Transfery te mogą być dokonywane do budżetu państwa np. w formie podatków. Jak również z budżetu do podatników w formie wynagrodzeń za pracę w administracji publicznej, wypłaty rent czy stypendiów. Występują transfery które nie są związane z żadnym kontr świadczeniem np. podatki, renty itp. Transfery związane z kontr świadczeniem to np. praca lekarza, nauczyciela itp. Inną grupę stanowią transfery wewnątrz sektora publicznego np. transfery z budżetu państwa do budżetów samorządowych, z budżetu centralnego do publicznych funduszy celowych lub do podmiotów sektora publicznego, które wytwarzają dobra i usługi .
Redystrybucja wydatków budżetowych wpływa także na dochody podmiotów prywatnych- zarówno w sposób bezpośredni np. przez transfery socjalne; jak i w sposób pośredni np. przez zakupy pewnych dóbr i usług dla sektora finansów publicznych- a dzięki temu przedsiębiorstwo uzyskuje wyższe dochody i może pozwolić sobie na zatrudnienie nowych pracowników.