Pojęcia z zakresu prawa spadkowego

Prawo spadkowe - to zespół przepisów prawnych odnoszących się do przejścia ogółu cywilnych, majątkowych praw i obowiązków zmarłego na inne osoby. W znaczeniu podmiotowym oznacza uprawnienia określonych osób do dziedziczenia po osobie zmarłej.
Spadek - to ogół majątkowych praw i obowiązków zmarłego, który z chwilą śmierci zmarłego (spadkodawcy) przechodzi na spadkobierców. Nie należą do spadku prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy, które są ściśle związane z osobą spadkodawcy i wygasają z jego śmiercią np. prawo do pobierania wynagrodzenia za pracą, do otrzymywania alimentów itp. Należą natomiast do spadku: zaległe wynagrodzenia, renta czy alimenty należne spadkodawcy za czas do chwili jego śmierci, lecz jeszcze nie pobrane.
Spadkodawca – to osoba zmarła pozostawiająca spadek. Może nią być tylko osoba fizyczna.
Spadkobierca – to osoba uprawniona do przyjęcia spadku. Może nią być zarówno osoba fizyczna jak i prawna, np. fundacja.
Testament jest to jednostronne oświadczenie woli złożone na wypadek śmierci. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolności do czynności prawnych. Nie można dokonać tej czynności prawnej przez przedstawiciela. Warunkiem ważności testamentu są: świadome i swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli; nie działanie pod wpływem błędu; nie działanie pod wpływem groźby; zgodność z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego; zachowanie wymaganej formy.
Dziedziczenie – przejście majątku zmarłej osoby (fizycznej – spadkodawcy) na jedną lub kilka osób fizycznych lub prawnych (spadkobierców, dawniej dziedziców). Przez dziedziczenie spadkobierca nabywa wszystkie prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku, stając się tym samym ogólnym następcą prawnym spadkodawcy. Podstawą dziedziczenia może być wola spadkodawcy, wyrażona w testamencie, albo przepisy prawne. W związku z tym odróżnia się dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe.
Dziedziczenie ustawowe – zachodzi wówczas, gdy osoba zmarła nie sporządziła testamentu albo też żadna z osób powołanych w testamencie nie może lub nie chce dziedziczyć. Przepisy prawne (kodeks cywilny) precyzyjnie określają kolejność i proporcje dziedziczenia ustawowego.
Dziedziczenie testamentowe – ma ono pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.
Testament zwykły – zalicza się testamenty własnoręczne. Są one ważne, jeżeli sporządzone są pismem ręcznym (nie na maszynie, lub komputerze), są podpisane i opatrzone datą, aczkolwiek brak daty nie powoduje nieważności testamentu, jeśli nie budzi wątpliwości na przykład, co do wzajemnego stosunki kilku testamentów.
- holograficzny
- allograficzny
- notarialny
Testament ustny - mogą być dokonywane w szczególnych okolicznościach, przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
Testament na polskich statkach morskich i powietrznych – sporządza się przed dowódcą statku lub jego zastępcą. Spadkodawca oświadcza im swą wolę w obecności dwóch świadków, po czym dowódca lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podaje datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, a następnie pismo podpisują: spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca.
Testamenty wojskowe – mogą być sporządzone w czasie mobilizacji, wojny lub przebywania w niewoli. Regulacja ich znajduje się w odrębnych przepisach wojskowych.
Warunki ważności testamentu: świadome i swobodne – podjęcie decyzji i wyrażanie woli; nie działanie pod wpływem błędu; nie działanie pod wpływem groźby.
Przyjęcie i odrzucenie spadku:
Przyjęcie proste – bez ograniczenia odpowiedzialności za długi.
Przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza – z ograniczeniem odpowiedzialności za długi.
Zapis jest zawartym w testamencie rozporządzeniem spadkodawcy zobowiązującym spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia na rzecz wskazanej w zapisie osoby: np. wypłacenie określonej kwoty, wydanie księgozbioru, biżuterii.
Polecenie – polega na tym, że spadkodawca w testamencie nakłada na spadkodawcę obowiązek pewnego działania np. zorganizowanie pogrzebu, stypy itd.
Zachowek – służy ochronie interesów członków rodziny spadkodawcy. Istotą zachowku jest przyznanie niektórym spadkobiercom ustawowym, którzy nie zostali powołanie do dziedziczenia w testamencie prawa żądania od spadkobiercy oznaczonego świadczenia. Prawo to przysługuje małżonkowi i rodzicom spadkodawcy.
Dział spadku – jest to postępowanie mające na celu zniesienie wspólnoty majątkowej spadku i dokonanie jego podziału zgodnie z przepisami prawa lub wolą spadkodawcy.
Rodzaje działu spadku:
a) Umowny dział spadku – nie wymaga formy szczególnej może być zawarty w formie pisemnej lub ustnej. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomośc wymagana jest forma aktu notarialnego.
Sądowy dział spadku ma miejsce wtedy, gdy między spadkobiercami nie ma zgody dotyczącej podziału spadku.