Sarmatyzm jako forma kulturowa

Tematem polskiej kultury barokowej jest sarmatyzm. Szlachta wierzyła, że wywodzi się od tajemniczych Sarmatów- bitnego ludu zamieszkującego według antycznych historiografów Europę wschodnią. Mityczni Sarmaci słynęli z odwagi, umiłowania, wolności i gościnności.

Takie pochodzenie nobilitowało (wywyższało) szlachtę, tłumaczyło ich przywileje, nieograniczoną wolność. Synonimem państwa stała się obrona przywilejów stanowych, jako że Sarmaci nie byli przedstawicielami wszystkich polaków, a jedynie szlachty. Szlachta przekonana o swojej wyjątkowej pozycji sądziła, że walcząc z Tatarami i Turkami broni przed niewiernymi całą chrześcijańską Europę. Ta narodziła się idea Polski jako przed nurza chrześcijaństwa.

Światopogląd sarmatyzmu opierał się na wierze w szczególną rolę Sarmatów w świecie, w wybranie ich przez Boga, oraz w obdarzenie łaskami.W praktyce politycznej sarmatyzm oznaczał często anarchizację życia publicznego. Obyczaje sarmackie były oparte na kulcie tradycji.

Sarmata mógł się zajmować walką, polityką i sprawami publicznymi lub gospodarstwem. Wszystkie inne zajęcia były niegodne sarmaty.

Najważniejszą wartością była rodzina. Życie rodzinne poddane było sztywnym, przekazywanym z pokolenia na pokolenie tradycjom. Literaturę pisano na użytek rodziny i najbliższych sąsiadów.

Zwyczajem rodzin szlacheckich było prowadzenie ksiąg zwanych sylwami, gdzie zapisywano relacje z ważnych wydarzeń rodzinnych i publicznych.W dworkach rozwinęła się twórczość ustna, wykształcił się gatunek gawędy (opowieść swobodna, pozbawiona kompozycji, pełna powtórzeń, dygresji i bezpośrednich zwrotów do słuchaczy).

Rozwinęła się również poezja w formie śpiewanych pieśni. Dużą rolę odgrywały muzyka i taniec, typowym tańcem był polonez (zwany w tamtej epoce chodzonym). Sztuki plastyczne odgrywały duże znaczenie w pałacach i kościołach, powstał nowy typ portretu trumiennego.Bardzo istotną cechą była „swojskość”, przywiązanie do „małej ojczyzny”, okolicy gdzie znajdowała się rodzinny dworek.

Sarmaci odczuwali odmienność swojej kultury od kultury reszty europy i byli z tego dumni, zamykali się na wszelką inność i nowość.Najlepiej czuli się u siebie, stąd narodził się konserwatyzm i tradycjonalizm.

Sarmatyzm przetrwał rozbiory i jest żywotny do dziś. Sarmatyzm zaczął być utożsamiany z dworkiem i swojskością, ale także z zaściankiem (mieściną zamkniętą na świat zewnętrzny) i ksenofobią.