Orientowanie się za pomocą busoli lub kompasu.

Określania stron świata najlepiej rozpocząć od wyznaczenia kierunku na północy. W kompasie igła magnetyczna jest osadzona na ostrzu w okrągłym pudełku, na którego dnie skróty nazw głównych kierunków geograficznych : północ - Pn lub N (North), schód - W lub E (East), południe - Pd lub S (South), zachód - Z lub W (West). Często używa się określeń: "kompas" i "busola" jako terminów jednoznacznych. Przyrządy te, mimo iż służą do tego samego celu, jednak różnią się od siebie. Za pomocą kompasu można jedynie zorientować mapę oraz ustalić kierunki główne i pośrednie (np. północny wchód, południowy zachód), busolą zaś można dodatkowo zmierzyć kąt między dwoma dowolnymi kierunkami ( np. kąt między północą a kierunkiem na dowolnie wybrany punkt w polu widzenia).
Najważniejszym elementem busoli jest igła magnetyczna, swobodnie obracająca się nad tarczą z podziałką kątową. Pod wpływem magnetyzmu ziemskiego igła busoli ustawia się w kierunku północy magnetycznej. Busole różnią się konstrukcja, dokładnością odczytu i przeznaczeniem. Jedną z najbardziej rozpowszechnionych jest busola Adrianowa. Ma ona dwie podziałki:
- wewnętrzną - w stopniach (od 0° do 360°), z podziałką co 3° i opisem co 15°,
- zewnętrzna - w tysięcznych topograficznych (od 0-00 do 60-00, tj od 0 do 6000 tysięcznych topograficznych), z podziałem co 0-50 (tj. co 50 tysięcznych topograficznych) i z opisem co 5-00 (tj. co 500 tysięcznych topograficznych).
Tysięczna topograficzna jest to jednostka miary kąta, równa 1/6000 kąta pełnego, a zatem 1 tysięcznej topograficznej (tj. 0-01) odpowiada 360°/6000 = 0°03'36" = 216".
Podziałka wewnętrzna busoli Adrianowa jest opisana w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, a podziałka zewnętrzna - w kierunku przeciwnym. Kreski podziału są na obu podziałach te same.
Pudełko busoli jest przykryte szkłem ochronnym, oprawionym w ruchomy pierścień (limbus). Na pierścieniu znajduje się muszka i przeziernik. Określając kierunek na dany przedmiot, trzeba najpierw wycelować do niego przez muszkę i przeziernik busoli, a potem odczytać wielkość kąta na podziałce przy wskaźniku muszki.
Północny koniec igły magnetycznej, wskaźnik muszki i przeziernika oraz kierunki na podziałce odpowiadające kierunkom N, S, W i E zostały pokryte nafosforyzowaną masą, która świeci w ciemności.
Drugą powszechnie używaną busola jest busola AK. Różni się ona od busoli Adrianowa tym, ze na limbusie, czyli obrotowym pierścieniu, jest umieszczona tylko jedna podziałka. Jeśli podziałka ta jest wyskalowana w tysięcznych topograficznych, to wartość każdej działki wynosi 100 tysięcznych (tj. 1-00), co w mierze stopniowej odpowiada 6°. Działki są opisane co 500 tysięcznych (tj. co 5-00), zgodnie z ruchem wskazówek zegara. W busoli AK obraca się nie górne wieczko, jak to jest w busoli Adrianowa, lecz limbus, co daje możliwość szybkiego orientowania przyrządu. Busola może być wyposażona w pokrywę ochronną, wewnątrz której znajduje się lustro, co umożliwia jednoczesne sprawdzanie orientacji busoli i odczytywanie kątów. Urządzenie celownicze jest nieruchome. Na jednym boku jest naniesiona podziałka milimetrowa, ułatwiają pracę na mapie. Obecnie w użyciu znajduje się wiele odmian busoli AK, najczęściej z opisem w stopniach.
Posługując się busolą należy przestrzegać pewnych zasad. Przede wszystkim trzeba pamiętać, aby:
- zamykać busolę w czasie jej przenoszenia i przechowywania, co unieruchamia igłę magnetyczną, chroniąc przed szybkim zużyciem ostrza, na którym igła ta się obraca,
- nie korzystać z busoli w czasie burzy, w pobliżu linii wysokiego napięcia czy tez dużych przedmiotów stalowych lub żelaznych, ponieważ odczyt jest wtedy zniekształcony,
- naświetlić busolę przed praca w nocy, dzięki czemu jej nafosforyzowane części będą dobrze widoczne w ciemności.
Określając kierunek północy za pomocą busoli, należy zwolnić jej igłę magnetyczną i zaczekać, aż się uspokoi. Koniec ustabilizowanej igły (pokryty żółtą nafosforyzowaną masą) wskaże nam północ. Znajdując kierunek północy magnetycznej, łatwo już można wyznaczyć pozostałe kierunki.