"Lalka" - powieść o miłości, powieść o narodzinach polskiego kapitalizmu, powieść - panorama społeczna. Które z tych określeń uważasz za najtrafniejsze?

Powieść pt. „Lalka” autorstwa Bolesława Prusa powstała u schyłku lat osiemdziesiątych zeszłego stulecia. Nie była ona wtedy niedoceniona przez krytyków, niezrozumiana. Nie podobała się ani zagmatwana kompozycja ani niejednorodność głównego bohatera ani wielowątkowa akcja. Dlaczego współcześni nie docenili utworu? Pewnie, dlatego że Prus zmierzając do prawdy o rzeczywistości znalazł własne sposoby jej ukazania.

Jego powieść porusza wiele istotnych tematów. Jest tam widoczny wątek miłosny, który pomimo tego, że jest bardzo wyraźny i wydaje się głównym tematem utworu moim zdaniem nim nie jest. Uważam, że „Lalka” to powieść ukazująca szczegółowo panoramę społeczną, uwydatniając wady i podzielenie na klasy ówczesnego społeczeństwa. Najwyżej stojącą klasą jest arystokracja, do której należą: Łęccy, książę, hrabina Karolowa, baron Krzeszowski, Starski, Ochocki, baron Dalski, pani Wąsowska, hrabia „Anglik” oraz prezesowa Zasławska. Arystokraci bronią zajmowanego dotychczas najwyższego miejsca w społeczeństwie, mimo że ich przedstawiciele nie przedstawiają sobą wyższych wartości. Ich życie upływa na podróżach, zabawach i spotkaniach; nie ma w nim pracy czy innych pożytecznych zajęć. Łęccy np. stracili majątek żyjąc ponad stan mimo to jednak nie zmieniają trybu życia. Pan Tomasz spędza czas na grze w karty i jałowych rozmowach, zainteresowania Izabeli skupiają się na życiu towarzyskim, strojach i czytaniu romansów. Świat widziany jej oczami składa się z dwóch obszarów: głównego-zajmowanego przez arystokratów i drugiego świata-miejsca życia niższych warstw, które istnieją po to by arystokratom służyć. O tym jak arystokraci widzą swoją rolę społeczną, informują przemyślenia księcia, najgłębiej przekonanego, że jego warstwa z pewnością pochodzi, jeśli nie w prostej linii od bogów to z pewnością od tytanów. Tak, więc arystokracja jest przekonana o swej przywódczej roli społecznej, podczas gdy w rzeczywistości jej przedstawiciele są bezwartościowymi pasożytami. Pozytywnie odbijają się od nich postaci prezesowej Zasławskiej i Ochockiego, jednak życie prezesowej dobiega kresu, a Ochocki ze swoją pasją naukową jest traktowany jak dziwak, nieszkodliwy wariat. Arystokracja, więc stanowi zamkniętą grupę-wejście do niej jest praktycznie niemożliwe.

Następną grupą społeczną jest szlachta. Należy do niej ojciec Wokulskiego i rządca Wirski. Ojciec Wokulskiego nie potrafił przystosować się do nowych czasów. Uważał, że syn marnuje zarobione pieniądze przeznaczając je na książki i naukę. Wirski natomiast stracił majątek częściowo poprzez represje popowstaniowe, częściowo przez życie ponad stan. Pracuje jako rządca w kamienicy. Żyje wspomnieniami, teraźniejszość nie ma dla niego wartości. Obaj bohaterowie pokazani zostali jako ludzie żyjący przeszłością, nie potrafiący dostosować się do realiów nowej epoki.

Niżej stojącą w hierarchii grupą społeczną jest mieszczaństwo. Ajent Szprot i radca Węgrowicz to ludzie, którzy większą część życia spędzają w winiarni. Nie tylko sami nic nie robią, ale mają za złe aktywność innym. Do mieszczaństwa jednak pochodzenia niemieckiego należeli Minclowie. Ta kupiecka rodzina doszła do wszystkiego własną pracą i oszczędnością. Rodziny takie jak Minclowie, budując powoli własny dobrobyt, przyczyniały się do wzrostu zamożności całego społeczeństwa. Mieszczaństwo żydowskie natomiast pozostaje grupą izolowaną. Żydzi jak twierdzi w zakończeniu dr Szuman, są jedyną grupą, która coś robi. A ponieważ Polacy nie chcą ich zaakceptować pozostają niejako na uboczu społeczeństwa.

Najniżej stojącą warstwą społeczną jest biedota. W grupie tej widać wiele dobrych cech: pracowitość, uczciwość, dążenie do poprawy życia, ale bez pomocy biedacy nie mogą niczego osiągnąć. Tymczasem pomoc ze strony bogatych ogranicza się do akcji charytatywnych i jałmużny, które wprawdzie pomagają przetrwać, ale nie pomagają biedakom dokonać zmian w życiu.
Społeczeństwo polskie ukazane w „Lalce” dzieli się na szereg warstw, między którymi nie ma połączenia. Przejście do innej grupy jest właściwie niemożliwe. Nie istnieje współpraca całości społeczeństwa, a jednostki wybijające się jak Wokulski są odrzucane.

Dochodząc do wniosku można, zatem stwierdzić, że w „Lalce” Prus dokonuje osądu polskiego społeczeństwa, wyrażając zarazem niepokój o jego przyszłość. Klasy niższe są ciemne i biedne, zajęte walką o codzienne przetrwanie. Mieszczaństwo, Żydzi, arystokracja są pochłonięci zdobywaniem pieniędzy-jakiekolwiek cele społeczne ich nie interesują. Wszyscy ludzie mający jakieś ideały odchodzą. Zakończenie powieści ma charakter otwarty, tak jak pozostaje pytanie, co dalej z tym krajem i społeczeństwem?