Mit - co to jest, podział, najważniejsze mity

Co to jest mit?

Mit - opowieść sakralna wyrażająca, uzasadniająca i unifikująca wierzenia społeczności. Jest własnością wszystkich jej członków, obrazuje odwieczne emocje i postawy człowieka.

Podział i funkcja mitów.

Mity dzieli się na:
- wyjaśniające powstanie świata (kosmogoniczne)
- opowiadające o bogach (teogoniczne)
- opowiadające o człowieku (antropogeniczne)
- opisujące dzieje rodów (genealogiczne)
Celem mitów jest próba wyjaśnienia w symboliczny, alegoryczny sposób pochodzenia, natury i przeznaczenia świata i człowieka. Obrazują światopogląd i system wartości ludzi antyku, prezentują wzorce postaw i mądrości ponadczasowe, poruszają problematykę uniwersalną - dotyczącą człowieka wtedy i dziś, są budulcem lub motywem wielu dzieł literatury i sztuki.

Mity o powstaniu człowieka i świata.

Świat:
Na początku był chaos, z którego wyłonili się Uranos i Gaja. Mają dzieci (tytani), lecz Uranos strąca je wszystkie w głab Tartaru, bowiem nie może znieść ich potworności. Ratuje się jedynie Kronos. Zwycięża ojca, kaleczy go haniebnie i zajmuje jego miejsce. Żoną jego była tytanida Reja, z którą miał sześcioro dzieci. Połykał je w obawie przed spełnieniem się przepowiedni, która mówiła, że jego syn odbierze mu władzę. Pewnego razu Reja podaje mu kamień zawinięty w pieluszki, zamiast Zeusa. Tego w ukryciu wychowuje kozica Almatea. Dorosły Zeus pokonał Kronosa, objął władzę i zmusił go by ten "zwrócił" ze swego wnętrza rodzeństwo Zeusa. Byli to: Posejdon, Hades, Hera, Hestia i Demeter.

Człowiek:
Człowieka stworzył Prometeusz. Ulepił figurkę ludzką z glin iłez i tchnął w nią życie. Dusze zaś dał mu z ognia niebieskiego, który skradł z rydwanu słońca. Stworzony przez niego człowiek był nagi i bardzo słaby, nie potrafił się sam bronić.Tylko jego postać odróżniała go od otaczających go stworzeń, był widocznym dziełem (obrazem) bogów. Nie posiadał jednak ich siły. Był więc bezradny wobec przyrody.

Prometeusz chcąc pomóc człowiekowi, ponownie zakradł się do spichlerza ognia niebieskiego i przyniósł na ziemie pierwszy płomień. W domach ludzi zapłonął jasny ogień, który ogrzewał mieszkańców i odstraszał groźną zwierzynę. 192

Mszcząc się na Prometeuszu Zeus zesłal w puszce Pandory wszystkie choroby, smutki i nieszczęścia, które do dzisiaj trapią ludzkość.
Prometeusz chciał teraz odpłacić pięknym za nadobne. Zabił wołu, podzielił go na dwie części, mięso owinął skórą, a kości nakrył tłuszczem i powiedział do Zeusa: "którą ofiarę wybierzesz będzie ci składana przez ludzi". Zeus oczywiście wybrał część obtoczoną tł fae uszczem, myśląc, że tam jest najdelikatniejsze mięso. Szybko spostrzegł się, że są tam tylko same kości. Ale wybór był nie odwracalny.

Zeus zemścił się okrutnie. Na jego rozkaz przypięto Prometeusza do skał Kaukazu. Co dzień przylatywał sęp i wyjadał mu wątrobę, która cały czas odrastała.

Mity o: Edypie, Demeter i Korze, Dedalu i Ikarze, Syzyfie.

Edyp
Edyp był synem Lajosa i Jokasty - władców Teb. Jako niemowlę został porzucony w górach , ponieważ wyrocznia ostrzegła króla Tebańskiego że zginie z ręki własnego syna, który następnie ożeni się z jego żoną, a swoją matką. Dziecko znaleźli pasterze i zanieśli do władców Koryntu, którzy zostali jego przybranymi rodzicami.

Edyp nie czuł się szczęśliwy w Koryncie. Wybrał się do wyroczni delfickiej, gdzie usłyszał, że zabije swego ojca i ożeni się ze swoją matką. Edyp, sądząc że rodzicami jego są władcy Koryntu , postanowił nie wracać do nich i udał na tułaczkę. W czasie wędrówki napotkał Lajosa w otoczeniu kilku dworzan. Doszło do kłótni, ponieważ Edyp nie chciał zejść z drogi. Wynikła walka, w której Edyp zabił Lajosa. Nie wiedział, że wtedy wypełniła się pierwsza część przepowiedni. W Tebach tron objął Kreon szwagier Lajosa. W kilka dni później w górach nieopodal pojawił się Sfinks. Ludzie panicznie się go bali. Aby go przepędzić trzeba było odgadnąć jego zagadkę. Wówczas Kreon ogłosił, że kto odgadnie zagadkę sfinksa dostanie za żonę Jokastę. Próby tej podjął się Edyp i udało mu się. Kreon dotrzymał słowa. Edyp ożenił się z Jokastą i stał się królem Teb. Mieli dwie córki i dwóch synów.

Nad królestwem zawisła klątwa bogów. Panował nieurodzaj .Dzieci przychodziły na świat martwe. Wezwano Terezjasza który miał wyjaśnić te zjawiska. Ujawnił on prawdę, iż Edyp jest winien zbrodni kaziroctwa i ojcobójstwa. Na wieść o tym Jokasta powiesiła się , a Edyp wykuł sobie oczy.

Demeter i Kora
Demeter, bogini życia i urodzaju, miała córkę Korę, którą porwał i wziął za żonę władca tartaru - Hades. Nieszczęsna matka błąkała się po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, lecz nie mogła go nigdzie znaleźć. Gdy poznała prawdę poprosiła Zeusa o pomoc w odzyskaniu Kory. Gdy się nie zgodził. Demeter ze złości i smutku zaczęła zsyłać nieurodzaje i klęski żywiołowe na ziemię. Deszcze przestały padać, strumienie powysychały, nie rodziły się nowe plony i głód zaczął zaglądać do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowił przebłagać Demeter, ale nie poskutkowały namowy wysyłanych do niej muz i charyt. Władca Olimpu ustąpił wreszcie i nakazał Hadesowi, aby oddał Korę. Król podziemi wypełnił to życzenie, ale wręczył żonie owoc granatu, które częściowo zjedzone, na zawsze związało ją z państwem cieni.

Wielka radość Demeter spowodowana powrotem córki wywołała na świecie eksplozję zieleni i śpiewu ptaków. Jednak Kora musiała powracać do męża na trzy miesiące w roku, wtedy to przyroda zamierała, by ponownie się obudzić z odrętwienia. W taki właśnie sposób starożytni Grecy tłumaczyli sobie cykliczność zmian pór roku.

Dedal i Ikar
Dedal był budowniczym labiryntu dla Minotaura - syna królwej Krety - pół człowieka, pół byka. Robił to na zlecenie na zlecenie króla Krety, Minosa. Budował mu także pałac. Po ukończeniu prac władca nie zezwolił na jego powrót do ojczyzny. Groził obcięciem rąk i wykłuciem oczu, gdyż nie chciał by ktoś inny miał równie piękną siedzibę. Dedal wraz z synem Ikarem postanowili uciec na zbudowanych z drewna, gęsich piór i wosku skrzydłach. Ikara zgubiła pycha; pewność siebie. Nie słuchał się ojca i poleciał zbyt bilsko słońca, które stopiło wosk. Ikar spadł do morza, które nazwano Ikaryjskim, a pobliską wyspę - Ikarią

Syzyf
Założyciel i król Koryntu, ulubieniec bogów, często gościł na ich ucztach. Znany był ze swojej przebiegłości, chciwości i gadulstwa. Za zdradzenie tajemnic boskich Zeus postanowił ukarać go przedwczesną śmiercią. Wysłał po niego Tanatosa (bog śmierci), którego Syzyf uwięził, wskutek czego ludzie przestali umierać. Zeus z 191 ażądał uwolnienia boga. Syzyf przed śmiercią zabronił żonie wyprawiania pogrzebu, Hadesowi zaś wmówił, że jest to jej wina. Wyprosił wypuszczenie na powierzchnię w celu ukarania małżonki. Do Tartaru nie wrócił z własnej woli. Bogowie musiał wysłać po niego Hermesa. Ukarano go niekończącą się pracą. W głębi Hadesu musiał wtaczać pod górę kamień, który tuż przed szczytem zaczynał się staczać.

Związki frazeologiczne

- syzyfowa praca - niekończąca się, żmudna praca niemajaca szans powodzenia
- ikarowe loty - śmiałe plany, przedsięwzieńcia, które mogą skończyć się tragicznie
- kompleks Edypa - dolegliwość polegająca na pociągu płuciowym syna do matki
- koń trojański - podstęp zmieżający do pokonania przeciwnka od wewnątrz
- paniczny strach - wielki, obłąkańczy strach
- nić Ariadny - nić przewodnia
- puszka Pandory - żródło, zbiór zła, kłopotów, nieszczęść
- stajnia Augiasza - zaniedbania, które należy usunąć
- praca herkulesowa - praca, której wykonanie przekracza siły ludzkie
- pięta Achillesa - słaby punkt

Homer, cechy stylu homeryckiego, epos i jego budowa, "Iliada" i "Odyseja"

Homer - twórca "Iliady" i "Odysei". Żył na przełomie IX i VIII w.p.n.e. Pochodzenie i biografia owiane są tajemnicą, pewne jest tylko imię. Najprawdopodobniej pochodził z wyspy Chios. Imię Homer oznacza "ślepiec", co dało podstawę do przypuszczań, że twórca był niewidomy.

Epos: Rozbudowany utwór wierszowany, który ukazuje dzieje legendarnych, lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych dla danej społeczności.
- Inwokacja - apostrofa umieszczona we wstępie, skierowana do bóstwa z prośbą o pomoc w tworzeniu dzieła.
- Równoległość dwóch płaszczyzn - świata bogów i świata ludzi
- Narrator ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji. Potem jest obiektywny, bezstronny i zdystansowany wobec wydarzeń.
- Podniosły i patetyczny styl opisu wydarzeń. Opis szczegółowy, realistyczny.
- Epizodyczność akcji. Epizod to odstępstwo od toku głównej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie związanego z główną fabułą.

Powieści, które odegrały ważną rolę w życiu narodu, dotyczyły ważnych wydarzeń historycznych, lub kompleksowo ujmowały życie danej klasy nazwano epopejami.
Epos w swojej tradycyjnej formie i kształcie zgodnym z regułami znalazł kontynuację już w średniowieczu (epos rycerski). Słynne eposy dalszych epok: "Boska Komedia" Dantego, "Raj Utracony" J. Miltona (XVII w). W Polsce: "Transakcja wojny chocimskiej" Wacława Potockiego (XVII w), "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza.

Cechy stylu homeryckiego:
- Heksametr - miara wierszowa eposu homeryckiego. Heksametr to wiersz, który składa się z sześciu (heks = 6) stóp metrycznych - daktyli, lub spondejów.
- Porównanie homeryckie - jest to porównanie, którego drugi człon jest tak rozbudowany, że stanowi odrębną, epizodyczną scenkę.
Iliada - przedstawia fragment 10-letnich zmagań Greków pod Troją. Artyzm Homera polega na umiejętności ukazywania w skondensowanej formie dziejowego starcia dwóch potęg starożytnych. Akcja eposu rozpoczyna się w dziesiątym roku wojny i toczy przez około miesiąc. Punktem wyjścia akcji jest spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę, który prowadzi do poważnych konsekwencji: zagniewany heros odstępuje od wojsk greckich powodując znaczne straty i dopiero po śmierci przyjaciela - Patroklosa bohater powraca na plac boju. Wspomagany przez Atenę, stacza zwycięski pojedynek z Hektorem. Achilles początkowo bezcześci zwłoki, ale wzruszony błaganiem króla Troji - Priama, wydaje ciało Trojanom. Uroczystości pogrzebowe na cześć Hektora zamykają opowieść.

Opowieść o próbach zdobycia Ilionu ujęta została w 24 księgach. Otwiera ją inwokacja do Muzy, zamyka finał opisu pogrzebu Hektora. Ważny wątek eposu stanowią interwencje bogów w toczącą się walkę, ich narady oraz spory. Jednak nawet bogowie nie mogą zmienić wyroków Fatum.

Odyseja - Ukazuje dzieje wędrówki Odyseusza, powracającego z wojny trojańskiej do rodzimej Itaki. W pierwszych czterech pieśniach poeta przedstawia walkę żony Odysa, Penelopy z zalotnikami, współczucie bogów, którzy postanawiają zakończyć tułaczkę bohatera i przysposobić jego syna, Telemacha do wielkich czynów. Kolejne 20 pieśni maluje dzieje powrotu Odysa, jego wspomnienia z podróży, przybycie na Itakę, powrót do domu w przebraniu i krwawą zemstę zgotowaną rozzuchwalon 193 ym zalotnikom. Na zakończenie bohater i jego syn godzą się ze swym ludem, wspierani przez bogów.

"Odyseja" to pierwszy w historii romans, opowiadający o rozstaniu i spotkaniu po latach kochających się małżonków.

Geneza i struktura dramatu greckiego

Dramat antyczny - rodzaj lteracki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyj fbf nych. Rozwinął się około V w. p.n.e.
Opatrzony jest trzema normami: Zasadą odpowiedniości (jedności) stylu, zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji) oraz zasadą dekorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim).

Funkcje dramatu:
- Wywołanie u widza wstrząsu uczuciowego, czyli katharsis, spowodowanego przez uczucia litości, trwogi, które mają towarzyszych widzowi w czasie obcowania ze sztuką.
- Odzwierciedlenie rzeczywistości.

Cechy tragedii antycznej:
- zasada trzech jedności.
- istnienie chóru.

Funkcje chóru:
- dopowiadanie zdarzeń preakcji.
- nastrój liryczny.
- wspomaga tworzenie napięcia emocjonalne - uprzedza fakty.
- zasada dekorum.
- bohaterowie to wybitne jednostki.
- tytuł od imienia głównego bohatera.
- zasada jedności estetyki.

Budowa tragedii antycznej:
- Prologos - aktor wygłasza zapowiedź tragedii.
- Parodos - wejście chóru na scenę.
- Epeisodion - czyli "epizod", część akcji.
- Stasimon - czyli komentarz chóru.
- Epeisodion - kolejne wydarzenia.
- Stasimon - znów komentarz chóru.
- Exodos - wyjście chóru.

Konflikt moralny w "Antygonie"

Antygona jest jednym z siedmiu przetrwałych dramatów Sofoklesa napisany w starożytnej Grecji w V wieku p.n.e. Sofokles jako reformator teatru antycznego , zwiększył ilość aktorów, rozbudował dialogi, zwiększył liczbę chórzystów. Wiele pomysłów przyjęło się autor Antygony był prawdziwym mistrzem tragedii.

Tragedia to rodzaj dramatu najistotniejszą jej cechą jest konflikt między dążeniami wybitnej jednostki, a siła wyższą, w tym przypadku Antygony która stoi przed wyborem prawa przed wyborem śmierci lub gniewu bogów

Antygona, w swojej tragicznej postaci, musi dokonać wyboru lecz każda decyzja prowadzi ją do ostatecznej klęski. Z jednej strony stoi prawo boskie, któremu każdy człowiek powinien być posłuszny, lecz po drugiej stronie stoi prawo ludzkie nakazane przez Kreona, władcę Teb. Antygona bierze na siebie brzemię wyboru i jeżeli zdecyduje się na postępowanie zgodne z swoją religią i dokona pochówku to złamie prawo ludzkie. Wie, że bogowie mogą ukarać ją ciężej niż Kreon i podejmuje decyzję. Podporządkuje się prawu boskiemu. Chowa swojego brata Polinejkesa według nakazów religijnych. Czynem tym skazuje się na śmierć. Tych dwóch praw - ludzkiego i boskiego nie da się ominąć. Oba są bezwzględne . Sytuację w jakiej znalazła się Antygona określa się mianem konfliktu tragicznego. Jednak nie tylko Antygona jest postacią tragiczną jest nią również Kreon, który zakazał chowania zdrajcy. Postąpił tak nie wiedząc, że Antygonę dopuści się złamania tego rozkazu. Nie może jednak jej uniewinnić gdyż nie może pozwolić na podważenie swojego autorytetu. Nie pozwala mu tego uczynić również jego konsekwencja w podejmowaniu decyzji. Król podtrzymuje więc wyrok i skazuje Antygonę na śmierć. Tym samym zwraca na siebie gniew bogów, przez który giną wszyscy bliscy Kreona -jego syn Hajmon i żona Eurydyka.

Odyseusz, Hektor, Achilles, Kreon i Antygona.

Odyseusz był królem Itaki, mężem wiernej Penelopy, który z przymusu bierze udział w wojnie trojańskiej. Najważniejsze, słynne cechy Odyseusza to chytrość i odwaga, często walczy on podstępem, jest on najsłynniejszym z wodzów wojny trojańskiej. Sławetny pomysł Odyseusza to fortel z koniem trojańskim i sposób, w jaki pokonał groźnego cyklopa, oślepiając jego jedyne oko. Odyseusz przeżył w czasie drogi powrotnej wiele przygód, m.in. właśnie w kraju cyklopów, przygodę z Eolem - bogiem wiatrów, wędrówkę po Hadesie, gdzie zstąpił jako jedyny śmiertelny. Także jako jedyny przetrwał śpiew syren, siedem lat przeżył u nimfy Kalipso, zanim dotarł do domu, do czekającej, wiernej Penelopy.

Achilles - krewki heros, znany ze swojej niezni[...]ności. Matka jego, bogini Tetyda, gdy był dzieckiem, zanurzyła go w Styksie, trzymając za piętę. Dlatego też owa pięta była jego jedynym słabym punktem. Był jednym z wodzów wojny trojańskiej. Był porywczy, zapalczywy, zap 191 amiętały w gniewie. Dopiero po ochłonięciu potrafił zrozumieć swój błąd i zmienić decyzję. Ważną rolę w jego życiu odgrywała przyjaźń. Potrafił pogodzić się z wrogiem - w końcu oddał Priamowi zwłoki Hektora. Był odważny, waleczny, ambitny i żądny sławy.

Hektor - typowy starożytny rycerz. Stanął do walki, wiedząc, że nie ma szans i zginie. Był mężny, posiadał niezwykłe zdolności posługiwania się fb2 bronią. Był piękny, honorowy, pochodził z wysoko usytuowanej rodziny.

Kreon - brat Jokasty, władca Teb. Praworządny, despotyczny władca. Przedkładał prawo ludzkie nad prawo boskie. Nieustępliwy w swoich sądach i konsekwentny w działaniu. Błędy w swoim postępowaniu zauważył, gdy było już za późno. Dobro ogólne było dla niego ważniejsze niż sprawy jednostki.

Antygona - córka Edypa i Jokasty. Pomimo zdrady kochała swojego brata i uważała, że obowiązuje ją powinność pochowania brata według tradycji i obrządku religijnego. Kochająca i wierna. Cechowała ją duża odwaga i nieugiętość.

Filozofia

1. Sokrates (470/469 - 399 r. p.n.e.)
Urodzony w Atenach. Rzeźbiarz i filozof. Jego działalność zamyka się głównie w pracy nauczycielskiej, którą pojmował jako misję wewnętrzną i obowiązek wobec państwa. Nauk udzielał wszędzie gdzie znaleźli się chętni słuchacze. Oskarżony o bezbożność i demoralizację młodzieży, skazany na karę śmierci. Przebieg rozprawy i ostatnie dni Sokratesa przedstawił Platon w niezrównanej formie literackiej "Obrona Sokratesa" i "Fedon". Sokrates nie pozostawił po sobie żadnych pism i poglądy jego znamy jedynie z relacji jego uczniów i różnorodnych, sprzecznych niekiedy ze sobą źródeł ówczesnych.

Poglądy Sokratesa:
Nie stworzył ścisłego systemu filozoficznego, dociekania swoje ograniczył głównie do dziedziny najściślej związanej z człowiekiem - do etyki mówiącej co jest istotnym dobrem człowieka.
- najwyższym dobrem według Sokratesa była cnota. Wyraża ona najogólniejszą doskonałość i odnosić ją można tak do czynności intelektualnych jak i fizycznych. Każda cnota jest mądrością, a ta zasadza się na wiedzy. Jest ona jednak wiedzą specjalną, obcą rutynie i mechanicznym przyzwyczajeniom, wiedzą pojęciową zdobytą na drodze indukcji i definicji. Prawdziwa cnota jest jedna, osiągając ją zdobywamy dobro, a z nim pożytek i szczęście. Cnoty można się nauczyć i Sokrates stosował dwie metody jej zdobywania: pierwsza (tzw. elenktyczna) polega ona na obalaniu fałszywej wiedzy przeciwnika przez sprowadzenie jego rozumowania do absurdu, oraz druga (tzw. majeutyczna) polega na doprowadzeniu dyskutanta do prawdziwej wiedzy poprzez ukazanie mu prawdziwej istoty rzeczy (definicja) na drodze indukcji i analogii.

- ironia sokratyczna - metoda, którą stosował w dialogu, stwarzając pozory, że zgadza się z rozmówcą, udając, że dyskutant jest od niego mądrzejszy. W toku rozmowy doprowadzał do kompromitacji tezy swojego przeciwnika.

Platon (427 - 347 r. p.n.e.)

Jeden z najwybitniejszych filozofów starożytności. Twórca ideologii będącej filozoficznym systemem idealistycznym; uczeń Sokratesa, założyciel Akademii. Pisma Platona zachowały się w całości. Obejmują one 35 dialogów i listy, razem 36 pism, dzielimy je na trzy grupy wg czasu ich powstania. Warto wspomnieć, iż w każdym dialogu z wyjątkiem "Praw", występuje Sokrates jako postać naczelna.

Poglądy Platona:
Filozofia Platona nie uformowała się od razu, lecz w trzech stadiach odpowiadającym trzem grupom jego pism:
- pierwszy okres - jako prawdziwy uczeń Sokratesa zajmował się zagadnieniami etycznymi.

- drugi okres - zajął się teorią bytu i stworzył teorię wiecznych idei. Istnieją dwa światy: świat rzeczy i świat idei. Idee są wzorami rzeczy, idee istnieją, a rzeczy stają się. Świat realny nie jest światem prawdziwym, jest odwzorowaniem świata idei. Istnieje więc tylko jeden byt: idee. Czynnikiem życia jest dusza, składająca się z trzech części: impulsywnej, zmysłowej i rozumnej. Dusza jest niematerialna, niezależna od ciała, nieśmiertelna. Poznanie zmysłowe jest niewystarczające. Przechodzi ono w poznanie rozumowe, myślenie naukowe, dialektykę.

- trzeci okres - Platon zdał sobie sprawę z trudności tkwiących w teorii idei. Wyzbył się więc dualizmu, który kazał mu przeciwstawiać znikomej doczesności doskonały świat idei; więcej widział związków miedzy rzeczami i ideami, a w rzeczywistości dostrzegał więcej pierwiastków duchownych. Zajął 190 się stosowaniem teorii idei, rozszerzając zakres swych badań na filozofię przyrody i szczegółową filozofię państwa. Zdecydowany przeciwnik demokracji, stworzył teorię "idealnego", utopijnego państwa. Państwo to podzielone jest na trzy grupy: na czele stoją filozofowie, druga warstwa to wojownicy - obie te warstwy nie posiadają rodziny ani własności prywatnej, wolne są od trosk materialnych. Trzec faf ia warstwa, "demiurgój" - rzemieślnicy, rolnicy itd., pracują dla pozostałych, mają własną rodzinę i własność prywatną.

Poglądy filozoficzne Platona ściśle wiążą się z życiem ówczesnej Grecji. Jest to okres kryzysu "polis" (miasta-państwa), ostrej walki klasowej, poszukiwania nowych form życia, ścierania się różnorodnych systemów filozoficznych.

Jaskinia platońska: Ludzie siedzą tyłem do ognia i nie mogą się odwrócić. Widzą tylko cienie, natomiast prawdziwych osób i przedmiotów, do których cienie te należą, widzieć nie mogą.

Arystoteles (384 - 322 r. p.n.e.)

Przez 20 lat, aż do śmierci Platona, studiował na jego Akademii. Nauczyciel i wychowawca Aleksandra Wielkiego. W 335 r. p.n.e. zakłada w Atenach własną szkołę filozoficzną zwaną liceum. Po śmierci swojego protektora Aleksandra Wielkiego, Arystoteles obawiając się prześladowań ze strony ludu uciekł na Eubeję i tam wkrótce umarł.

Poglądy Arystotelesa:

Położył on podwaliny pod niemal wszystkie niemal nauki, przede wszystkim jako twórca logiki formalnej, jako przyrodnik, estetyk, historyk ustrojów politycznych.
- w przeciwieństwie do Platona odmawiał ideom bytu samodzielnego i twierdził, iż bytem samoistnym są jedynie rzeczy. Arystoteles w ten sposób stanął na stanowisku realizmu. W samej substancji wyróżniał on dwa składniki: formę, która jest siłą działającą celowo, przyczyną i celem rzeczy, oraz materię, będącą podłożem zjawisk i ich przemian. Ani materia, ani forma nie istnieją samodzielnie, lecz są jedynie dwiema stronami jednego procesu życiowego. Istota życia polega na stopniowym formowaniu materii i urzeczywistnianiu tego, co jest w niej potencjalne zawarte. Pierwszy impuls dała do tego procesu pierwsza przyczyna czyli rozum, "Nus". Ów Nus wprawił w ruch świat i jest jego pierwszą przyczyną, a zarazem ostatecznym celem. Zasadnicze zagadnienia filozoficzne omówił w swoich dwóch dziełach: "Metafizyka" i "Fizyka".

- teorię państwa omówił w dziele "Polityka". Arystoteles zbierał materiały i zbadał konstytucje 158 państw. Państwo powinno realizować maksimum szczęścia swych obywateli, a najlepszym ustrojem ku temu była monarchii lub rządy arystokracji. Demokracja była gorsza jako ustrój, gdyż rządzili w nim biedacy dbający o swoje interesy. Idealne państwo było rządzone przez średnio zamożnych, oparte na prywatnej własności ziemi, narzędzi pracy i niewolników. W takim państwie najlepiej będzie realizowana cnota obywateli, która jest celem państwa.

- podzielił on samą filozofię na praktyczną, obejmującą etykę i politykę wraz z retoryką, ekonomiką i poetyką, i na teoretyczną, obejmującą metafizykę, matematykę i fizykę.

- jego badania w zakresie fizjologii i anatomii dały początek naukowemu traktowaniu tych dziedzin.

- stworzył naukę o formach i prawach myślenia czyli logikę formalną. Dał on naukę o definicji, o określaniu pojęć, połączył ją z doktryną o kategoriach, pod które podpadają poszczególne pojęcia. Sformułował naczelne prawa myślenia logicznego: zasadę tożsamości, niesprzeczności i wyłączonego środka, stworzył naukę o sylogizmie, sformułował zasady formalnie ścisłego i wyprowadzania z przesłanek sądu (wniosku).

- istotę sztuki widział w odtwarzaniu rzeczywistości, co robiąc wydobywa ona z niej to, co ogólne i konieczne, a więc wewnętrzną istotę rzeczy.

- dzieło "Poetyka" stało się wyznacznikiem norm dla artystów wielu pokoleń, określiło klasyczne reguły tworzenia literatury (eposu i tragedii), ustaliło takie kategorie jak mimesis, katharsis, decorum.

Sofizm (grec. sofistes - mędrzec, uczony od sofos - mądry)

Działalność sofistów rozpoczęła się ok. V w. p.n.e. Polegała on na przyuczaniu młodzieży do życia publicznego. Działali głównie w Atenach. Przyczynili się do spopularyzowania wiedzy. Jako pierwsi zwrócili się ku badaniom humanistycznym. Głosili sensualizm - poznawanie prawdy za pomocą zmysłów, relatywizm - względność prawdy, dla każdego innej i konwencjonalizm - prawdy ogólnie obowiązujące, zasady moralne. Stoso 193 wali metodę dialektyczną, poddając krytyce prawdy i pojęcia dotąd niewzruszone.

Przedstawiciele sofizmu:
- Protagoras z Abdery (twórca teorii relatywistycznej, pierwszy gramatyk i filolog). Miarą wszystkich rzeczy jest człowiek. Nie istnieje prawda obiektywna. Kryterium prawdziwości sądów jest ich użyteczność praktyczna. W życiu należy więc kierować się tym, co przynosi korzyść.

- Gorgija f48 sz z Leontinoj na Sycylii (twórca artystycznej prozy greckiej, mistrz metody dialektycznej, ogromne zasługi w dziedzinie teorii wymowy i stylistyki)

- Prodikos z Keos (twórca synonimiki)

- Hipiasz z Elidy (autor wielu pism z wielu dziedzin wiedzy)

Epikur (341 - 271 r. p.n.e.) i epikureizm

Urodzony na Samos, ale całe życie spędził w Atenach. Po zapoznaniu się z systemem Demokryta postanowił całkowicie poświęcić się filozofii. Zakupił ogród, w którym wykładał i prowadził dyskusje ze swymi uczniami. Stąd jego szkołę filozoficzną nazwano "Ogrodem Epikura". Prowadził dokładne studia fizyki.

Poglądy Epikura:
- jedynym dobrem w życiu człowieka jest przyjemność. Aby być szczęśliwym należy wierzyć zmysłom, nie uznawać sił ponad naturalnych i żyć zgodnie z prawami natury. Epikur przyznawał bogom istnienie, odmawiał im jednak ingerencji w sprawy wszechświata. Religia i strach przed śmiercią są głównymi przyczynami złego samopoczucia.

- śmierć niesie kres ciała i duszy.

- twierdził, że wyznacznikami postępowania są umiar i rozum. Nie można żyć przyjemnie nie żyjąc rozumnie, moralnie i sprawiedliwie.

- Przyjemności dzielił na dwa rodzaje:

- mające w swojej osnowie ruch.

- istotę której stanowi absolutny spokój, brak trosk, ataraksja.

Stoicyzm

Szkołę stoicką założył w Atenach ok. 300 r. p.n.e. Zenon z Kition, a rozwinął, ujął w system i ugruntował Chrysyp z Soloi. Dzieli filozofię na trzy części: logikę, fizykę i etykę.
- według filozofów tego nurtu człowiek, aby osiągnąć szczęście musi zachować równowagę duchową, powagę, spokój i trzeźwość umysłu. Rządzić człowiekiem powinien rozum, a nie namiętność. Stoik to ktoś, kto nie poddaje się emocjom, żyje zgodnie z naturą, wyrzeka się dóbr przemijających, w zamian za co osiąga szczęście. Stąd właśnie o ludziach, którzy spokojnie i z "kamienną twarzą" przyjmują ciosy i dary losu mówimy, że cec[...]e ich "stoicki spokój".
- życie zgodne z naturą utożsamiają stoicy z cnotą, która natomiast jest czymś jedynym i niepodzielnym, ale i wystarczającym do szczęśliwego życia.
- mimo beznamiętnej postawy kładli duży nacisk na obowiązki człowieka wobec drugiego człowieka. Nadaje to etyce stoickiej społeczne piętno