Zależność miedzy sztuka a religią w starożytnym Egipcie, Grecji i w sztuce starochrześcijańskiej

Religia w starożytności, pomimo ciągłych zmian była jednym z podstawowych wyznaczników sztuki i kultury. Na początku miała charakter politeistyczny, następnie pod koniec epoki, w sztuce starochrześcijańskiej zmieniła się na monoteistyczną.
W starożytnym Egipcie wierzono w wielobóstwo. System wierzeń był niejednolity i skomplikowany. Istniały bóstwa lokalne, a wielu bogów czczono pod postaciami zwierząt. Ważnym elementem dla Egipcjan była wiara w życie pozagrobowe. Stąd istniał zwyczaj mumifikacji zwłok i składania ich w grobowcach. Na czele państwa stał faraon traktowany jako bóg, z tego względu już za życia budowano mu wielkie grobowce – piramidy. Pierwotną formą grobowca była mastaba czyli kopiec w kształcie nasypu ziemnego o ukośnych bokach, z kamienia lub cegły. W okresie Nowego Państwa, kiedy osoba króla straciła na znaczeniu zaprzestano budowli kosztownych piramid. Zamiast tego powstała nowa forma grobowca kutego w skale, z towarzysząca mu świątynią grobową. Drugą budowlą były świątynie pełniące funkcje sakralną. Podstawowym tworzywem architektonicznym były kamienie, ciężkie i trwałe przez co wewnątrz budowli znajdowały się liczne podpory zwane filarami. Z czasem zaczęły one pełnić funkcje dekoracyjną , dzięki zdobieniem trzonu i uformowaniem głowicy na kształt liści palmowych lub paku lotosu. Również w okresie Średniego Państwa powstał tzw. kapitel hatorycki ozdobiony po bokach głową bogini Hator i filar ozyrycki z postacią Ozyrysa. Pozostałą dekorację stanowiło malarstwo i płaskorzeźba, które były ważnym dodatkiem ze względu na treść religijną. Monumentalne posagi władców i bóstw wykonywano w granicie oraz bazalcie. Malarstwo było wykorzystywane głównie do pokrycia murów, kolumn grobowych i świątyń. Najważniejsze i najliczniejsze sceny religijne przedstawiały wyobrażenia bóstw, faraonów, rytuały pogrzebowe czy sąd Ozyrysa. Głównym celem tej formy sztuki było ukazanie w jak najprostszy sposób przeciętnemu odbiorcy informacji o religi i historii.
Religia starożytnych Greków miała charakter politeistyczny. Bogów wyobrażano sobie jako doskonałych ludzi obdarzonych nieśmiertelnością i nadprzyrodzonymi zdolnościami. Miastom greckim patronowali bogowie, dlatego poświęcano im świątynie, które były ich domami i zarówno pomnikami. Świątynie były bardziej przystosowane na potrzeby człowieka niż boga dla którego powstały. Mimo tego, że były monumentalne nie przytłaczały swoim ogromem. Grekom były bliższe ich bóstwa niż Egipcjanom. Każdy obywatel mógł uczestniczyć w obrzędach. Procesje religijne odbywały się dookoła świątyni, stąd wystrój zewnętrzny był nieco ważniejszy niż środek. Rzeźba grecka to głównie posągi bogów, którzy są przedstawieni jako piękni i idealni ludzie. Płaskorzeźbami zdobiono świątynie i nagrobki np. Partenon oraz cella, na której ścianach przedstawiono procesje panotejskie oraz bogów przyglądających się tej uroczystości ku czci Ateny.
Religia wczesnochrześcijańska wywodzi się z monoteistycznej religi judaistycznej. Chrześcijanie wierzą, że istnieje jeden Bóg, jako istota bezcielesna i niewyobrażalna. Zasady tej wiary zostały zawarte w Starym i Nowym Testamencie. Dzieła służące Religi wyrażały treść dogmatyczną za pomocą symboli. Przedstawiały sceny z Starego i Nowego Testamentu. W dziełach sztuki oprócz Boga przedstawiano również Maryję, aniołów oraz świętych. Do najstarszych starochrześcijańskich dzieł należały malowidła katakumb i rzeźbione sarkofagi. Początkowo chrześcijanie modlili się w domach, dopiero potem zaczęto budować kościoły lub przebudowywano świątynie pogańskie. Nowe budowano na planie krzyża łacińskiego, składały się z pięciu naw, a głównym miejscem było prezbiterium. Były to kościoły bazylikowe. Wczesna sztuka starochrześcijańska miała na celu przekazywanie i utrwalanie w pamięci wiernych treści wiary i służyła do celów obrzędowych, prze co nie odznaczała się szczególnymi walorami. Dopiero po przejęciu przez wszystkie kraje europejskie chrześcijaństwa przejęły całą antyczną sztukę i symbolikę.
Podsumowując w starożytności religia miała ogromny wpływ na kształtowanie się sztuki oraz architektury. Cała kultura danego okresu, była bardzo zależna od wyznawanych wierzeń.