Charakterystyka Młodej Polski i poezji.

WSTĘPNA CHARAKTERYSTKA MŁODEJ POLSKI

Ramy czasowe i nazwa epoki .
1890 - POCZĄTEK ( fala debiutów poetów młodopolskich)
1918 – KONIEC (odzyskanie przez Polskę niepodległości )

Nastroje – zniechęcenie, zwątpienie, niechęć do działania (wyzwolenia kraju )

Nazwa – pochodzi od tytułu programowych artykułówArtura Górskiego, opublikowanych w "Życiu" w 1898 r,
będących manifestem ideowo-artystycznym młodego pokolenia. "Młodzi" pragnęli odrodzić Polskę poprzez kontynuację ideologii romantyzmu polskiego oraz stworzenie nowych norm i wartości etycznych i estetycznych.

Inne nazwy:
•Fin de siecle (francuski) - koniec wieku,
•Dekadentyzm ("schyłek wieku")
•Neoromantyzm (akcentuje powracanie do przeszłości i sygnalizuje ciągłość i odnawianie się, nawiązanie do pisarstwa wielkich polskich romantyków.)
•Modernizm (nowoczesność., krytyczny stosunek do tradycji, a także dążenia nowatorskie. )

Główne prądy filozoficzne epoki

ARTUR SCHOPENHAUER - filozofia pesymistyczna. Zakłada ona, że życie ludzkie to ciągłe cierpienie i dążenie do katastrofy. Aby uniknąć cierpienia należy zrezygnowac z wszelkich pragnień i wybrac nirwane, czyli osiągnac ostateczny spokoj i uwolnienie od reinkarnacji. Wg Schopenhauera wewnętrzny niepokój można zmniejszyć poprzez kontenplację piękna oraz współczucie dla innych cierpiącyhc ludzi.

HENRYK BERGSON - głosił pogląd, że przyroda rozwija się w sposób ciągły i nieustanny, dzięki wewnętrznej sile zwanej "popędem żcyiowym" (elan vital). Ważnym pojęciem w filozofii Bergsona jest intuicjonizm - nauka oraz rozum dają tylko zniekształcony, częściowy obraz świata, który można poznać jedynie dzięki intuicji.

FRIEDRICH NIETZSCHE - filozofia buntu. Nietzsche przeciwstawiał się zastanym wartościom, przeciętności i słabości człowieka. Ważnym elementem tej filozofii jest kult nadczłowieka, czyli silnej jednostki, pełnej energii, władającej nad cała rzeszą słabszysch jednostek. Nietzsche odrzucał wszelkie prawa, normy oraz wartośći. Głoszona przez niego filozofia wpłyneła w dużym stopniu na rozwój faszyzmu.

Główne ośrodki kultury(miasta)

a. Kraków(Galicja)
miejsce buntu modernistycznego
twórczość Kazimierza Przewry-Tetmajera, Stanisława Wyspiańskiego, Jana Kisielewskiego.
rozwój dramatu i teatru, prapremiera Dziadów w 1901r.
 neoromantyzm
czasopiśmiennictwo krytyczno-literackie i programowe(„Świat”, „Chimera”)
b. Warszawa(Królestwo Polskie)
rozwój prozy młodo-polskiej
Twórczość Stefana Żeromskiego, Wacława Berenta, Władysława Reymonta
c. Lwów(Galicja)
Rozwój poezji
Twórczość Leopolda Staffa, Jana Kasprowicza
proza Karola Irzykowskiego
czasopismo Lamus






Dominujące prądy artystyczne epoki

• IMPRESJONIZM - W lit. wpłynął na opis - subiektywny i skupiony na zatrzymaniu ulotnych właściwości rzeczy. Kładł nacisk na walory brzemieniowe tekstu (liczne onomatopeje) oraz barwość, zmysłowość i nastrojowość obrazu (nagromadzenie epitetów, synestezja).

• SYMBOLIZM –wyrażenie tego, co nie wyrażalne. Wiele znaczeń. Utwory symbolistyczne operowały sugestią i oddziaływały na czytelników przez szczególną atmosferę wiersza, jego obrazowanie i muzyczność.

• EKSPREZJONIZM - kierunek ten, przeciwstawiając się naturalizmowi i impresjonizmowi, dążył do wyrażenia w sposób spotęgowany i dramatyczny wewnętrznych przeżyć twórcy-. Człowiek - nie indywidualna postać, ujmowany był w kontekście wrzechświata. Służyły temu odwołania do mitologi i tradycyjnej symboliki. sięgał po rozmaite i ostre środki wyrazu .niejednokrotnie korzystał z groteski i ujęć wizyjnych.

• KATASTROFIZM - dowodził, że kultura oraz cywilizacja stanęły na skraju upadku. Bardzo często pojawiają się w tego typu twórczości obrazy końca świata, Sądu Ostatecznego, katastrofizm łączy się przez to z wątkami apokaliptycznymi. Katastrofizm może oznaczać także pewien globalny kryzys światopoglądowy czy ideowy, degradację elementarnych dotąd wartości.

• SECESJA - kierunek w sztuce europejskiej i amerykańskiej rozwijający się na przełomie XIX i XX w. Secesja zwracała się przeciw tendencjom akademickim (akademizm) i historyzującym (historyzm) oraz naśladownictwu sztuki dawnej. Była też protestem przeciwko masowej produkcji fabrycznej.

• DEKADENTYZM- Wyrażał się w postawie pesymistycznej i indywidualistycznej oraz poczuciu słabości duchowej.

"sztuka dla sztuki” stała się sztandarowym hasłem Młodej Polski, stanowiącym sprzeciw wobec sztuki utylitarnej i tendencyjnej. Postulowała ona konieczność oddzielenia sztuki od polityki, religii, etyki, zadań dydaktyczno – wychowawczych itp. Sztuka, aby była „czysta”, musiała być wolna, nie mogła pełnić roli służebnej wobec dziedzin poz

POEZJA:

Zasada analogii- polega na zestawieniu ze sobą elementów pozornie pzreciwnych i pozbawionych logiki

Synstezja- połaczenie ze sobą w jednym tekście różnych wyrażeń zmysłowych i wzajemne przenikanie się ich

Muzyczność wiersza- dbałosc o wartość brzemieniową

? krajobrazu- złuży obrazowaniu i uzewntętrznianiu stanu duszy

Odświętność języka- miszanie w języku różnych alegori?????????????

Liryka pejzażowa-
TETMAJER

„Hymn do Nirvany”
Pojęci niebytu traktowane jako bóstwo, będace adrsatem litanni. Odrzucenie przez podmiot liryczny życia widzianego jako złego, bo pełnego okrucieństw, bólu i nipewności. . W wierszu tym upersonifikowana Nirwana jest równocześnie adresatem wiersza i siłą, która zdaniem podmiotu lirycznego może zniszczyć podłość ludzką, zło, siłę, która może dać człowiekowi szczęście. Owo pragnienie Nirwany, ucieczki w niebyt wynikało w przypadku dekadentów z poczucia bezsensu istnienia.

„Nie wierzę w nic”
Postawa nihilistyczna-człowiek, który traci wiarę w istnienie i w mozliwość zmainy rzeczywistości. Pomnik symbolem marzeń,. Artysta płacząc i śmiejąc się jednocześnie upodabnia się do szaleńca.Liryka bezpośrednia. Odniesienie do shopenhauryzmu

„Eviva I` arte” – niech żyje sztuka
Tytuł wiersza, powracający jak echo na początku i końcu każdej ze strof, wyznacza myśl przewodnią utworu – wywyższenie sztuki. To radosne wykrzyknienie stanowi swoistą klamrę dla gorzkich rozważań na temat rangi sztuki w życiu człowieka oraz miejsca artysty w hierarchii społecznej.
Wiersz ten jest przykładem liryki podmiotu zbiorowego wiersz ten jest zakorzeniony w młodopolskiej świadomości kryzysu wszelkich wartości, nawet życia. Takie pesymistyczne spojrzenie na świat i człowieka znalazło swoje filozoficzne zaplecze w myśli Schopenhaura, w niej też młodopolscy twórcy odnajdywali drogę wyzwolenia. Obok nirwany, takim wyzwoleniem okazuje się sztuka.

„Lubię kiedy kobieta”
Tytuł, wskazuje, że to nie sama kobieta, ale raczej sytuacja i doznania z nią związane są przedmiotem relacji podmiotu mówiącego. Jak widać wiersz ten jest manifestacją nie tylko hedonizmu, ale i wolności. Mężczyzna, mimo że uczestniczy w akcie seksualnym, nie jest nim zniewolony jak kobieta. Akt opisu tej sytuacji to znak całkowitej kontroli, mężczyzna jest jakby na zewnątrz wydarzeń. Ucieczka od rzeczywistosci polega na zapomnieniu się, a akt miłosny jest drogą do nirvany.

„Ja kiedy usta”
Miłość nie jest tu idealnym uczuciem, ale drogą, po której można uciec na chwilę od rzeczywistości. Partnerka jest tu tylko przedmiotem chwilowego pożądania. Prawdziwym celem podmiotu lirycznego jest zapomnienie. Rozkosz ta trwa jednak tylko krótki moment, poczym poczucie pustki wraca ze zdwojoną siłą. Mężczyzna nie liczy się z uczuciami kobiety podmiot liryczny przedstawia swoje poglądy. Uważa, że umieranie, w chwili pełnego szczęścia jest błogosławione Śmierć ostatecznie rozwiązuje wszystkie problemy. Nie odczuwa się już przesytu, ani później niedosytu. Człowiek jest wolny, bezpieczny, dlatego w ostatnich wierszach utworu podmiot liryczny wręcz tęskni za śmiercią.

PRZYBYSZEWSKI
„Confiteor”
Uwolninie sztuki od pozaartystycznych zobowiązań i artysty od wszelkich ograniczeń takich jak: prawa społeczne, prawa etyczne, nazwy i formułki. Najważniejszym zdaniem manifestu jest pogląd, iż Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu - duszy.

„Sztuka dla sztuki” – słynna formuła, którą Stanisław Przybyszewski umieścił w zakończeniu swego manifestu Confiteor – stała się sztandarowym hasłem Młodej Polski, stanowiącym sprzeciw wobec sztuki utylitarnej i tendencyjnej. Postulowała ona konieczność oddzielenia sztuki od polityki, religii, etyki, zadań dydaktyczno – wychowawczych itp. Sztuka, aby była „czysta”, musiała być wolna, nie mogła pełnić roli służebnej wobec dziedzin pozaestetycznych.

BAUDELAIRE

„Albatros”
Wiersz jest jedną wielką metaforą, ponieważ albatros to tak naprawdę poeta. Jeśli jest wolny to przypomina księcia: jest podobny księciu na obłoku, jednak sprowadzony na ziemię, spętany rzeczywistością: Wiecznie się o swe skrzydła olbrzymie potyka. Utwór idealnie wpisuje się w nurt dekadentyzmu, ponieważ uwidacznia odmienność poety od reszty społeczeństwa. Wskazuje na odczucia artysty osaczonego codziennością, zaszczutego, który nie ma niezbędnej do tworzenia wolności.

KASPROWICZ

„Dis Irae”
Utwór przedstawia proroczą wizję dnia zniszczenia znanego nam świata. Wizje te przedstawia pierwszy człowiek – Adam, który wypowiada się w imieniu całej ludzkości. W utworze przeplata się liryka pośrednia (profetyczne wizje) i bezpośrednia. We fragmentach mających charakter liryki bezpośredniej adresatami monologu Adama są: psalmista (może tu chodzić o samego Adama), Chrystus, Bóg Ojciec – surowy Sędzia, Adam, (kiedy zwraca się sam do siebie, czasami w trzeciej osobie). Zagłada jest karą za grzechy, które zapoczątkowała Ewa

Krzak dziekij róży..”
Cykl interpretuje się przez poetykę i impresjonizmu. Róża i limba umiejscowione są w krajobrazie górskim, a dokładnie tatrzańskim. Każdy z poszczególnych sonetów przedstawia krajobraz o różnej porze dnia, co jest przejawem impresjonizmu. Róża jest symbolem piękna, młodości, życia, delikatności – zagrożonych przez otaczający ją okrutny świat. Limba zaś symbolizuje śmierć, przemijanie, starość, przegraną. Oba symbole są ze sobą skontrastowane, łączy je jednak ze sobą przekonanie o ulotności wszelkiej nadziei, nietrwałości urody i blasku i zagrożeń, czyhających na człowieka w okrutnym świecie.

„Widok ze Świnicy do doliny..”
Jest to więc obraz impresjonistyczno-symboliczny, wykorzystujący takie rekwizyty jak: mgła, światło i wszelkie elementy natury. Wiersz ukazuje emocje, jakie targają podmiotem lirycznym w danym momencie. Mianowicie – kontempluje on naturę, porównując ją do swojej osobowości, a krajobraz, który widzi jest jego pejzażem wewnętrznym. Jest smutny i tęskni za ukojeniem, którego nie znajduje. Pragnie wypełnić przepaść w sobie, ale jest tak duża, że jest to niemożliwe. Próbuje znaleźć ukojenie w spokoju natury, chce się w niej pogrążyć, podziwia jej równowagę. Podmiot liryczny reprezentuje postawę skrajnie pesymistyczną, wypełnia go szopenhaueryczna pustka. Nie może znaleźć spokoju, którego nieustannie szuka. Stwierdza, że to wszystko jest bezsensu, tęskni za ukojeniem

STAFF

„Kowal”
Podmiotem lirycznym wiersza jest kowal. Charakteryzuje go przestrzeń pracy, która stworzona jest właściwie z samych sugestii: stalowe kowadło, młot, kruszce drogocenne, wulkan, otchłań. To obrazowanie zaczerpnięte zostało z mitologii greckiejwiersz nawiązuje do filozofii Nietzschego, jego ideału człowieka samoświadomego (nadczłowieka), pełnego mocy, działającego, czynnego, nie poddawającego się dekadencji. Staff nie przyklasnął pesymistyczno-katastroficznym nastrojom początku wieku. Puenta utworu odnosi się do dekadentyzmu.