Teatr grecki

Teatr grecki należy do bardzo ważnych osiągnięć greckiej kultury antycznej. Narodziny teatru są związane z konkretnym czasem i miejscem. Teatr tak jak i dramat narodził się w Atenach w okresie klasycznym, czyli za czasów Peryklesa w V w. p.n.e.

Narodziny teatru są związane z dramatem greckim. Wywodzą się ze świąt organizowanych ku czci Boga Dionizosa – boga urodzajów, winnej latorośli i dobrej zabawy. Podczas tych uroczystości śpiewano pieśni zwane dytyrambami oraz tańczono. Ateńczycy przebierali się w skóry koźle. Na czele pochodu stał przodownik chóru – koryfeusz. Chóry te zostały nazwane koźlimi, a ich pieśni – pieśniami koźlimi, czyli tragedią.
(tragos – kozioł, - ode – pieśń)

Święta ku czci Boga Dionizosa odbywały się kilka razy w roku. Do najbardziej znanych należą Małe i Wielkie Dionizje odbywające się w Atenach. Tragedia antyczna wywodzi się z Dionizji Wielkich czyli Miejskich. Pieśni chóru przechodziły stopniową ewolucję, aż w końcu przybrały formę znaną nam dzisiaj jako tragedia grecka.

Za twórcę tragedii uważa się Tespisa. Tespis wyćwiczył swoje chóry w śpiewaniu i woził je od wioski do wioski. Do tańca i śpiewu wprowadził tzw. hypokitesa czyli opowiadacza. Nazwany on został pierwszym aktorem. Prowadził on dialog z chórem. Hypokrites opuszczał co pewien czas scenę, zmieniał maskę i strój, wracał na scenę. Przybierał on rozmaite role. Wówczas przedstawiano losy Dionizosa.

Kolejnym etapem w rozwoju tragedii było odstąpienie od przedstawiania losów jedynie Dionizosa. Zaczęto przedstawiać również inne mity. Spowodowało to rezygnację z chóru satyrów. Zastąpiono go chórem złożonym z innych osób – zależnie od tematyki tragedii.

Nieustanny rozwój tragedii greckiej doprowadził do ograniczenia roli chóru i elementu opowiadającego. Większą wagę zaczął odgrywać element dramatyczny, przenoszący coraz większą akcję na scenę. Ograniczenie śpiewu na scenie doprowadziło do rozwoju gry aktorskiej. Istotnym wydarzeniem w tym rozwoju było wprowadzenie przez Ajschylosa na scenę drugiego aktora. Stwarzało to większe możliwości dramatyczne.
Trzeciego aktora na scenę wprowadził Sofokles. Liczba aktorów na scenie teatru greckiego nie mogła przekraczać trzech.

Pierwsze teatry greckie znajdowały się pod gołym niebem, przeznaczone były dla dużej widowni. Budowano je wykorzystując warunki naturalne. Większość teatrów znajdowało się na zboczach gór. Teatry były zbudowane z kamienia.
Widownię dzielono na sektory, co ułatwiało przemieszczanie się publiczności. Miejsce dla widowni nosiło nazwę theatronu. Skene, czyli drewniany barak stanowiący przebieralnię dla aktorów, znajdowała się na podwyższeniu, by wszyscy oglądający przedstawienie mogli widzieć rozgrywającą się akcję. Frontowa ściana skene stanowiła tło dla akcji dramatu. Zaopatrzona była w troje drzwi, którymi aktorzy wchodzili na proskenion, czyli odpowiednik dzisiejszej sceny. Poniżej sceny znajdowała się orchestra, na której przebywał chór. Po bokach znajdowało się wejście i wyjście na orchestrę – parodos.
Pod sceną znajdowało się proskenium – miejsce na garderobę i kulisy.

W teatrze greckim parowała doskonała akustyka – ludzie z ostatnich rzędów słyszeli wszystko, co działo się na scenie. Aby mogli także wszystko widzieć, aktorzy ubierali się w charakterystyczny sposób. Przywdziewali oni jaskrawe szaty i buty na koturnach, by byli bardziej widoczni.
Kostiumy były długie. Sięgały aż do ziemi i zakrywały buty. Każda postać miała swoją maskę i perukę. Maska tragiczna lub komiczna określała charakter bohatera. Peruki też miały swoje znaczenie: jasna to postać pozytywna, ciemna - negatywna, ruda - zdrajca, siwa – starzec.
Tekst tragedii bądź komedii był śpiewany lub śpiewnie recytowany. Chóry śpiewały i tańczyły. Chór złożony był z 12 do 15 osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni. Role kobiece odgrywali młodzi chłopcy przed mutacją.

Każda tragedia antyczna wystawiana w teatrze greckim cechowała się:
• Zachowaniem zasady trzech jedności: czasu, miejsca i akcji
• Tym, że istotą akcji był konflikt tragiczny, czyli z góry skazanej na porażkę walce człowieka z losem
• Występowaniem na scenie maksymalnie 3 aktorów
• Występowaniem chóru, który stanowił ważny składnik teatru i dramatu antycznego. Początkowo był zbiorowym uczestnikiem dialogu, potem zaś wyrazicielem zbiorowej myśli. Pieśni wykonywane przez chór wnosiły ogólne refleksje, oddzielały poszczególne epizody. Pojawieniu się chóru towarzyszyła pieśń marszowa – parodos, zaś wyjściu – exodos.
• Zachowaniem zasady decorum – stosowności
• Charakterystyczną budową:
a) prologos
b) parodos
c) epeisodion
d) stasimon
e) exodos
• występowaniem katharsis, czyli wewnętrznego oczyszczenia
• występowaniem Fatum

Z teatrem greckim związanych jest czterech wspaniałych twórców. Należy tutaj wspomnieć o trzech tragikach:
• Ajschylos – właściwy twórca tragedii. Podczas swojej działalności w teatrze wystawił 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych. Wprowadził na scenę drugiego aktora, dekorację i ulepszone stroje. Przykładem jego tragedii mogą być np. „Prometeusz skowany”, „Siedmiu przeciw Tebom”. Zachowała się też jedna z jego trylogii – „Oresteja”.
• Sofokles – drugi wielki tragik. Wprowadził na scenę trzeciego aktora. Jego dzieła tj. „Król Edyp” czy „Antygona” przetrwały do dnia dzisiejszego i są obowiązkowymi lekturami szkolnymi.
• Eurypides – napisał 17 tragedii i 1 dramat satyryczny. Bogowie w jego dziełach nie interweniują i nie wpływają na losy ludzi. Przedstawia realny świat – z jego złem i okrucieństwem. Przykładem jego dzieł są m.in. „Elektra”, „Trojanki”.

Nie można zapomnieć też o wybitnym komiku – Arystofanesie.
Twórczość jego związana była z bieżącą sytuacją polityczną – wojną peloponeską. Arystofanes propagował idee pokoju, atakował przywódców ludu i demagogów zachęcających do wojny, krytykował tendencje imperialistyczne Ateńczyków, wyśmiewał osądy.

Podsumowując można śmiało stwierdzić, że stworzona przez Greków struktura przedstawienia teatralnego i teatru była, jest i prawdopodobnie będzie inspiracją dla twórców sztuk teatralnych.