Przemiany polityczne, gospodarcze, społeczne oraz przekształcenia terytorialne państwa polskiego w okresie Piastowskim.

Polska jest państwem o olbrzymich tradycjach i kulturze, o długiej i pięknej historii, której początki sięgają II połowy X wieku. Na jej kształt miały wpływ różne dynastie. Pierwszą i chyba najważniejszą dynastią byli Piastowie a wśród nich pierwszy historycznie potwierdzony władca- Mieszko I. Wiele legend wspomina również o istnieniu księcia zwanego Piastem oraz o jego potomkach rządzących plemionem Polan – Siemowicie, Leszku i Ziemowicie. Jednak dopiero Mieszko I jest uznany za postać historyczną, dobrze znaną ze swej działalności. Dynastia ta rządziła sukcesywnie aż do roku 1370, w którym to zmarł ostatni jej potomek-król Kazimierz Wielki. W tym czasie kraj ulega wielu różnym przemianom:politycznym, gospodarczym, społecznym ale chyba najczęściej terytorialnym.
Mieszko I gdy rozpoczynał swe rządy w roku 960 był już w posiadaniu (dzięki swoim poprzednikom) Ziemi Łęczycko- Sieradzkiej, Mazowsza i ziemi między Wisłą a Bugiem. Sam władca opanował Ziemię Lubuską, Pomorze, Śląsk i kraj Wiślan. W ten sposób Mieszko łączy te tereny z państwem Polan, kończąc przy tym budowę terytorialna państwa polskiego. Obszar Polski wynosił wtedy 250 tys. km2 i przypuszczalnie liczył około 1 milion mieszkańców. Zasiedlenie jednak nie było równomierne, ludzie gromadzili się wokół większych grodów, które stanowiły wtedy administracyjno-wojskowe ośrodki organizacji państwowej. Największymi grodami były: Gniezno (siedziba księcia), Poznań, Kraków, Wrocław, Płock, Kołobrzeg i Gdańsk. Wokół tych grodów wznosili swe siedziby możni, pełniący różne funkcje państwowe. Tuż za wałami grodów zamieszkiwali rzemieślnicy, którzy mogli liczyć na zbyt wytwarzanych przez siebie towarów w samym grodzie jak i wśród ludności tenże gród odwiedzającej. Przy wielkich grodach skupiali się też kupcy. Te osiedla ludności kupiecko-rzemieślniczej powstające na tzw. podgrodziu były zawiązkami pierwszych miast, które już w X wieku otaczano także wałami by zapewnić im bezpieczeństwo.
Poszczególne terytoria Polski posiadały własne tradycje, własne wierzenia i bóstwa naczelne, co nie sprzyjało ujednoliceniu ziem polskich, dlatego też w interesie państwa leżała likwidacja różnorodnych kultur plemiennych. Ponadto kraj Mieszka I stykał się już z chrześcijańskimi sąsiadami (na południu Czesi, na zachodzie Niemcy, na wschodzie Ruś, która póki co pozostawała jeszcze przy dawnych kultach jednak chrześcijaństwo zdobywało coraz więcej zwolenników, a sami książęta wahali się tylko czy przyjąć religię przy Konstantynopolu czy Rzymie). Mieszko I w roku 965 decyduje się na przymierze z Czechami, pojmuje za żonę chrześcijańska księżniczkę czeska Dobrawę, tym samym nawiązuje stosunki z Kościołem. Sam przyjmuje chrzest w roku 966 a w dwa lata później doczekał się przybycia z Rzymu biskupa Jordana, który zajął się organizacją Kościoła. Znaczenie chrztu było ogromne. Jako państwo chrześcijańskie Polska została zaliczona do społeczności chrześcijańskiej, jej władca był na równi z innymi książętami. Kościół wniósł do Polski wzory organizacji wzmacniającej młody organizm, znajomość pisma i form kancelaryjnych. Chrzest wzmocnił pozycje Mieszka w stosunkach z Niemcami. Wprawdzie nadal walczył on z margrabiami niemieckimi (np. bitwa pod Cedynia w roku 972), ale jednocześnie nawiązał bezpośrednie stosunki z cesarzem uzyskując tytuł „przyjaciela cesarskiego”.
Politykę ojca kontynuował Bolesław Chrobry, który przejął władzę zaraz po śmierci Mieszka I w roku 992. Władca nadal utrzymywał dobre stosunki z Niemcami, posiłkował się przy tym na wojnach z Wieletami. Wiedział on jednak, że ewentualne zdobycze na Wieletach przypadną cesarstwu, chciał więc pchnąć ekspansje państwa polskiego w kierunku północno-wschodnim, na Ziemie Prusów. Lud ten nadal żył na szczeblu organizacji plemiennej, dlatego też Chrobry chciał pozyskać Prusy dla chrześcijaństwa. Misja czeskiego biskupa Wojciecha zakończyła się jednak katastrofą. Męczeńska śmierć Wojciecha w roku 997, który był przyjacielem cesarza Ottona III zyskała w Europie ogromny rozgłos, z czego Bolesław umiejętnie skorzystał. Wykupił on ciało męczennika i umieścił je w katedrze w Gnieźnie, gdzie po ogłoszeniu Wojciecha świętym przez papieża Sylwestra II pociągnęły pielgrzymki. W 1000 roku przybył tu także pod pretekstem pobożnej pielgrzymki Otton III. Tak naprawdę chciał on pozyskać władzę Polskie do swej koncepcji uniwersalnego cesarstwa. Podczas spotkania cesarz nazwał Bolesława „bratem i współpracownikiem”, włożył mu na głowę diadem i ofiarował włócznię św. Maurycego jako oznakę władzy królewskiej. Na zjazd gnieźnieński przywiózł cesarz zgodę papieską na ustanowienie w Gnieźnie arcybiskupstwa ku czci św. Wojciecha.
Po śmierci Ottona III w roku 1002 królem Niemiec zostaje Henryk II, który był zdecydowanym przeciwnikiem linii politycznej swego poprzednika. Tymczasem Chrobry zajmuje w roku 1002 Łużyce, Milsko i Miśnie oraz w roku 1003 Czechy (były to kraje zależne dotąd od Niemiec). Gdy książę odmawia złożenia Henrykowi II hołdu lennego przez Czechy dochodzi do wojny. Zmagania te dzielą się na trzy odrębne wojny: 1003-1005 ( Henryk II oblegał Poznań), 1007-1013 ( Bolesław Chrobry podsunął się aż po Magdeburg) i 1015-1018. W roku 1018 dochodzi do pokoju w Budziszynie na mocy którego Polska utrzymuje Łużyce i Milsko, ponadto Henryk II zobowiązuje się do udzielenia zbrojnej pomocy Chrobremu w jego wyprawie ruskiej.
W tym samym roku 1018 Chrobry wyrusza na wschód, zdobywa Kijów a powracając ze zwycięskiej wyprawy przyłączył do Polski Ruś Halicką czyli tzw. Grody Czerwieńskie. Ich zdobycie było bardzo ważne ze względów ekonomicznych (szlak handlowy między zachodem a Morzem Czarnym) i strategicznych (grody te broniły południowo-wschodniej granicy kraju).
Za panowania Bolesława Chrobrego utworzył się stan rycerski, który w zamian za nadaną ziemie miał obowiązek utrzymywania konia bojowego i stawania zbrojnie na wezwanie księcia (drużyna, która za Mieszka I stanowiła podstawową siłę zbrojną już nie wystarczała- nie było to wojsko wyćwiczone i dobrze uzbrojone).
Pod koniec życia Bolesławowi Chrobremu udało się dokonać koronacji królewskiej. Było to w roku 1025,niedługo po tym król zmarł, wyznaczając na następcę swego młodszego syna Mieszka II, pomijając najstarszego-Bezpryma. Nowy król w swej polityce naśladował ojca, rozbudował organizację kościelną, podtrzymywał przyjaźń z opozycja antycesarską w Niemczech. Poprowadził wyprawę na Saksonię, pustosząc ją i przywożąc łupy. Jednak sukcesom kres dał niemal jednoczesny atak na Polskę kilku sąsiadów:
- Książę czeski – Brzetysław odebrał Morawy
- Cesarz Konrad II – Łużyce
- Książę kijowski – Jarosław Mądry – Grody Czerwieńskie
- Król węgierski – Stefan I Wielki opanował ziemie Słowaków
Mieszko II zostaje pozbawiony władzy i ucieka z kraju. Na tronie obsadzony zostaje jego brat Bezprym (1031), który odsyła insygnia koronacyjne cesarzowi Konradowi do Niemiec. Mieszko II wraca do kraju po śmierci brata, jednak nie udaje mu się ponownie koronować na króla a w roku 1034 umiera. Po jego śmierci zapanował totalny chaos polityczny, anarchia i rozpad struktur społecznych, brak było władzy centralnej. Poszczególni możnowładcy umocnili się w swoich dzielnicach (np. Masław na Mazowszu). Wybuchły powstania chłopskie godzące w możnowładców, rycerzy, a także w religię katolicką. W roku 1038 na Polskę najeżdża książę czeski Brzetysław, dociera do Wielkopolski, pali Gniezno, wykrada relikwie św. Wojciecha a wracając do Czech odłancza od Polski Śląsk. W tym samym czasie od państwa odłancza się Pomorze. W tej sytuacji za zgoda cesarska do kraju powraca syn Mieszka II – Kazimierz zwany Odnowicielem. Zdołał on zjednoczyć wszystkie dzielnice i uchwycić władzę centralną, odzyskał także Śląsk, przeniósł stolice ze spalonego Gniezna do Krakowa. Nie udało mu się jedynie koronować na króla Polski oraz odbudować arcybiskupstwa w Gnieźnie. Kazimierz Odnowiciel zmarł w roku 1058 a władze po nim obejmuje jego syn- Bolesław Śmiały. Nowy władca utrzymał wszystkie zdobyte przez ojca ziemie, ponadto umocnił wpływy polskie na południu, na Węgrzech oraz ponownie wyprawił się na Ruś Halicką i zdobył tak ważne dla Polski Grody Czerwieńskie. Bolesław umocnił także władze centralną dokonując koronacji w roku 1076 (za zgoda papieża Grzegorza VII, którego poparł w sporze z cesarzem Henrykiem IV). Rządy króla kończą się jednak w roku 1079.Po skazaniu na śmierć biskupa krakowskiego Stanisława Bolesław Śmiały ucieka z Polski na Węgry. Władze po nim przejmuje jego młodszy brat - Władysław Herman. Był on bardzo słabym politykiem, nigdy nie zdołał koronować się na króla i zachowywał się bardzo ulegle wobec cesarza. W tej sytuacji w Niemczech znów zaczęto traktować Polskę jako swego lennika. Herman po pewnym czasie oddaje władzę swoim synom. Starszemu – Zbigniewowi dał północne tereny kraju (Wielkopolskę i Kujawy), młodszemu- Bolesławowi południową część kraju ( Małopolskę,Śląsk i Ziemie Sandomierską). Sobie pozostawił Mazowsze, tam osiadł i zmarł w roku 1102. Po śmierci Hermana między braćmi doszło do nieporozumień. Młodszy- Bolesław miał aspiracje zjednoczenia państwa i przejęcia władzy centralnej, dlatego też wybucha wojna, która kończy się sukcesem Bolesława. Zdobywa on dzielnice brata, jednoczy kraj, przejmuje władze centralna a Zbigniew ucieka do Niemiec i uzyskuje poparcie cesarza Henryka V. W roku 1109 rusza wyprawa cesarska na Polskę i rozpoczyna się wojna polsko-niemiecka, która staje się wielkim sukcesem władcy polskiego. Obroniły się polskie grody we Wrocławiu, Bytomiu oraz Głogowie. Po zwycięstwie nad wojskami cesarskimi Krzywousty kontynuuje wyprawy wojenne. Już w roku 1116 zdobywa Pomorze Gdańskie, w latach 1121-1122 zdobywa Pomorze Zachodnie. Udało mu się także odzyskać tytuł arcybiskupstwa dla Gniezna w roku 1135.
Przed swą śmiercią (1138 rok) Bolesław Krzywousty chcąc zapobiec walkom o tron podobnym do tych jakie sam toczył ze Zbigniewem, ustanowił zasady następstwa tronu czyli tzw. zasadę senioratu, według której władzę centralną w państwie miał przejąć najstarszy syn a następnie miała ona przechodzić na najstarszego. Otrzymywał on tzw. dzielnice senioralną, dzięki której mógł kontrolować pozostałych braci, miał prawo utrzymywania załóg wojskowych w ważnych grodach na ich terenach, prowadził w ich imieniu politykę zagraniczną. Pozostali bracia otrzymywali swoje dzielnice:
- Władysław Wygnaniec- dzielnica centralna Polski oraz Śląsk
- Bolesław Kędzierzawy – Mazowsze
- Mieszko Stary – Wielkopolska
- Henryk Sandomierski – Ziemia Sandomierska
- Kazimierz Sprawiedliwy – Małopolska.
Testamentu Bolesława Krzywoustego nie przestrzegano jednak długo bo już w połowie XII wieku Polska weszła w fazę rozdrobnienia feudalnego, poszczególne dzielnice dążyły do samodzielności, władza centralna zaczęła słabnąć, aż w połowie wieku XIII w ogóle zanikła.
Książęta piastowscy w podzielonej Polsce dysponowali coraz mniejsza siłą wojskową, aby stawić skuteczny opór nieprzyjacielowi musieliby współdziałać a do tego dochodziło niezwykle rzadko. Częściej krewniacy prowadzili wojny między sobą, czy to o tron krakowski czy to o granice dzielnic. W tych warunkach Polski nie było stać na prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej, wraz z postępami rozbicia traciła ona stopniowo autorytet wśród sąsiadów, co doprowadziło do wielkich strat terytorialnych oraz wielkich zniszczeń, jakie niosły za sobą łupieskie najazdy.
Władysław Wygnaniec panował w Polsce jako senior do roku 1146 kiedy to został wygnany przez młodszych braci, którzy liczyli na szybkie przejęcie władzy senioralnej. Kolejnym seniorem zostaje kolejny z braci- Kazimierz Kędzierzawy, który rządzi w kraju do 1171 roku. Tuż po jego śmierci tron obejmuje Mieszko Stary, który będzie rządził do 1177 roku, kiedy to zostanie obalony przez opozycję polityczną ( kościół katolicki i możnowład-ców).Po usunięciu Mieszka Starego seniorem zostaje najmłodszy z braci -Kazimierz Sprawiedliwy, któremu udaje się porozumieć z kościołem katolickim. W roku 1180 spotyka się na zjeździe w Łęczycy z duchownym polskimi i tam zostaje zawarta ugoda. Kazimierz za cenę przywilejów dla Kościoła uzyskuje zgodę na to by jego potomkowie dziedziczyli władze w Polsce. Po śmierci K.Sprawiedliwego w roku 1194 władze przejmuje jego syn- Leszek Biały, któremu jednak nie udaje się jej utrzymać, zostaje on zamordowany w 1227 roku na zjeździe w Gąsiorowie. Władzę centralna mieli szansę przywrócić Piastowicze z dynastii śląskiej. Henrykowi Brodatemu udało się zjednoczyć Śląsk, zdobyć większość Wielkopolski i całą Małopolskę, jednak jego starania o zjednoczenie kraju przerwała śmierć w roku 1238. Politykę ojca kontynuował Henryk Pobożny, utrzymał ziemie zdobyte przez swojego poprzednika, jednak jego panowanie przerwała tragiczna śmierć na polu bitwy podczas walki pod Legnicą (9 kwietnia 1241r.) z Tatarami. Śmierć Henryka Pobożnego była końcem rządów centralnych w Polsce, rozpoczyna się okres długotrwałego rozbicia dzielnicowego.
Polska podczas rozbicia stała się państwem słabym, traci Pomorze Zachodnie, wkrótce Ziemie Lubuska, która zostaje sprzedana arcybiskupowi magdeburskiemu przez Bolesława Rogatkę.
W tym samym czasie w Polsce zaczynają rozwijać się pierwsze miasta, rozwija się osadnictwo miejskie i wiejskie na prawach polskich lub niemieckich (magdeburskie), rośnie rola pieniądza, powstają nowe szlaki handlowe, zaludniają się tereny niezamieszkałe (sprzyja temu przywilej wolnizny).
Rozwój gospodarki towarowej i handlu między różnymi dzielnicami kraju oraz wzrost znaczenia miast, częste wojny feudalne, brak bezpieczeństwa na drogach, cła ustanawiane przez poszczególnych feudałów sprawiły że w końcu wieku XIII pojawiły się tendencje zjednoczeniowe mające na celu ponowne połączenie ziem polskich.
Pierwszy próbę zjednoczenia państwa podjął się książę ze śląskiej linii Piastów-Henryk IV Probus, któremu udało się zjednoczyć Śląsk z Krakowem, jednak starania o przejęcie władzy centralnej przerwała mu śmierć w roku 1290. Druga próbę podjął książę z Wielkopolskiej linii Piastów- Przemysł II. Zjednoczył on Wielkopolskę, zdobył Pomorze Gdańskie a w roku 1295 zdołał się koronować na króla Polski. Niestety ginie rok później w zamachu a jego politykę próbuje kontynuować książę brzesko-kujawski Władysław Łokietek, jednak wkrótce musi uciekać na Węgry. Koronę polską zdobywa król czeski Wacław II w roku 1300. Zdobywa on Małopolskę i Śląsk jednak rządzi bardzo źle, Brandenburczykom obiecuje Pomorze Gdańskie w zamian za pomoc w zdobyciu korony węgierskiej. Umiera w roku 1305 i władze na krótko przejmuje jego syn- Wacław III jednak już w roku 1306 ginie zamordowany. W tym czasie do Polski powraca Władysław Łokietek i rozpoczyna proces jednoczenia ziem polskich i centralizacji władzy. Początkowo opanowuje tylko Małopolskę i Pomorze Gdańskie. W roku 1308 na Pomorze Gdańskie najeżdżają Brandenburczycy, z pomocą przychodzą Łokietkowi Krzyżacy, jednak wypędziwszy Brandenburczyków sami zajmują te ziemie. W roku 1314 Łokietek opanował Wielkopolskę i zaczyna starania u papieża o zezwolenie na koronację. Po uzyskaniu zgody zostaje królem 20 stycznia 1320 roku. Jeszcze przed koronacją Łokietek podjął starania o odzyskanie Pomorza Gdańskiego od Krzyżaków, jego skargi u papieża przyniosły efekt pod postacią wyroku skazującego Zakon na zwrot Pomorza Polsce. Jednak Krzyżacy tego wyroku nie uznali i wtedy król zdecydował się na walkę zbrojna. Wojna ta trwała w latach 1329-1332 i zakończyła się niestety przegraną Polski (mimo sukcesu w bitwie pod Płowcami w roku 1331). Łokietek nie tylko nie odzyskał Pomorza Gdańskiego ale stracił także ziemię Dobrzyńską.
W okresie panowania Łokietka dokonana została próba zjednoczenia państwa oraz powróciła władza centralna, jednak nie wszystkie dzielnice Polski znalazły się w granicach państwa Łokietka, poza krajem znajdowały się: Pomorze Gdańskie, Mazowsze i Śląsk (księstwa śląskie z wyjątkiem księstwa Świdnicko-Jaworskiego w roku 1329 złożyły hołd lenny królowi czeskiemu- Janowi Luksemburskiemu).
Wraz ze śmiercią króla Władysława Łokietka rządy rozpoczyna jego syn Kazimierz zwany później Wielkim. W roku 1333 odbywa się koronacja. Nowy władca zastaje Polskę wyniszczoną wieloma wojnami, skarbiec był pusty a handlowi brakowało swobody by mógł się rozwijać. Ponadto w rękach Krzyżaków znajdowało się już nie tylko Pomorze Gdańskie ale także Kujawy. Król podobnie jak jego poprzednik zmierzał do odzyskania utraconych ziem, jednak wiedząc że Polskę nie stać na prowadzenie wojen, starał się uzyskać to poprzez rokowania pokojowe. W roku 1335 doszło do kompromisu króla Kazimierza Wielkiego z Janem Luksemburskim, który do tej pory zgłaszał swe pretensje do tronu polskiego. Kompromis ten zwany jest w historii zjazdem wyszehradzkim. Jan Luksemburski zrzeka się pretensji do tronu polskiego w zamian za dużą sumę pieniędzy. Jednakże nadal prawie wszyscy książęta śląscy pozostali lennikami a ich tereny weszły w skład królestwa czeskiego. Przy Polsce nadal pozostawało księstwo Świdnicko- Jaworskie.
Do kolejnej ugody dochodzi w 1243 roku w Kaliszu. Kazimierz Wielki zawarł tam pokój z Krzyżakami (zwany pokojem wieczystym), na mocy, którego Pomorze Gdańskie zostaje w rękach krzyżackich ( jednak Kazimierz Wielki zachował tytuł Pana Pomorza) a Kujawy miały powrócić do Polski.
W latach 1340-1349 król wyprawia się na Ruś Halicką i zdobywa ją, w roku 1351 zdobywa Mazowsze a w 1365 odzyskuje Ziemię Lubuską i najważniejsze grody obronne tego terenu: Drezdenko, Santok oraz Wschowa.
Oprócz wielu dokonań politycznych poza krajem król zaznaczył się w historii jako bardzo dobry gospodarz, wprowadził wiele zmian w polskiej gospodarce i polityce wewnętrznej. Kazimierz III wprowadził nowy system zarządzania państwem. Jednostkami podziału administracyjnego były ziemie. Władza lokalna pozostawała w rękach starostów mianowanych przez króla. Sprawowali oni władzę administracyjną, zarządzali dobrami królewskimi na danym terenie, sądzili ciężkie przestępstwa kryminalne. Urząd wojewody i kasztelana pozostawały urzędami ziemskimi, nadawane były szlachcie danej ziemi, natomiast urzędy centralne sprawowali panowie małopolscy, wchodzący jednocześnie w skład rady królewskiej. Na polecenie króla spisano i skodyfikowano prawo, powstały dwa odrębne statuty: jeden dla Małopolski a drugi dla Wielkopolski. Król w celu wzmocnienia systemu obronnego podjął szerokie prace fortyfikacyjne, budując wzdłuż granic ciągi zamków warownych oraz zachęcając ludność (przez obniżenie podatków) do budowy murów obronnych.
Wielką zasługą króla jest także ufundowanie w roku 1364 uniwersytetu w Krakowie. Nadzór nad akademią został oddany kanclerzowi.
Król umiera w 1370 roku. Jego śmierć jest końcem panowania w Polsce dynastii Piastów, król nie pozostawił po sobie potomka w linii męskiej.
Uważam,że na śmierci Kazimierza Wielkiego kończy się jeden z piękniejszych i lepszych okresów w dziejach naszego państwa. Królom tej dynastii zawdzięczamy bardzo wiele, dzięki nim nasze państwo w ogóle istnieje, dzięki nim możemy cieszyć się wielkimi tradycjami, piękna kulturą czy wspaniałymi budowlami, zabytkami jakie po dziś dzień przetrwały. To oni walczyli o byt naszego państwa, to oni podejmowali walki z wieloma wrogami jacy Polskę nękali, to oni poświęcali swe życie dobru kraju i jego mieszkańców. Polska dzięki nim była, jest i będzie, Polska dzięki nim była uznawana za równą innym krajom. Nasz kraj i jego mieszkańcy nigdy nie poddali się, zawsze walczyli o swoje, żadna porażka nie była w stanie nikogo zniechęcić czego doskonałym przykładem jest olbrzymi trud włożony przez wielu kolejnych władców, książąt czy królów o odzyskanie ziem utraconych w wyniku błędu Bolesława Krzywoustego jakim było podzielenie państwa na dzielnice.