Transformacja ustrojowa Polski po 1989 roku; okrągły stół

Transformacja ustrojowa Polski po 1989 roku
to ogół zmian zapoczątkowanych w latach 80. XX wieku, które ukierunkowane były na budowę wolnego rynku, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyzację.

Strajki
25. kwietnia 1988 wystąpieniem załogi MPK w Bydgoszczy i Inowrocławiu rozpoczęła się fala strajków, będących wyrazem niezadowolenia społecznego, które doprowadziło bezpośrednio do obrad Okrągłego Stołu. Stanęły huty, kopalnie, stocznie, porty. 31 sierpnia Lech Wałęsa po rozmowie z gen. Kiszczakiem wezwał o zaprzestanie akcji.

Od gospodarki centralnie sterowanej do wolnorynkowej
23 grudnia 1988 przyjęto tzw. ustawę Wilczka umożliwiającą każdemu obywatelowi PRL podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej na równych prawach.
Latem 1989 został przedstawiony program Sachsa-Liptona. Zakładał rozwiązanie problemów gospodarczych Polski przez nagły i śmiały skok w gospodarkę rynkową. Na jego podstawie powstał przyjęty w 1990r. pakiet reform gospodarczo-ustrojowych, zwany planem Balcerowicza. Na plan składało się 10 ustaw o:
1. gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych – usuwała gwarancję istnienia wszystkich przedsiębiorstw państwowych niezależnie od ich wyników finansowych i efektywności produkcji, umożliwiała przeprowadzenie postępowania upadłościowego wobec przedsiębiorstw nierentownych.
2. prawie bankowym – zakazywała finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny, uniemożliwiała nieograniczoną emisję pieniędzy bez pokrycia.
3. kredytowaniu – znosiła preferencje kredytowe przedsiębiorstw państwowych wiążąc stopę oprocentowania ze stopą inflacji, zmieniała warunki zawartych wcześniej umów kredytowych o stałym oprocentowaniu.
4. podatku od wzrostu wynagrodzeń – wykorzystywała wprowadzony już pięć lat wcześniej popiwek jako drastyczne narzędzie ograniczania wzrostu nominalnych płac w przedsiębiorstwach w stosunku do rzeczywistego wzrostu cen.
5. nowych zasadach opodatkowania – ujednolicała zasady płacenia podatków we wszystkich sektorach gospodarczych.
6. działalności gospodarczej prowadzonej przez inwestorów zagranicznych – nakładała na zagraniczne przedsiębiorstwa zobowiązanie do odsprzedania państwu dewiz po ustalonym przez bank centralny kursie, zwalniała przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym z płacenia popiwku, zapowiadała możliwość wywozu zysków za granicę.
7. prawie dewizowym – wprowadzała wymienialność wewnętrzną złotego, likwidowała państwowy monopol w handlu zagranicznym i zobowiązywała przedsiębiorstwa do odsprzedawania zarobionych dewiz państwu.
8. prawie celnym – ujednolicała zasady clenia importowanych towarów dla wszystkich podmiotów gospodarczych.
9. zatrudnieniu – zmieniała reguły funkcjonowania biur pośrednictwa pracy.
10. szczególnych warunkach zwalniania pracowników – zapewniała ochronę zwalnianych z pracy (zwłaszcza w przypadku zwolnień grupowych), gwarantowała odprawę finansową i wprowadzała okresowe zasiłki dla bezrobotnych.
Skutkiem powyższych ustaw było znaczne obniżenie inflacji i deficytu budżetowego, likwidacja niedoborów rynkowych i centralnego rozdzielnictwa materiałów, uzyskanie zgody wierzycieli na redukcję zadłużenia zagranicznego, największy wzrost gospodarczy w krajach byłego bloku wschodniego, niwelacja zacofania technologicznego gospodarki, znaczna poprawa stanu środowiska naturalnego, ograniczenie energochłonności gospodarki oraz utworzenie w ciągu 2 lat 600 tysięcy przedsiębiorstw prywatnych.
Plan Balcerowicza jest krytykowany m.in. za sprzedaż złota, zamrożenie kursu dolara, chaotyczną prywatyzację, wyprzedaż majątku narodowego i przejmowanie go przez dawną nomenklaturę partyjną oraz gwałtowny wzrost bezrobocia (16% w 1993r.), co odbiło się w słynnym haśle „Balcerowicz musi odejść”, jednak nie ulega wątpliwości, że plan przyczynił się do znacznego polepszenia poziomu życia w Polsce.

Okrągły Stół
6.02.1989 o godz. 14:23 rozpoczęły się oficjalne rozmowy między władzami PRL, a opozycją i Kościołem, w wyniku których rozpoczęła się transformacja ustrojowa PRL. Zainicjowane były przez Moskwę, o czym świadczy m.in. depesza Ambasady PRL w Moskwie do MZS w Warszawie z dnia 02.09.1988: „kierownictwo radzieckie przekazało Jaruzelskiemu, że trzeba podjąć dialog z Wałęsą i rozwiązać złożone problemy metodami politycznymi.”. Właściwe ustalenia miały miejsce nie w Urzędzie Rady Ministrów, ale już wcześniej, podczas spotkań w Magdalence oraz willi MSZ przy ul. Zawrat.
Choć Okrągły Stół instalował w kraju częściowo demokratyczne procedury (wybory kontraktowe, rejestracja Solidarności, przywrócenie Senatu, urzędu prezydenta), to jednak udział we władzy czy dostęp do mediów, miał być nadal reglamentowany i koncesjonowany przez niepodlegające demokratycznej kontroli centrum. Komuniści zarezerwowali sobie 65% miejsc w Sejmie, prezydentem został Jaruzelski, żołnierze radzieccy stacjonowali w Polsce do 1993. Do tegoż roku tajni agenci, kontrwywiad i wojskowi z wysokimi stopniami szkoleni byli w Moskwie. Konstytucja PRL obowiązywała do 1997. Po transformacji ustrojowej zdolność kredytowa była przywilejem byłych członków PZPR, którzy dzięki zgromadzonym przez lata kapitałom, mieli fundusze na wykupowanie fabryk i zakładów. To także byli działacze partii zakładali nowe firmy: telewizje, radia, centrum badania opinii publicznej, gazety, dzięki którym mieli ogromny wpływ na społeczeństwo. Nigdy też nie doszło do lustracji, komuniści nie zostali pozbawieni wpływów.
W 1990 wybuchła tzw. „wojna na górze”, będąca eskalacją wewnętrznego konfliktu w Solidarności, między lewicą z A. Michnikiem na czele, Wałęsą oraz prawicą z J. Kaczyńskim. W jej wyniku doszło do rozłamu w Solidarności oraz do pierwszych wolnych wyborów prezydenckich i parlamentarnych.
Źródła: wikipedia.org, biznes.interia.pl, TVP „Misja Specjalna”, wypowiedzi A. Gwiazdy, K. Wyszkowskiego i in.
wx