Powstanie listopadowe i styczniowe - podobieństwa i różnice

Powstanie listopadowe i styczniowe uznaje się za dwa największe powstania niepodległościowe w historii Polski. Pierwsze z nich rozpoczęło się w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku, a drugie z kolei z 22 na 23 stycznia 1863 roku. W mojej pracy spróbuję przedstawić podobieństwa i różnice w ich przyczynach, przebiegu oraz skutkach, opisując je chronologicznie.

W przyczynach wybuchu obydwu powstań można znaleźć więcej różnic niż podobieństw. Wiadomości napływające do Polski w latach 1829-1830 o odzyskaniu niepodległości przez Grecję, Belgię i o sukcesie rewolucji lipcowej w Paryżu mogły zachęcać do wybuchu powstania listopadowego podobnie jak informacje o sukcesach Włochów w walce o zjednoczenie kraju przed wybuchem powstania styczniowego. Obu powstaniom można także przypisać bezpośrednią przyczynę rozpoczęcia: mówiąc o pierwszym jest to zawiązanie się Sprzysiężenia Podchorążych w roku 1828, które stawiało sobie za cel odzyskanie niepodległości przez Polskę i rozpoczęcie powstania, a w przypadku drugiego była to branka do wojska rosyjskiego zorganizowana przez Wielopolskiego, który chciał zapobiec powstaniu i wcielił do wojska osoby podejrzane o zamiar udziału w nim. Jednak to posunięcie przyniosło zupełnie odwrotny skutek- przyspieszyło termin rozpoczęcia powstania. Do różnic należą kolejne przyczyny wybuchów. Jeśli chodzi o listopadowe są to: łamanie konstytucji przez cara Mikołaja I i Wielkiego Księcia Konstantego (wodza armii w Królestwie Polskim), nieskuteczność opozycji legalnej, obsadzanie wysokich urzędów jedynie ludźmi lojalnymi wobec carskich urzędników, utrata nadziei na rozszerzenie autonomii oraz nieurodzaj gospodarczy. Natomiast pozostałymi przyczynami wybuchu powstania styczniowego, które różnią się od listopadowego są: potrzeba reform liberalnych- hasła demokratyczne i wolnościowe, hasła uwłaszczeniowe wśród ludności wiejskiej, śmierć cara Mikołaja I, manifestacje patriotyczne: 1861- manifestacja w rocznicę bitwy pod Grochowem ( 5 osób zginęło w starciach z Rosjanami), grudzień 1861- krwawo stłumiona demonstracja przeciw rozwiązaniu Towarzystwa Rolniczego i Delegacji Miejskiej, śmierć około 100 osób; tzw. ukaz czerwcowy- ustępstwa dla Polaków przywiezione przez Wielopolskiego od cara, po czym został on uznany za zdrajcę i nie otrzymał poparcia ludności.

Jeśli chodzi o przebieg powstań to obydwa były kiepsko przygotowane. Sygnałem do wybuchu listopadowego miał być pożar browaru, po którym konspiranci mieli uderzyć na Belweder. Lecz okazał się on wielką klęską, w wyniku której bardzo mało osób zostało powiadomionych. Chcieli oni zabić Konstantego, ale został on ostrzeżony przez okrzyki oraz strzały i uciekł. Brakowało też dowództwa i wsparcia ludności. Wybuch powstania styczniowego przypadł na zimę, co bardzo niesprzyjało walce partyzanckiej. Z dowództwem również był problem: Mierosławski najpierw dowodził zza granicy, a gdy przybył do Królestwa Polskiego to po tygodniu się zniechęcił i zrezygnował. Wygnania polskich chłopów w głąb Rosji i palenie wsi spowodowało, że ludność przestała popierać powstańców. Ogółem Polacy mieli 11tys. nieprzygotowanych ludzi, a Rosjanie 100tys. wyszkolonych żołnierzy. Ale w powstaniu styczniowym, w przeciwieństwie do listopadowego, Polacy otrzymali poparcie od zachodu: od rządu tylko słowne, ale od ludności pomoc i sympatię. Władzami powstania styczniowego był między innymi Centralny Komitet Narodowy, który przekształcił się w Tymczasowy Rząd Narodowy, podobnie jak Rada Administracyjna, która podczas powstania listopadowego przekształciła się w Rząd Tymczasowy. Obydwa powstania miały po trzech dyktatorów: listopadowemu przewodzili w kolejności: Chłopicki, Michał Radziwiłł oraz Jan Krukowiecki, a styczniowemu: Mierosławski, Langiewicz i Traugutt.

Kilka podobieństw można również odnaleźć w przyczynach upadku. Jedną z nich była przewaga Rosji w obydwóch powstaniach, a drugą brak zgody między powstańcami: listopadowi konspiratorzy byli podzieleni na kilka grup, a styczniowych dzieliły trzy opcje polityczne: Millerzy, Biali oraz Czerwoni. Do pozostałych, które są różne dla powstań należą: dla pierwszego: brak wiary w zwycięstwo, lojalni wobec cara przywódcy polityczni: Czartoryski i Niemojowski, nieudolni dowódcy: Józef Chłopicki, Jan Skrzynecki, Jan Krukowiecki i Maciej Rybiński. Powstał nawet na ten temat wierszyk:
Chłop nas zdradził,
skrzynka przyskrzyniła,
kruk oko wydziobał,
ryba zatopiła.

Do upadku przyczynił się również brak poparcia chłopów oraz zachodnich państw Europy. Następnie, pozostałymi przyczynami upadku powstania styczniowego, które są różne od przyczyn poprzedniego są: złe wyposażenie powstańców (furmanki, kosy), akt uwłaszczenia chłopów w Królestwie, publiczne egzekucje, konfiskaty majątkowe, kontrybucje i masowe zsyłki na Sybir, które osłabiały powstańców liczebnie i psychicznie.

Natomiast przechodząc do skutków również można dostrzec podobieństwa. Po obydwóch powstaniach nastąpiły: rusyfikacja Królestwa Polskiego, represje wobec powstańców: kary więzienne, konfiskaty majątków i zsyłki na Sybir; podporządkowanie oświaty Rosji. Tylko po powstaniu listopadowym zniesiono konstytucję (zastąpił ją tzw. Statut Organiczny), podporządkowano Rosji system karny i monetarny, na terenie Królestwa Polskiego miało stacjonować od tej pory wojsko rosyjskie oraz rozpoczęto budowy twierdz Modlin i Dęblin. Natomiast po upadku powstania styczniowego zmieniono nazwę Królestwa Polskiego na Kraj Przywiślański, polskie instytucje zostały przekształcone w filie rosyjskie, został nałożony zakaz wyznawania rytu unickiego oraz zlikwidowano uczelnie wyższe w Warszawie i Puławach.

Podsumowując, obydwa powstania miały charakter narodowo-wyzwoleńczy, były wymierzone w tego samego wroga- Rosję, wybuchły w złym czasie oraz oba niestety upadły. Jest między nimi wiele różnic, ale moim zdaniem, najważniejszą cechą wspólną było to, że ludzie walczący w nich walczyli o to samo- wolną i niepodległą Polskę.