Interpretacja "Pieśni III" Jana Kochanowskiego

Jan Kochanowski jest największym poetą polskiego renesansu. Epoka ta, stała się przełomową pod względem zmiany kierunku myślenia i sposobu postrzegania świata. Po okresie ciemnego, mglistego średniowiecza pełnego zabobonów i całkowitego podporządkowania życia kościołowi i surowemu Stwórcy, ludzie szukali odmiany. Pragnęli wolności, piękna, świeżości i prostoty. To wszystko zapewnił im właśnie renesans, w kulturze którego ogromną rolę odegrało wskrzeszenie i przyswojenie wartości antycznych, wywodzących się ze starożytnej Grecji i Rzymu. Odrodzenie swoimi założeniami różniło się od średniowiecza i starożytności. Powstawały i coraz bardziej wyróżniały się rozmaite prądy umysłowe i religijne, wśród których najważniejszymi były humanizm i reformacja. W renesansie humaniści starali się pogodzić pojęcia antyczne z wiarą chrześcijańską i stworzyć z człowieka centrum zainteresowania wszystkimi dziedzinami życia, mówić o jego sprawach i otaczającym go świecie, a wszystko to na chwałę Boga. Zaczęto zajmować się zwykłym, codziennym życiem bliźnich. Odrzucano bezgraniczne wielbienie Stwórcy jako surowego Sędziego a jawił się on teraz jako dobry ojciec, który wybacza swoim dzieciom nawet najcięższe grzechy. Z największą uwagą przyglądano się przyrodzie, na każdym kroku podziwiając dzieła matki natury. Właśnie w takim otoczeniu, nasiąkniętym hasłami odrodzenia dorastał, a później tworzył Jan Kochanowski. Napisał on jedno z najwybitniejszych polskich dzieł doby renesansu "Pieśni".

Pieśń jest najstarszym gatunkiem poezji lirycznej związanym integralnie z muzyką (szczególnie w starożytności i średniowieczu). Była ona składnikiem, częścią zbiorowych obrzędów i wykonywano ją czyli śpiewano przy akompaniamencie muzyki i oczywiście w towarzystwie tańca. Jako samodzielna forma pieśń została ukształtowana przez Horacego. Niewątpliwe jest więc również to, iż ten właśnie twórca starożytny był wzorem dla Jana Kochanowskiego. Cechami charakteryzującymi pieśń są: budowa stroficzna czyli podział utworu na strofy (zwrotki) pomiędzy którymi występował refren, powstanie wersów, rytmizacja. Pieśni poruszały różnorodne tematy np. miłosne, biesiadne, refleksyjne opiewające piękno przyrody lub zagrzewające do walki. Jan Kochanowski w najpełniejszy sposób realizował gatunek. W renesansie polskim stworzył model pieśni obowiązujący do dziś czyli wiersz sylabiczny.

Głównym tematem "Pieśni III" (Księgi wtóre) jest przewijający się wątek fortuny i jej wpływ na życie człowieka. Poeta wyraża przekonanie o zmienności szczęścia. Człowiek musi być przygotowany zarówno na radość jak i smutek, rozczarowanie, ból, dostatek i cierpienie idą w parze, a niedojrzałość życiową wykazuje ten, kto chciałby tylko bawić się, cieszyć i śmiać. Lecz zmienność Fortuny ma także swoje dobre strony, ponieważ zawsze po smutku przychodzi radość, po ciemnej nocy dzień. Podstawą szczęścia jest czyste sumienie, cnota oraz zachowanie umiaru. Cnota - virtus jest jedną z najważniejszych wartości epoki renesansu. Jan Kochanowski uważa, że kto jest cnotliwy nie musi już o nic zabiegać, o nic się starać i martwić. Ma czyste sumienie, jest pewien, że postępuje dobrze, jest wierny prawdzie więc nic nie może mu zaszkodzić. Cnota chroni przed złem, zapewnia tez nagrodę w życiu doczesnym i po śmierci. Sam wyraz Fortuna nawiązuje do starożytności, była to rzymska bogini szczęścia (grecka Tyche), i ma dwa znaczenia, może być określany jako los, traf, powodzenie, szczęście lub może oznaczać majątek, bogactwo, mienie. Jan Kochanowski ostrzega, by nie ufać tej zdradliwej, w każdej chwili mogącej się zmienić Fortuna. Jedną z jej cech jest to, iż ma ona w zwyczaju popadanie z jednej skrajności w drugą np. z radości w smutek, z bogactwa w biedę. Każdy człowiek winien być przygotowany na te zmiany, aby później nie poczuł się zaskoczony, zażenowany i żeby wiedział jak ma postępować w dalszym życiu. Aby nie załamał się gdy żyjąc w dostatku nagle stanie się biednym, żebrającym o drobne pieniądze człowiekiem, gdyż taka właśnie jest Fortuna, bogini losu. Nie należy także gromadzić dużych oszczędności, gdyż nawet taki metody zapobiegawcze nie pomogą, co ma się spełnić i tak się spełni. Jan Kochanowski ostrzega również czytelników przed ludzką obłudą i chęcią wyzysku. Należy wystrzegać się osób dziwnie "kłaniających się", przyjaźniących się tylko z powodu bogactwa lub możliwości osiągnięcia jakichkolwiek zysków właśnie z takich oto nędznych i jakże pruderyjnych sposobów podchlebienia się drugiej osobie. Wszyscy, którzy są nieszczerzy i udają wielkie uwielbienie bogatej lub obdarzonej niewyjaśnionym dla innych szczęściem, odwrócą się od niej wtedy gdy fortuna przestanie dopisywać. Przed takimi właśnie obłudnymi, zakłamanymi ludźmi ostrzega autor wiersza. W " Pieśni III" przedstawione zostają również typowe ludzkie zachowania obłuda, a także wielkie zmiany, jakie zachodzą w psychice osoby stającej się bogatą. Zaczyna ona wtedy chodzić z "zadartym nosem", nie zwraca uwagi na typowe sprawy ludzkie, który powinien zauważać, a także interesować się nimi każdy człowiek. W tym fragmencie nawiązuje Jan Kochanowski do charakterystycznego dla renesansu prądu artystycznego jakim jest humanizm. Każdy człowiek powinien uważnie obserwować go świat, zwracać uwagę zarówno na ból, krzywdę, biedę a także na radość, pochwały i bogactwo, powinien stosować się do cytatu "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Nie powinniśmy wywyższać się ponad innych z powodu bogactwa czy też innego czynnika umożliwiającego osiągnięcie błahego i infantylnego poczucia "wyższości". Bogactwo potrafi zasłonić, zamglić człowiekowi oczy i doprowadzić do znieczulicy, utraty autorytetów i ideałów. Należy dbać o to aby szczęście nas nie puściło, ale nie za wszelką cenę, ponieważ najważniejsza dla każdego powinna być cnota, której nikt nie odbierze, na którą nie ma wpływu fortuna i to ona powinna być najbardziej szanowana. Posiadając czyste sumienie człowiek może osiągnąć spokój wieczny i zostać wynagrodzony w niebie. Jan Kochanowski Jak na twórcę renesansowego przystało i na wzór Horacego- dąży do ideału złotego środka. Należy w życiu- wg, filozofii epikurejczyków, używać życia i poznać jego rozkosze, dążyć do szczęścia i "chwytać dzień", ponieważ wszystko przemija. Należy także- wg, nauki stoików- zachować spokój i umiar, męstwo i cnotę, dobrą sławę, bo najwyższe szczęście człowieka wcale nie tkwi w zaszczytach ani w bogactwie, lecz w harmonii, w umiejętności zachowania równowagi duchowej. Tylko Bóg zna przyszłość, nie należy więc o niej zbyt długo rozmyślać. Cnota i mądrość są wartościami, do których warto dążyć, a nie są nimi rzeczy materialne. Jan Kochanowski pragnie wywrzeć na czytelnikach specyficzne postawy, używa więc drugiej osoby liczby pojedynczej. Celem tego zabiegu jest dogłębne trafienie do psychiki i wyobraźni czytającego. Podmiotem lirycznym jest niewątpliwie autor wiersza, gdyż zawiera on formy 1 osoby liczby pojedynczej (ja) oraz czasowników w pierwszej osobie. Jest to liryka agitacyjna – mająca na celu wywarcie pewnych myśli, refleksji. Sytuacją liryczną w tym utworze jest monolog autora zawierający elementy wyznania, a także nawoływania do prezentowania pewnego zachowania. "Pieśń III" jest wyznaniem wprost ale zawiera strofy w których przewijają się elementy opowiadania – strofy 4,6. Celem utworu było ukazanie filozofii i prądów epoki, postaw jakie powinien reprezentować człowiek doby renesansu. Oczywiście, jak to w renesansie, autor osiąga swój cel, czyli przestrogę skierowaną do czytelnika przed zmiennością fortuny, dzięki zaczerpnięciu elementów za starożytności. Nawołuje, aby pogodzić się z życiem ale także używać go. Jednak stoicki pojęcie cnoty zostało załamane. Z żalem trzeba nadmienić, że ten pełen ufności i spokoju system filozoficzny ulegnie pewnemu zamazaniu po śmierci córki Kochanowskiego- Urszuli. Spokój wprawdzie powróci, ale harmonia nigdy nie będzie już ta sama. Zachęta do korzystania z życia pojawia się również w wielu fraszkach i pieśniach Jana Kochanowskiego np. "Pieśń IX" (Księgi pierwsze). Wino, śpiew i grono przyjaciół to ponadczasowe obrazy cieszenia się życiem. "Kto tak mądry, że zgadnie co nam jutro przypadnie". Do stoicyzmu nawiązują zaś "Pieśń IX" (Księgi wtóre), "Pieśń XII", o opiekę Fortuny nad swoją twórczością prosi Jan Kochanowski we fraszce "Do fraszek".

Utwór ten jest wierszem sylabicznym, który stworzył Jan Kochanowski i obowiązuje on do dziś. Jest to wiersz realizujący zasady regularnego systemu wersyfikacji, stała liczba sylab w poszczególnych wersach - tutaj 11 ze średniówką po 5. "Pieśń III" jest wierszem stroficznym, występuje sześć strof, w których każda zbudowana jest z czterech wersów. Występują rymy sąsiadujące żeńskie dokładne np. "wysoko-oko", "pokłady-zasady", "podawa-zstawa", "mocy-pomocy", "nosi-przenosi", "woda-przygoda". Układ rymów w strofach jest następujący aabb, aabb... Rymy sąsiadujące mają na celu czytanie i zrozumienie wiersza. Najważniejszymi słowami w taj pieśni są: cnota, która jest najcenniejszą wartością, pielęgnowana w sercu człowieka może być dla niego równocześnie "nagrodą i płacą" oraz swoistą ozdobą życia, oraz Fortuna-szczęście, bogactwo które tak szybko jak przychodzi przemija. W utworze występują liczne archaizmy "poślednie koło", "z przyrodzenia", "dufaj", "za się wziąć może", "przestawają", "podawa", "insze", "wysszej". Występują także powtórzenia : anafora w ostatniej piątej zwrotce "cnota skarb wieczny, cnota klejnot drogi". Liczne są także epitety np. "niestała pani", "skarb wieczny", "klejnot drogi", "nieprzyjaciel srogi". Porównanie:
"......tył każdy podawa
Jako cień, kiedy słońca mu nie stawa."

Na wpływ treści zawartych w pieśniach znacznie wpłynęło spotkanie Jana Kochanowskiego z dziełami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a także dogłębne poznanie filozofii starożytnej, głównie epikureizmu i stoicyzmu, których hierarchiami starał się kierować w życiu. "Pieśń III" opiewa cnotę oraz