Kochać jak Kmicic, walczyć jak Wołodyjowski, radzić jak Zagłoba

„Potop”, jest drugą częścią trylogii Henryka Sienkiewicza, większość zdarzeń opisanych w utworze jest oparta na wydarzeniach autentycznych. Prawdziwe są zwyczaje, poglądy i zachowanie się bohaterów powieści, czyli szlachty polskiej z połowy XVII wieku.
Utwór w czasie zaborów miał dawać nadzieje na wyzwolenie ojczyzny i przypominać o tym jak kiedyś Polacy potrafili walczyć. Pisarz przemilczał, lub jedynie wspominał w kilku zdaniach o klęskach ponoszonych przez obrońców ojczyzny, a szeroko i bogato rozpisywał się o ich sukcesach. Postacie w powieści miały stanowić wzór do naśladowania dla współczesnych Sienkiewiczowi Polaków. Część postaci pierwszoplanowych to postacie fikcyjne. „Potop” jest nazywany powieścią historyczną, ale gdy skupimy się na Kmicicu dostrzeżemy motyw pięknego romansu z Oleńką.
Podczas pierwszego spotkania Oleńki i Andrzeja oboje zakochali się w sobie „po uszy”. Miłość Oleńki była szczera i głęboka, później głęboka była również jej nienawiść do niego po zdradzie i czynach jakich dopuścił się on w Kiejdanach i okresie służby u księcia hetmana. Oba te uczucia kłóciły się ze sobą, ale w końcu miłość wzięła górę nad nienawiścią i po późniejszych zasługach Kmicica przebaczyła mu ona wszystko, aż w końcu młodzi pobrali się.

Kmicic, Wołodyjowski i Zagłoba są oddanymi przyjaciółmi i walecznymi patriotami, lecz każdy z nich ma do opowiedzenia inną historię życia.
Michał Jerzy Wołodyjowski nazywany jest ‘pierwszą szablą Rzeczypospolitej’, jego odwaga i waleczność znane są dobrze w całym kraju. Walczy zawsze w słusznej sprawie, a przy tym jest „kąśliwy jak gadzina, misterny jako igła”. Ze względu na swój niski wzrost nazywany jest ‘małym rycerzem’, ale i to nie odbiera mu wielkości. Wołodyjowski jest wielkim patriotą, więc najważniejszą dla niego rzeczą jest zawsze dobro ojczyzny. W dodatku ma niezwykłe zdolności szermierskie. Przedstawiony jest przez Sienkiewicza jako idealny wojownik: odważny, mężny, doświadczony wojskowo, waleczny i oddany ojczyźnie.

Głównym jednak motywem w „Potopie” są dzieje Andrzeja Kmicica. To on zawsze pierwszy rwie się do walki w obronie króla i ojczyzny, wydaje się że nie zna uczucia strachu. Kmicic jest wojownikiem z krwi i kości: silny, nieugięty i bezwzględny. Jednak nie jest bez uczuć - w jego sercu znalazła miejsce miłość do Oleńki. Dziewczyny, której uczucie utracił kiedyś z własnej głupoty i porywczości. Teraz jednak wszystko co robi, robi dla niej. Rzuca się w centrum walki, aby zdobyć sławę człowieka prawego, walecznego i prawdziwego obrońcy ojczyzny. Przez lata rozłąki pozostaje wierny swojej ukochanej. Wciąż myśli o niej, wspominając ją serce bije mu szybciej. Gdy po latach, zasłużony i okryty sławą spotyka się z Billewiczówną „chwilami płacz radości chwyta go za gardło, to znów porywa go takie uniesienie dziękczynnej modlitwy, że aż świadomość traci, co się z nim dzieje”. Kmicic kocha prostym, ale gorącym sercem i walczy o odwzajemnienie uczucia przez ukochaną.
Sienkiewicz umieścił swoim utworze dowcipną i pomysłową postać - Onufrego Zagłobę. Człowieka znanego szeroko ze swych słynnych forteli. Jak mówi o nim sam Wołodyjowski „Gdzie męstwem i siłą nie poradzi tam się fortelem wykręci”. Ten podeszły już w latach szlachcic był bardzo inteligentnym i zarazem doświadczonym żołnierzem, znanym w całej Litwie. Na każdym kroku zaskakiwał swą pomysłowością i wyjątkowo dobrą radą. Zagłoba rozbawia nas niezwykłym humorem i ubarwia treść powieści.
Wszyscy trzej bohaterowie to ludzie niezwykli. Wołodyjowski jest wspaniałym żołnierzem, Kmicic wpada w sidła miłości, a Zagłoba umiejętnie wykorzystuje rozum.