Platon

Platon (ok. 429-347 p.n.e.), grecki filozof, na którego znaczny wpływ wywarł Sokrates. Po śmierci Sokratesa w 399 p.n.e. wiele podróżował. Po powrocie do Aten założył Akademię, w której spędził ostatnie czterdzieści lat życia, oddając się nauczaniu i pisarstwu. Jego Dialogi (większość przełożona na polski) są pierwszym w pełni zachowanym zbiorem greckiego piśmiennictwa filozoficznego, jakie przetrwało do naszych czasów; miały one ogromny wpływ na późniejszych filozofów, zwłaszcza na Plotyna. W Obronie Sokratesa (wyd. pol. 1958) starał się odtworzyć linię obrony Sokratesa, która jednak nie uchroniła tego filozofa przed skazaniem podczas procesu w 399 p.n.e. We wczesnych Dialogach Platona znajdują odbicie najważniejsze problemy nurtujące ówczesną myśl filozoficzną. Wyłożył w nich m.in. słynną metodę argumentacji, wypracowaną przez Sokratesa, która pozwalała za pomocą serii logicznych pytań i odpowiedzi wykazać, że definicja przedstawiona przez oponenta jest nieprawdziwa. W późniejszych Dialogach Platon wyrażał już własne myśli, aczkolwiek wkładał je w usta Sokratesa. I tak w Państwie (wyd. pol. t 1-2, 1958) poruszył kwestię idealnego ustroju dowodząc, że doskonałą jedność może zapewnić władza oświeconego despoty, z żadnym zaś przypadku demokracja. W Prawach (wyd. pol. 1960) przeciwstawił się zbyt daleko idącym uprawnieniom demokracji ateńskiej i dowodził, iż należy unikać skrajności w zarządzaniu państwem.

Platon rozwinął również teorię naukową, opartą na porównaniu idei abstrakcyjnych ze światem fizycznym; teoria ta, wyłożona w Fedonie (wyd. pol. 1958) doprowadziła go do stwierdzenia, że dusza jest nieśmiertelna. Pod wpływem jego filozofii pozostawali Rzymianie, zwłaszcza Cyceron; oddziaływała ona również na teologię chrześcijańską i filozofię Zachodu. Jego utwory przełożono na łacinę w XV w.; zajmowały one główne miejsce w nauczaniu i w myśli odrodzenia.



Akademia, szkoła w Atenach, założona w latach 80. IV w. p.n.e. przez Platona, który przygotowywał w niej kadry polityków do służby państwowej. Rychło przekształciła się w renomowane centrum studiów filozoficznych, gdzie kształcili się m.in. Arystoteles, Epikur i Zenon z Kition. Mimo iż szkoła przetrwała do 529 n.e., do czasu zamknięcia jej przez cesarza Justyniana I Wielkiego, duże okresy jej historii nie są nam znane.

Plotyn (205 - ok. 269), filozof grecki, twórca neoplatonizmu. Urodzony w Egipcie, nosił imię rzymskie, lecz jego językiem macierzystym była greka. W latach 232-242 studiował w Aleksandrii, potem przyłączył się do wyprawy wojennej przeciwko Persji, mając nadzieję, że dowie się czegoś więcej o myśli Wschodu. W 245 przybył do Rzymu, gdzie zaczął nauczać przyciągając szerokie grono zwolenników. Mając już pięćdziesiąt lat zaczął pisać Enneady (wyd. pol. t. 1-2, 1959). Zostały opublikowane już po śmierci (ok. 300-305) i zapewniły mu rangę największego filozofa od czasów Arystotelesa; zyskały mu też tytuł twórcy neoplatonizmu.

neoplatonizm, kierunek filozoficzny, którego twórcą był Plotyn (ok. 205- ok. 269). On sam, jak i inni myśliciele ze szkoły Platona, żyjący w III w. n.e., poszukiwali ,,odpowiedniej’’ intelektualnie podstawy do zbudowania na niej racjonalnej myśli religijnej. Ich Bóg, opisywany jako ,,Jednia’’ lub ,,Absolut’’, był czynnikiem jednoczącym, nadającym sens dwóm światom Platona - myśli i rzeczywistości, światu umysłowemu lub ,,idealnemu’’ i fizycznemu. Do ,,Jedni’’ przybliża człowieka przeżycie mistyczne. Owo przeżycie nazwano ,,ekstazą’’, czyli ,,stanięciem poza sobą samym’’. Dla tej filozofii Julian Apostata porzucił chrześcijaństwo, a Augustyn manicheizm.

ateńska demokracja, forma ustroju, w którym władza należała do ludu; wprowadził ją w Atenach Klejstenes w ostatniej dekadzie VI w. p.n.e. Początkowo znaczny wpływ posiadał areopag, zwłaszcza w okresie wojen grecko-perskich i dopiero w 462 p.n.e., gdy Efialtes pozbawił go znaczenia, demokracja nabrała pełniejszego kształtu. Efialtes stracił życie, lecz Perykles dalej popchnął dzieło reform demokratycznych wprowadzając szczególnie ważną zasadę, a mianowicie płatność stanowisk sędziów przysięgłych.