Polska w czasach saskich

Aby dokonać bilansu czasów Saskich w Polsce, musimy uświadomić sobie sytuację kraju w momencie wyboru kolejnego władcy i dopiero wtedy dokonać porównania.

Czasy saskie w Polsce rozpoczynają się koronacją Fryderyka Augusta I na króla Polski, jako Augusta II w 1697 roku. Otrzymał on typowe dworskie wykształcenie, które wzbogacił dzięki podróżom po Europie. Zainspirował się postacią Ludwika XVI i tak jak on pragnął wprowadzić absolutyzm, najpierw w Saksonii, następnie w Polsce. Początki panowanie Augusta II były bardzo trudnym okresem dla nowo wybranego króla, był to czas oligarchii magnackiej, przez co rola monarchy stale traciła na znaczeniu. Został wybrany razem z księciem Contim.

Wykorzystał on bierność Francuza i ruszył na Wawel zdobywając uznanie części szlachty. Mimo przekupienia przeciwników, przejścia na katolicyzm, koronacji z rąk biskupa kujawskiego Stanisława Dąmbskiego i innych starań nie udało mu się zwiększyć autorytetu władcy. Upadek gospodarczy, dezorganizacja państwa oraz silna pozycja magnaterii, w połączeniu z konserwatyzmem szlachty, były barierą nie do przebicia dla nowego króla. Wszystkie zmiany dotyczące ustroju były od początku negowane przez szlachciców, którzy byli przywiązani do liberum veto i innych przywilejów wynikających ze „złotej wolności”.

Sytuacja Polski, od początku panowania Augusta II była bardzo burzliwa i pod panowaniem Sasów nie zmieniła się. Król próbował wprowadzić absolutyzm, co budziło niechęć Polaków oraz tworzyło barierę pomiędzy władcą, a poddanymi. Zawiązanie unii personalnej z Saksonią również utrudniało rolę Augusta II w Polsce. Saksonia była zupełnie innym organizmem gospodarczym. Była dobrze rozwinięta, podatna na wpływy oświecenia, z silnym mieszczaństwem oraz w większości protestancka. Także pozycja monarchy była tam bardziej autorytarna niż w Polsce. August II pragną upodobnić Rzeczpospolitą do Saksonii, chciał wprowadzić dziedziczenie tronu polskiego, miał ogromne plany, na które szlachta polska nie była ani gotowa, ani chętna.

W ramach realizacji swojej polityki, m.in. planu zdobycia Inflant, August II wziął udział w III wojnie północnej (1700-1721). Zawarcie sojuszu z Danią, a w szczególności z Rosją miało ogromny wpływ na dalsze wydarzenia. Detronizacja Augusta II w 1704 r., sojusz polsko-szwedzki z 1705 r., który podporządkował Polskę Szwecji politycznie i gospodarczo, klęska armii saskiej i rosyjskiej w 1706, koronacja Stanisława Leszczyńskiego oraz stanie się gwarantem przywilejów szlacheckich przez cara Piotra I sprawiło, że Polska stała się jeszcze słabsza wewnętrznie i zewnętrznie.

Jednak nawet relacje Polski z Rosją nie były jasne. August II w porozumieniu z królem Anglii Jerzym I oraz cesarzem Austrii Karolem VI próbowali zmusić cara by wycofał się z Niemiec (Meklemburgii) oraz Polski, dając im swobodę w polityce wewnętrznej. Piotr I w odpowiedzi na decyzję Augusta II wraz z Fryderykiem Wilhelmem I zawarli układ w Poczdamie, w 1720r., by nie dopuścić na tron Polski Fryderyka Augusta, syna Augusta II. W 1732 r. doszło do umocnienia tej decyzji poprzez Traktat Loewenwolda – traktat trzech czarnych orłów, w którym Rosja, Prusy i Austria planują zrobić, co w ich mocy, aby kolejnym polskim władcą nie został Fryderyk August oraz Stanisław Leszczyński.

Mimo tego paktu, kiedy prymas Polski Teodor Potocki starał się doprowadzić do koronacji Stanisława Leszczyńskiego, Austria i Rosja zdecydowały się wybrać „mniejsze zło” i poparły kandydaturę Wettyna. W roku 1733 został koronowany, jako August III. Nie uspokoiło to jednak sytuacji w kraju. Aż do r. nieustannie toczyła się walka o tron, dopiero sejm pacyfikacyjny potwierdził tytuł królewski Sasa i zakończył ten etap w historii. Wydawać by się mogło, że August III powinien pójść w ślady ojca i dążyć przez wojny do umocnienia swojej roli w polityce wewnętrznej Polski, ale król angażował się jedynie w siebie.

Zajmował się powiększaniu bogactwa swego drezdeńskiego dworu. Był wielkim znawcą i mecenasem sztuki, zwłaszcza malarstwa. Wzbogacił Galerię Drezdeńską o arcydzieła malarstwa klasy światowej. W 1733 Jan Sebastian Bach dedykował mu swoją wielką mszę h-moll, jedno z największych dzieł w historii muzyki światowej. W Rzeczypospolitej przebywał bardzo rzadko, odbywając tylko rady senatu i podpisując dokumenty we Wschowie, dokąd mu było najbliżej z elektoratu, do którego też szybko wracał. Nie nauczył się też nigdy języka polskiego, ani nawet łaciny, powszechnie w Polsce używanej.

Nie interesował go los Rzeczypospolitej. Nie dbał o jej rozwój militarny, technologiczny, gospodarczy. Jedyne zmiany wynikały z zamiłowania króla do sztuki, dzięki niemu napłynęło wielu artystów, architektów i rzemieślników saskich, którzy sprawili, iż Rzeczpospolitą pokryły najmodniejsze budowle magnackie, wcale nieustępujące poziomem artystycznym reszcie Europy. Wystąpiło znaczne ożywieniu handlu zagranicznego z Saksonią i Turcją, zmalał zaś tranzyt towarowy przez Rzeczpospolitą z Rosji, która towary eksportowe do Europy kierowała przez własne porty na Bałtyku.

Proces oświecania ludności także był obojętny królowi, zajęli się nim duchowni i szlachta. Stanisław Konarski wprowadził reformę szkolnictwa, biskupi Załuscy tworzą pierwszą polską bibliotekę publiczną. Rozrywkowy tryb życia Augusta III przyczynił się do przyznania mu przydomku „Gruby”. Miało to wiele negatywnych skutków. Brak silnego władcy przyczynił się do podziału Polski na prawie suwerenne państewka magnackie z własną armią, formalnie tylko pozostające w granicach królestwa. Armie prywatne, np. Czartoryskich, niewiele ustępowały liczebnie armii królewskiej, a były przy tym lepiej wyekwipowane i wyszkolone.

Również legislatywa ucierpiała pod rządami Augusta III. Od 1736 roku żaden sejm nie doszedł do skutku, więc ciężar władzy ustawodawczej automatycznie spoczął teraz na niższej strukturze prawodawczej - sejmikach. Uchwalały one tzw. lauda sejmikowe, w oparciu, o które działała administracja w poszczególnych województwach.

Podsumowując, Polska po roku 1763 stała się państwem niesamodzielnym. Doszło do rozkładu państwowości kraju. Nic nie działało tak jak powinno. Kraj był zbyt zajęty wojnami, przepychankami na tronie, by monarcha mógł zadbać o rozwój państwa. Sądownictwo, urzędy centralne, sejm funkcjonowały fatalnie. Kolejnym skutkiem saskich rządów było powstanie zależności Polski od państw ościennych. Sprawa jej bytu była uwarunkowana decyzjami innych krajów, stała się przedmiotem przetargów, a wszystkie decyzje podejmowane w kraju były uzależnione od planów Rosji. Jedyną pozytywną stroną panowania Sasów było rozpoczęcie przemian, rozwoju.

Dzięki ogromnemu udziałowo zamożnych rodów w rządzenie państwem m.in.: rodziny Czartoryskich, Poniatowskich wzięły sprawy w swoje ręce i zaczęły wprowadzać reformy. Reasumując, powiedzenie „za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa” trafnie określa zaniedbanie kraju, do jakiego doszło w ciągu 66 lat.

Ludwik XVI (1754-1793) - król Francji od 1774, wnuk Ludwika XV, przedstawiciel dynastii Burbonów. Okres panowania Ludwika XVI był zdecydowanie niekorzystny dla gospodarki Francji. Jedną z podstawowych przyczyn niedobrej kondycji finansów była zła polityka podatkowa państwa, które zwiększało obciążenia fiskalne, by pokryć wydatki związane z utrzymaniem armii, floty, dyplomacji, prowadzeniem wojny z Anglią, zaspokojeniem potrzeb publicznych. Był władcą absolutnym. Po ogłoszeniu Francji republiką (21.01.1793) Konwent nieznaczną większością głosów wydał wyrok skazujący zdetronizowanego króla na karę śmierci. Ludwika XVI stracono na gilotynie.

Franciszek Ludwik Burbon-Conti (1664-1709) - brał udział w wielu wojnach toczonych wówczas przez Francję. W 1697 Ludwik XIV wysunął jego kandydaturę do korony polskiej, zapewniając mu elekcję dzięki skorumpowaniu szlachty. Został wybrany oficjalnie królem Polski przez większość i ogłoszony nim 27 czerwca, przez prymasa Michała Radziejowskiego. Rosja, Austria i Brandenburgia zjednoczyły się jednak wokół jego kontrkandydata Augusta II, który pierwszy wkroczył do Rzeczypospolitej. 20 dni później Conti pojawił się z eskadrą 6 fregat francuskich w Gdańsku, lecz wobec braku poparcia wojska polskiego szybko odpłynął.

Stanisław Kazimierz Dąmbski (lub Dąbski; 1638-1700) - biskup krakowski, kujawski, płocki, łucki i chełmski. Absolwent Akademii Krakowskiej, sekretarz Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Od 1673 biskup chełmski, w 1676 roku mianowany biskupem łuckim, w 1682 roku jest już biskupem płockim, w 1692 roku przeniesiony raz jeszcze tym razem na biskupstwo kujawskie. Wzniósł katedrę w Łucku oraz pałac Dąmbskich w Toruniu. Bardzo aktywnie uczestniczy w życiu politycznym kraju. W 1674 popiera hetmana Jana Sobieskiego w staraniach o koronę polską stając się jednym z przywódców stronnictwa antyfrancuskiego. Po śmierci Jana III opowiada się za kandydaturą jego syna Jakuba Sobieskiego, jako króla polskiego.

Ostatecznie staje po stronie Augusta II. Mimo iż August II nie uzyskał większości głosów Dąbski, jako biskup kujawski i zastępca prymasa Polski zdecydował się dokonać jego koronacji na króla polskiego w katedrze na Wawelu 27 października 1697. Niejako w nagrodę August II mianował go biskupem krakowskim 30 marca 1700. Biskupstwa tego jednak nie objął, gdyż zmarł nagle w trakcie przygotowań do ingresu w klasztorze jezuitów w Krakowie.

Stanisław Leszczyński (1677-1766) - król Polski w latach 1705-1709 i 1733-1736, książę Lotaryngii i Baru w latach 1738-1766.

Piotr I (1672-1725) - był pierwszym z carów rosyjskich, który podróżował za granicę. W 1697 uczestniczył incognito w wyprawie do krajów europejskich pod nazwiskiem Piotr Michajłow. Odwiedził wówczas kraje Rzeszy, Holandię oraz Anglię, spotkał się z wieloma monarchami europejskimi, poznał stosunki społeczne krajów zachodnioeuropejskich, ich osiągnięcia techniczne, organizację społeczeństwa.

Jerzy I (1660-1727) – pierwszy król Wielkiej Brytanii i Irlandii z dynastii hanowerskiej (od 1 sierpnia 1714). Był również elektorem Hanoweru.

Karol VI Habsburg (1685-1740) - cesarz Świętego Imperium Rzymskiego od 1711 r. Był drugim snem Leopolda I Habsburga i Eleonory Magdaleny z Wittelsbachów. Jego żoną była Elżbieta Krystyna Welf, z którą miał czworo dzieci.

Fryderyk Wilhelm I (1688-1740) - od 1713 roku król w Prusach, twórca militarnej potęgi Prus.