Pojęcie samorządu i jego podstawowe zadania

Samorząd to forma organizacji wyodrębnionej grupy społecznej, która dzięki przyznanej osobowości prawnej i istnieniu odpowiednich organów i instytucji, decydować w granicach prawa o istotnych dla siebie sprawach, działając za pośrednictwem swoich przedstawicieli bądź też bezpośrednio. Organy jednostek samorządu terytorialnego (JST) zajmują szczególne miejsce w systemie organów administracji publicznej.
W znaczeniu prawnym rozumiany jest jako wykonywanie zadań administracji publicznej w sposób samodzielny i na własną odpowiedzialność przez odrębne w stosunku do państwa podmioty, które nie są w zakresie wykonywania swoich zadań poddane ingerencji państwowej.
Samorząd opiera się na ustalonym prawem zakresie kompetencji do zawiadywania własnymi sprawami, niezależnie i samodzielnie w zakresie administracji państwowej, a także samodzielnie wykonywane pewne funkcje państwa o charakterze administracyjnym. Jest on wyodrębnioną terytorialnie i zorganizowaną grupą społeczną, posiadającą własne, niezależne organy związane z realizacją zadań na rzecz tejże grupy społecznej, działającą samodzielnie w zakresie wyznaczonym prawem, podlegającą nadzorowi i kontroli określonych prawem, wchodzącą w skład administracji publicznej.
Obowiązująca Konstytucja RP obszernie pisze o samorządzie terytorialnym w Polsce kwestii tej poświęca cały VII. rozdział. Art. 164 ust. 1 określa że podstawową JST jest gmina. Samorząd wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy organów innych władz publicznych. Gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego. Jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługują im prawo własności i inne prawa majątkowe. Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego podlega ochronie sądowej.
JST posiada kilka ważnych zasad. Jedną z ważniejszych jest zasada subsydiarności (pomocniczości ). Oznacza ona, że żadna władza nie powinna przeszkadzać osobom, ani grupom społecznym w podejmowaniu decyzji i w prowadzeniu działań, które służą samorealizacji i dobru wspólnemu. Jednostki samorządy terytorialnego, a w szczególności ich organy, powinny podejmować wyłącznie te działania, z którymi jednostka lub grupa osób nie może sobie poradzić.
Następną zasadą jest zasada samodzielności finansowej, która polega na uzyskaniu przez organy jednostki samorządu terytorialnego prawa do decydowania o strukturze i wysokości dochodów oraz o rodzajach i rozmiarach wydatków.
Kolejną zasadą samorządu jest systematyczne tworzenie warunków do powstawania inicjatyw społecznych. Są one podstawą funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, dają poczucie więzi społecznych i skłaniają do odpowiedzialności.
Samorząd terytorialny wykonuje wielostronne zadania, określone przez ustawy, związane z podnoszeniem stanu gospodarczego, zdrowotnego i kulturalnego danego terenu.
Jest ogniwem sektora publicznego i do realizacji swoich zadań wykorzystuje środki publiczne. Wynika to z następujących przesłanek:
1. podjęcie się wykonywania zadań tylko o charakterze publicznym na rzecz społeczeństwa,
2. powiązanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego z budżetem państwa,
3. uzależnienie kompetencyjne od organów rządowych,
4. występowanie stosunków finansowych między samorządem terytorialnym oraz państwem i społeczeństwem,
5. przekazanie do finansowania z budżetu samorządu terytorialnego zadań leżących w gestii administracji państwowej,
6. podleganie nadzorowi państwa.