Zabytki architektury i budownictwa w Polsce

Flombork - zespół zabudowań wzgórza Mikołaja Kopernika - warownia o charakterze rezydencjonalnym i kultowym, rozwijająca się w ciągu kilku wieków. Budowle pochodzą z XV - XVI w.

Gdańsk
- Układ urbanistyczny Głównego Miasta wraz z zabytkami po prawej stronie rzeki Raduni.
- Kościół parafialny pw. NMP - jest największym kościołem gotyckim w Polsce z II poł. XIV w . i jednym z 10 największych w Europie. Wyróżnia się oryginalnym układem filarów trzynawowego transeptu i sklepieniem kryształowym w nawach.
- Twierdza Wisłoujście - przykład budownictwa obronnego z XVI - XVII w . Wielka zbrojnia ze studnią zbudowaną na początku XVII w. w stylu północnego renesansu.
- Gotycki Ratusz Głównego Miasta z II poł. XIV w. w stylu renesansowym; wyróżnia się szczególnie zdobionym wnętrzem.

Malbork - Zamek Krzyżacki z XIII i XIV w . , przykład dawnego budownictwa mieszkanno - obronnego z fortyfikacjami.

Lidzbark Warmiński - zespół zamkowy - zamek w stylu gotyckim z II poł. XIV w . - osiowa kompozycja średniowiecznego zamku z przedzamczem ; arkadowy dziedziniec, bogata architektura sklepienia.

Stargard Szczeciński - kościół parafialny pw. NMP , ceglana gotycka budowla z XIII w . , rozbudowana w XIV i XV w. , bogata architektura zewnętrzna.
Toruń
- Układ urbanistyczny Starego i Nowego Miasta z I poł. XIII w .
- Gotycki kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela, z murem cmentarnym przy kościele (1250 - 1473). Kruchty boczne zwieńczone są attykami.
- Zespół klasztorny Cystersek z kościołem pw. św. Jakuba, z murem cmentarnym przy kosciele. Jedyny w Toruniu bazylikowy kościół gotycki z
XIV w .
- Gotycki klasztor Franciszkanek z kościołem pw. NMP z XIX w. , bogate wnetrze (polichromia, stelle), szczyt sterczynowy.
- Ratusz Staromiejski - najstarszy gotycki ratusz w Polsce z XII w. przebudowany w XVII w.
- Barokowa kamienica " Pod gwiazdą " z XVII w. zachowane są mury boczne kamienicy gotyckiej, rzeźbiony portal oraz kręta klatka schodowa 9 charakterystyczne dla kamienic torunskich).

Ostrów Lednicki koło Poznania - Ruiny kościoła i palatium - wczesnośredniowieczny gród na wyspie, siedziba księcia Mieszka I i miejsce urodzenia króla Bolesława Chrobrego. Światynia przedromańska z kamienia polnego na planie krzyża greckiego, fragmenty kamiennego palatium (nazwa używana do określania starożytnego lub średniowiecznego głównego budynku zamku, pałacu cesarza, króla lub biskupa. W budynku znajdowały się ; sala reprezentacyjna, komnaty władcy i na ogół kaplica zamkowa).

Poznań
- Kościół pojeznicki (famy) - pw. św. Stanisława Biskupa, trzynawowa bazylika z XVII w. - jeden z najbardziej monumentalnych barokowych kościołów w kraju; bogato dekorowane wnętrze, na skrzyżowaniu naw pozorna kopuła z iluzjonistycznym malowidłem S. Wróblewskiego
- Ratusz staromiejski - gotycki ratusz z XIII w. przebudowany w stylu renesansowym w XV w. Monumentalna fasada frontu z arkadową loggią (to wnęka w zewnętrznej płaszczyźnie budynku, otwarta na zewnątrz, oddzielona drzwiami i oknem od pomieszczeń wewnetrznych; loggia może być jedno lub wielokondygnacyjna, otwarta lub zamknięta - przeszklona) zwieńczona jest wysoką ścianą attyki. Ratusz jest jedną z najlepiej zachowanych świeckich budowli renesansowych w Europie Środkowej

Warszawa
- Zespół pałacowo - parkowy Łazienki, pałac na wodzie z II poł. XVII w . - piekne wnętrza barokowe i klasycystyczne, taras z rzeźbami, amfiteatr na wzór amfiteatrów starożytnych; pałac Myślewicki z oryginalnymi klasycystycznymi dekoracjami malarskimi ścian.
- Zespół pałacowo - parkowy Wilanów; pałac barokowy z końca XVII w. , park typu francuskiego przy pałacu, a w dalszej części o charakterze romantyczno - krajobrazowym, jedyne w Polsce Muzeum Plakatu.
Nieborów koło Łowicza - zespół rezydencji - pałac barokowy z końca XVII w. , bogato wyposażony, wraz z parkiem typu geometrycznego, I poł. XVIII w.
Arkadia koło Łowicza - Park z budowlami - założony przez Helenę Radziwiłłową w II poł. XVIII w. W romantyczno - sentymentalnym parku znajdują się liczne budowle: Świątynia Diany z XVIII w. malarza Aleksandra Orłowskiego oraz Jaskinia Sybilli z XIX w. , zbudowana z kamiennych głazów.
Boguszyce koło Rawy Mazowieckiej - kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa, drewniany, z 1558 r. , z wnętrzem pokrytym renesansową polichromią o tematyce świeckiej
Lubiąż koło Wołowa - zespół klasztorny Cystersów, barokowa budowla klasztorna z początku XVIII w. na podwalinach romańskich z dwuwieżowym kościołem. Wewnatrz bogate stelle (drewniane lub kamienne ławki ustawione w prezbiterium, często bogato zdobione z wysokimi oparciami (zapleckami) i baldachimami) oraz cenne detale architektoniczne.
Legnickie Pole - zespół klasztorny Benedyktynów z kościołem z I poł. XVIII w. Bardzo dynamiczne formy barokowe z cennymi polichromiami; należy do najpiękniejszych barokowych zabytków na Śląsku.
Trzebnica - zespół klasztorny Cystersek z kościołem romańskim, przebudowany w okresie gotyku, pod prezbiterium zachowała się oryginalna krypta z XIII w. oraz gotycka kaplica z grobowcem św. Jadwigi Śląskiej.

Wrocław
Brzeg - Zamek Książąt Piastowskich z kaplicą zamkową - kompleks budowli obronnych i rezydencjonalnych z epoki średniowiecza i renesansu (XIII i XVI w.)
Sulejów - Podklasztorze - zespół opactwa Cystersów z XII w. , klasztor warowny z basztami i wieżami, otaczającymi kamienny bezwieżowy kościół z bogatymi detalami architektury
Wąchock koło Iłży - zespół opactwa cysterskiego, klasztor i kościół z XII w. w stylu romańskim, z zachowanymi wnętrzami refektarza i kapitularza kamiennego

Kazimierz Dolny
- Zespół urbanistyczno - krajobrazowy
- Kamienica Pod św. Krzysztofem - kamieniczka renesansowa z początku XVII w. ; bogata architektura: podcienie, dekoracje fasad - attyki,
- Kamienica Pod św. Mikołajem - kamieniczka renesansowa z początku XVIIw.

Lublin - kaplica zamkowa pw. św. Trójcy (XV w.), freski rusko - bizantyjskie

Chełm - kościół parafialny pw. Rozesłania Apostołów (popijarski, 1753 - 1763 r.)

Krasiczyn koło Przemyśla - zamek poźnorenesansowy, murowany, II połowa XVI w. , w latach 1592 - 1614 gruntowna przebudowa i rozbudowa, a w latach 1928 - 1939 restaurowany przez arch. Adolfa Szyszko - Bohusza ; od 1996 r. jest własnościa Agencji Rozwoju Przemysłu, z przeznaczeniem na cele hotelowe, wokół pałacu wspaniały park krajobrazowy

Sandomierz - zespół architektoniczno - krajobrazowy ; Stare Miasto z XIII w. wokół dawnego rynku, miasto przedlokacyjne na Wzgórzu Świętopowawelskim z XI w. , przedmieście opatowskie z XVI w. - zespół klasztorny Dominikanów z kościołem pw. św. Jakuba

Ujazd koło Opatowa - ruiny zamku Krzyżtopór z XVII w. zbudowanego w stylu barokowym dla Krzysztofa Opalińskiego ; w swoim czasie największy i najwspanialszy zamek w Polsce

Kielce - zespół dawnego pałacu biskupiego z I poł. XVII w. , charakterystyczny układ rezydencji wczesnobarokowej związanej z miastem i fortyfikacjami

Częstochowa - zespół klasztorny oo. Paulinów, założony w 1382 r. , często przebudowywany, klasztor - forteca - znany z historii ośrodek obronny przed najazdem szwedzkim.
Henryków koło Ząbkowic - zespół opactwa cysterskiego pierwotnie późnoromański z II poł. XIII w. , rozbudowany w stylu barokowym z bogatym wyposażeniem (stalle, ołtarze, kaplice), renesansowy klasztor, przebudowany w stylu barokowym w XVII w. w charakterze zamku ; budynki, brama, oficyna z XVII w.
Krzeszów koło Kamiennej Góry - zespół opactwa cysterskiego " perła śląskiego baroku ", wielki komleks budowli klasztornych z końca XIII w. Oraz kościół z I poł. XVIII w. z bogatym późnobarokowym wnętrzem. Do kościoła przylega kaplica - mauzoleum z XVIII w. z sarkofagami Piastów Świdnickich
Baranów Sandomierski - zespół zamkowy ; pałac z XVI w. , przykład przejścia od gotyckich form zamku do pałacu renesansowego z arkadowym dziedzińcem

Kraków
- Układ urbanistyczny Starego Miasta w obrębie dawnych murów obronnych (założone w połowie XII w.)
- Zespół budowli Wzgórza Wawelskiego - katedra i zamek wawelski. Katedra - jej obecny wygląd gotycki ma pozostałości romańskie ( krypta św. Leonarda) - mieści kaplice, z których szczególną uwagę zwraca Kaplica Zygmuntowska nakryta złoconą kopułą. Kaplica jest najpiękniejszym dziełem renesansu w Europie Środkowej, pochodzi z początku XVI w. Zamek Wawelski od połowy XIV w. gotycki - pochodzi z początku XVI w. przebudowany w stylu renesansowym.
- Kościół archiprezbiterialny pw. Wniebowzięcia NMP, zbudowany na początku XIV w. w stylu gotyckim, piękna fasada ujęta w dwie wieże, wspaniałe wnętrze z gotyckim ołtarzem Wita Stwosza, witraże według projektów Mehoffera i Wyspiańskiego.
- Kościół kolegiacki pw. św. Anny, barokowa bazylika na planie krzyża z kopułą pośrodku - XVII w.
- Zespół klasztorny Augustianów z kościołem pw. św. Katarzyny, zbudowany pod koniec XIV w. z fundacjii Kazimierza Wielkiego
- Zespół klasztorny Jezuitów z kościołem pw. św. Piotra i Pawła, pierwszy obiekt architektury wczesnego baroku w Polsce (koniec XVI w.)
- Zespół klasztorny Kamedułów na Bielanach - wzniesiony przez architektów włoskich w I poł. XVII w. w stylu barokowym. W obrębie klasztoru, rzdki w Europie erem - pustelnia zakonna.
- Pozostałości obwarowań - zespół fortyfikacji Bramy Floriańskiej - fortyfikacje z XIV w. w stylu gotyckim. Brama Floriańska jest jedyną zachowaną bramą w systemie obwarowań miejskich Krakowa.
- Sukiennice wzniesione początkowo w XIII w., kilkakrotnie rozbudowane (XVI - wieczna renesansowa attyka z maszkaronami, neogotyckie podcienie z II poł. XIX w.).
- Collegium Maius (UJ) - jeden z trzech zachowanych w Europie średniowiecznych gmachów uniwersyteckich. Obecny kształt pochodzi z XV w. (arkadowy dziedziniec, dekoracja kamieniarska).
Wiśnicz Nowy koło Bochni - zespół zamkowy, zamek gotycki przebudowany w XVII w. w barokową rezydencję, zachowana bogata architektura zewnętrzna i wewnętrzna.
Dębno Podhalańskie - zespół kościoła parafialnego pw. św. Michała Archanioła, z polichromią gotycką z ok. 1500 roku.

Łańcut - zespół zamkowy z XVII w., kompleks zabudowań z pałacem w stylu barokowym o kompozycji osiowej, przy pałacu rozległy park o bogatym drzewostanie oraz powozownia zamkowa z dużą kolekcją powozów z końca XVII i początku XIX w.
Radruż koło Lubaczowa - zespół cerkiewny wraz z ogrodzeniem cmentarza i dzwonnicą drewnianą (XVI w.)
Haczów koło Brzozowa - kościół drewniany, ok. połowy XV w. (polichromia)