Pojęcia i postacie - Starożytny Rzym.

Cenzorzy - Powoływani na 1,5 roku co 5 lat. Prowadzili spis ludności (status majątkowy, liczba dzieci) oraz sporządzali listy senatorów. Dbali o budżet Rzymu oraz stali na straży moralności obywateli.

DYKTATOR – w starożytnym Rzymie urzędnik nadzwyczajny o nieograniczonej władzy wojskowej i cywilnej, wyznaczony przez konsula (wcześniej przez komicje centurialne) na wniosek senatu w momentach szczególnie ciężkich dla państwa na 6-miesięczną kadencję. Od decyzji dyktatora nie było odwołania. Dyktator powoływał dowódcę jazdy który w czasie wojny dowodził jazdą, podczas gdy dyktator stał na czele piechoty

EKWICI - grupa społeczna, która pojawiła się w starożytnym Rzymie w III w. p.n.e., a swoją wysoką pozycję w państwie osiągnęła dzięki majątkowi zdobytemu w czasie wojen. Początkowo była to nazwa obywateli służących w kawalerii, potem nazwa uprzywilejowanej warstwy społecznej zajmującej się bankierstwem, handlem zamorskim, operacjami finansowymi

Edyl - było ich dwóch. Zajmowali się nadzorowaniem bezpieczeństwa, dostarczaniem zboża oraz organizowali igrzyska

Nobilowie była to najwyższa warstwa społeczna, która ukształtowała się na przełomie III i II wieku p.n.e. po zakończeniu walk między patrycjuszami i plebejuszami. Nobilowie wykształcili się spośród arystokracji senatorskiej, utworzonej z rodzin patrycjuszowskich i bogatych rodzin plebejskich

Konsulowie - najważniejsi urzędnicy Oni to dowodzili armią, mogli zwoływać Zgromadzenie Ludowe i Senat. W czasie wojny mianowano ich dyktatorami. Konsulem mogła być jedynie osoba, która ukończyła 43 rok życia

KWESTOR – w starożytnym Rzymie, w początkach republiki, urzędnik sprawujący funkcję sędziego śledczego oraz oskarżyciela publicznego w sprawach karnych. Później powierzono kwestorowi administrację skarbem publicznym, a funkcje sądownicze przeszły na edylów i trybunów. Początkowo kwestorów było dwóch, od 421 p.n.e. czterech, od 267 p.n.e. 8, od czasów Sulli 20, a Cezar zwiększył ich liczbę do 40. Odpowiedzialni byli za sprawy finansowe: nadzór nad kasą państwową, gromadzenie i rozdział pieniędzy, zbieranie podatków, zarządzanie kasą wojskową

Pretorzy - 1 (potem więcej, nawet 8) 1 rok(od 39 lat) Utrzymanie porządku w mieście, władza sądownicza w sprawach obywateli, zastępowanie konsulów podczas ich nieobecności, mógł otrzymywać namiestnictwo w prowincjach

Pryncypat - forma władzy w okresie Cesarstwa Rzymskiego wprowadzona po 27 roku p.n.e. przez Oktawiana Augusta. Skupiała władzę w rękach jednostki, przy pozorach zachowania instytucji republikańskich. Pryncypat był formą sprawowania władzy przez pierwszego obywatela republiki princepsa (cesarza), skupiającego władzę jako imperator, princeps senatus, prokonsul zarządzający 18 prowincjami, najwyższy kapłan, trybun ludowy i cenzor ustalający listy senatorów. Pryncypat nie był dziedziczny, ale władca miał możliwość wyznaczenia swego następcy. Pryncypat trwał w Rzymie aż do rządów Dioklecjana.

Patrycjusze - to uprzywilejowana, wyższa warstwa społeczna, która pojawiła się w okresie republiki, w starożytnym Rzymie. Posiadali pełne prawa polityczne (do pewnego momentu) i wyłączność na obejmowanie urzędów. Wywodzili się oni z zamożnych rodzin. Początkowo prawdopodobnie potomkowie arystokracji rodowej ,która we wczesnym okresie państwa (okres królewski i wczesnej republiki) cieszyła się pełnią praw politycznych.

Plebejusze – w starożytnym Rzymie warstwa społeczna, prawdopodobnie wywodząca się od ludów pobliskich, podbitych terenów lub osiedlających się w Rzymie. Plebejusze byli wolni, lecz (do pewnego momentu) nie mieli praw

Proletarianie - w starożytnym Rzymie warstwa najuboższych nie mających ziemi obywateli wolna w zasadzie od podatków i służby wojskowej, u schyłku republiki w znacznym stopniu utrzymywana przez państwo. Szczególnie dużą rolę proletariusze odgrywali podczas walk wyborczych. Od państwa otrzymywali jedzenie i prawo do bezpłatnych igrzysk

Senatorowie - byli nimi dożywotnio. Senatorem mógł być człowiek bogaty, który wywodził się ze znaczącego w Rzymie rodu. Byli to doświadczeni ludzie, którzy kontrolowali pracę urzędników i przygotowywali projekty ustaw, które z kolei miały być rozpatrywane na Zgromadzeniu Ludowym. W rękach senatorów spoczywała także polityka zagraniczna i finanse państwa. Senat mógł odrzucić uchwały Zgromadzenie Ludowego, zajmował się także powoływaniem dowódców i senatorów. Senatorowie nie dostawali pensji urzędniczych tzw. Danin obywatelskich. Nie mogli obejmować urzędów państwowych a także zawierać małżeństw z synami lub córkami patrycjuszy. Trudnili się rzemiosłem i kupiectwem. Pełnili również służbę w wojsku. Plebejusze mogli jedynie brać udział w zgromadzeniu ludowym.

Trybunat ludowy – urząd w republice rzymskiej utworzony w 494 roku p.n.e., którego podstawowym zadaniem była ochrona interesów obywateli, a zwłaszcza plebejuszy przed arbitrażem patrycjuszy w senacie. Mieli oni prawo veta, a także musieli być dyspozycyjni przez 24 godziny na dobę. Posiadali immunitet

Zgromadzenie Ludowe - posiadało w Rzymie najwyższą władzę i ustalało prawo, podejmowało decyzje dotyczące wojny i pokoju, mało na uwadze politykę zagraniczną, sprawy majątkowe i podatkowe, dokonywało wyboru wyższych i niższych rangą urzędników, którzy mieli wyłącznie prawo inicjatywy ustawodawczej.

Cyceron - (106 - 43 p.n.e.) Był jednym z największych, o ile nie najwybitniejszym mówcą rzymskim. Popularyzator filozofii greckiej oraz polityk. Stronnik optymatów. Pochodził ze starej ekwickiej rodziny.

GAJUSZ GRAKCHUS - trybun ludowy (123 p.n.e), brat Tyberiusza, pozyskał sobie ekwitów i wznowił reformę rolną. Gajusz zamierzał również założyć nowe osady w Italii i prowincjach gdzie mogliby osiąść chłopi rzymscy

Horacy - (65 - 8 p.n.e.) Był jednym z najwybitniejszych liryków rzymskich epoki augustowskiej. Jako syn wyzwoleńca, działał w okresie najwspanialszego rozkwitu literatury rzymskiej za czasów Augusta.

Juliusz Cezar - (100 - 44 p.n.e.) Rzymski wódz, polityk i pisarz. Związany był ze stronnictwem
popularów. W 62 roku p.n.e. jako pretor bezskutecznie stawał w obronie spiskowców (Katylina) i na tym tle popadł w konflikt z Cyceronem. Zginął zamordowany w czasie id marcowych. Faktyczny czynnik przekształcający republikę w cesarstwo.

Józef Flawiusz - (37 - 94 n.e.) Żydowski historyk pochodzący z rodu kapłańskiego. Po uwolnieniu z niewoli poświęcił się całkowicie pracy literackiej, spisując dzieje powstania żydowskiego (66-73 n.e.).

Klaudiusz - (10 p.n.e. - 54 n.e.) Panował w latach 41-54 n.e. Był jednym z najlepiej wykształconych i światłych władców Rzymu, który mimo swojej niechęci otrzymał władzę siłą.

Konstantyn I Wielki - (ok. 280-337), cesarz rzymski od 306. Syn Konstancjusza I Chlorusa i Heleny. Po śmierci ojca w Brytanii, obwołany przez wojsko cesarzem Zachodu. Pobił nad Renem Germanów i zabezpieczył zachodnie granice. W czasie swojego panowania przeprowadził liczne reformy: podział cesarstwa na 4 prefektury (Wschód, Iliria, Italia, Galia), rozdział władzy cywilnej od wojskowej, utworzenie rady cesarskiej, podział wojska na polowe i graniczne

Marek Aureliusz - (121 - 180 n.e.) Panował w latach 161 - 180 n.e. Był jednym z najwybitniejszych i najlepiej wykształconych cesarzy Rzymu. Ze względu na swoje niezwykłe zainteresowanie filozofią, nazwany został "filozofem na tronie".

Marek Antoniusz - (83 - 30 p.n.e.) Doskonały wódz rzymski, a jednocześnie błyskotliwy polityk. Wierny towarzysz Cezara, który po jego śmierci przegrał wojnę domową z Oktawianem Augustem.

Neron - (37 - 68 n.e.) Panował w latach 54-68 n.e. Cesarz ten rządził jako piąty z kolei i przeszedł do historii jako jeden z
tyranów Rzymu.

Oktawian August - urodził się 23 września 63 roku p.n.e. w Rzymie, pod nazwiskiem Gaius Octavius. Był pierwszym cesarzem rzymskim, używającym tytułu princeps. Jego długie i rozsądne rządy przyniosły państwu rzymskiemu stabilizację oraz czas reform. Oktawian August(63 p.n.e. - 14 n.e.) Twórca nowego ustroju - pryncypatu. Założyciel pierwszej dynastii cesarskiej - julijsko-klaudyjskiej. Panował jako cesarz w latach 30 p.n.e. - 14 n.e. Generalnie jednak lata panowania Oktawiana były okresem pokoju wewnętrznego i rozkwitu gospodarczego, a wojny toczyły się tylko na peryferiach.

Owidiusz - (43 p.n.e. - 17/18 n.e.) Był jednym z największych elegików rzymskich oraz poetów epoki augustowskiej. Syn bogatego ekwity, przyjaciel Horacego

Pyrrus - (319-272 p.n.e.) – król Epiru od 306 p.n.e., jeden z najważniejszych przeciwników Rzymu podczas początków powstawania Imperium Rzymskiego. Ze względu na to, że niektóre bitwy wygrane przez Pyrrusa okupione były stratami niemożliwymi do uzupełnienia w warunkach wojny prowadzonej na obcym terytorium, od jego imienia powstało określenie pyrrusowe zwycięstwo.

Pompejusz Wielki - (106 - 48 p.n.e.) Swój przydomek - Wielki zdobył ze względu na wielkie sukcesy polityczne i militarne oraz zasługi dla Rzymu. Do historii przeszły jego kampanie na wschodzie oraz rozprawienie się z prawdziwą plagu Rzymu - piractwem. Ostatecznie poniósł porażkę w wojnie domowej z Cezarem.

Wergiliusz - (70 - 19 p.n.e.) Wybitny poeta, największy epik rzymski.

Tytus Liwiusz - (59 p.n.e. - 17 n.e.) Główny historyk epoki Augusta, był powszechnie poważany na dworze cesarskim. Był w przyjaźni z samym cesarzem, który - według historyka Tacyta - mówił o nim żartobliwie "pompejańczyk" ze względu na jego idee republikańskie

Tyberiusz Grakchus - (162 p.n.e. - 133 p.n.e.). Brat Gajusza Grakchusa. Pełnił urząd trybuna ludowego.W roku 133 p.n.e. doprowadził do uchwalenia ustawy ograniczajacej do 250 hektarów ilość ziemi publicznej mogącej znajdować w rękach jednego posiadacza.Reformy nie wzbudziły entuzjazmu, i podczas walk optymatów z popularami Tyberiusz Grakchus został zabity.

Teodozjusz I Wielki - (346-395) wódz rzymski i ostatni cesarz panujący nad całym państwem (w latach 379-395). Pochodził z Hiszpanii i posiadał duże talenty wojskowe. Choć początkowo był niechętny wobec kleru, to w 381 r. wydał zarządzenie zakazujące dawnych kultów i uznające chrześcijaństwo religią panującą w Rzymie. Sam Teodozjusz zdecydował się przyjąć chrzest, był zwolennikiem zasad wiary ustalonych na soborze w Nicei w 325 r.

Tarkwiniusz Pyszny - (VI lub V w. p.n.e.), siódmy, ostatni król rzymski, pochodzenia etruskiego, panujący prawdopodobnie w latach ok. 465 - ok. 450 p.n.e. Zdobył tron zamordowawszy teścia, Serwiusza Tuliusza. Tarkwiniusz Pyszny oparł swą władzę na wojsku

Spartakus - niewolnik i gladiator rzymski. Przywódca powstania niewolników.

Praca w formie ściąg w załącznikach.