Zasady i instrumenty polityki społecznej UE

ROZDZIAŁ 1

ZASADY I INSTRUMENTY POLITYKI SPOŁECZNEJ UNII EUROPEJSKIEJ

1.1 Europejska Karta Społeczna i Karta Praw Podstawowych jako normatywna podstawa polityki społecznej Unii Europejskiej.
Integracja europejska to proces długi i skomplikowany. Wymaga ujednolicenia prawa i zasad dotyczących każdej dziedziny, w tym również polityki społecznej. Jest to dziedzina bardzo istotna, jednak nie zawsze doceniana. Przez wiele lat, w procesie integracji problematyka ta była pomijana. Dopiero niedawno przy dyskusji na temat Karty Praw Podstawowych, kwestia ta nabrała dla Unii Europejskiej należytego znaczenia. Wymienia się dwa dokumenty które stanowią kluczową rolę w procesie formowania się unijnej polityki społecznej, są to: Europejska Karta Społeczna i Karta Praw Podstawowych.
Europejska Karta Społeczna, (European Social Charter) to międzynarodowa konwencja Rady Europy chroniąca podstawowe prawa społeczne i ekonomiczne obywateli państw sygnatariuszy. Podpisana została w 1961 roku w Turynie przez 28 państw. Obowiązuje od 1965. Kilkakrotnie była uzupełniana: w 1988 roku przez Additional Protocol (sygnowany przez 17 państw), w 1991 roku przez Protocol amending the Charter, w 1996 roku Revised European Social Charter (sygnowany przez 9 państw).
Sygnatariusze Europejskiej Karty Społecznej (członkowie Rady Europy), zdecydowali się podjąć wspólnie wszelkie wysiłki na rzecz podnoszenia poziomu życia i popierania dobrobytu społecznego, zarówno ludności miejskiej, jak i wiejskiej, za pomocą odpowiednich instytucji i działań. Europejska Karta Społeczna zapewnia prawa oraz wolności obywatelskie i polityczne bez dyskryminacji ze względu na rasę, kolor i płeć, religię, poglądy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne. Prawa zapisane w Europejskiej Karcie Społecznej są następujące: każdy będzie miał możliwość zarabiać na życie w dowolnie wybranym zawodzie; wszyscy pracownicy mają prawo do odpowiednich warunków pracy; wszyscy pracownicy mają prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; wszyscy pracownicy mają prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia, wystarczającego do zapewnienia im i ich rodzinom godziwego poziomu życia; każdy ma prawo do korzystania ze służb opieki społecznej; wszyscy pracownicy i pracodawcy mają prawo do rokowań zbiorowych; każdy ma prawo do odpowiednich ułatwień w zakresie szkolenia zawodowego i poradnictwa zawodowego; wszyscy pracownicy i osoby będące na ich utrzymaniu mają prawo do zabezpieczenia społecznego; osoby niepełnosprawne mają prawo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej, bez względu na przyczynę i rodzaj ich inwalidztwa; matki i dzieci, niezależnie od stanu cywilnego i stosunków rodzinnych, mają prawo do odpowiedniej ochrony socjalnej i ekonomicznej; obywatele każdej z umawiających się stron mają prawo do prowadzenia wszelkiej działalności zarobkowej na terytorium innej umawiającej się strony, na zasadzie równości z obywatelami tej ostatniej, z zastrzeżeniem ograniczeń wynikających z ważnych powodów ekonomicznych lub społecznych; pracownicy migrujący, którzy są obywatelami umawiającej się strony, oraz ich rodziny mają prawo do ochrony i pomocy na terytorium każdej innej umawiającej się strony.
„W 1992 wszedł w życie Protokół Dodatkowy, wprowadzający: prawo równych szans i równego traktowania w sprawach zatrudnienia, zawodu, informacji i konsultacji pracodawca – pracownik, prawo do ochrony socjalnej osób w podeszłym wieku.
Sygnatariusze (w tym Polska od 1961) zobowiązani są do składania co dwa lata sprawozdań Europejskiemu Komitetowi Praw Socjalnych ze stosowania norm zawartych w konwencji ESC. Od lipca 1998, wprowadzono nowy system skarg zbiorowych, który umożliwia także organizacjom pozarządowym składanie do tego Komitetu zażaleń przeciwko państwom, w przypadku podejrzenia o pogwałcenie praw człowieka zagwarantowanych w Karcie.
W 1996 została przyjęta Nowa Europejska Karta Socjalna, biorąca pod uwagę zachodzące zmiany społeczne. Weszła ona w życie 1 lipca 1999. Uaktualnia ona i umacnia prawa gwarantowane przez Kartę, a także zawiera nowe prawa i bardziej postępowe zabezpieczenia, takie jak m. in. prawo do godności w miejscu pracy (Art. 26), do ochrony przed biedą i wykluczeniem (Art. 30) i prawo do mieszkania (Art. 31). Ponadto zakres artykułu 15 dotyczącego osób niepełnosprawnych został znacznie rozszerzony i wychodzi teraz poza problem zatrudnienia. Stanowi on: Prawo osób niepełnosprawnych do niezależności, socjalnej integracji i uczestnictwa w życiu społecznym. Państwa mogą być stronami obu Kart – starej i zrewidowanej, tym bardziej że ratyfikacja tej ostatniej wydaje się sprawą przyszłości.”
Drugim, równie ważnym dokumentem jest Karta Praw Podstawowych. O ile Europejska Karta Społeczna odnosi się przede wszystkim do sfery zatrudnienia, Karta Praw Podstawowych jest dokumentem dotyczącym wszystkich sfer życia obywateli Unii Europejskiej, stanowi ona fundamentalny akt prawa Unii Europejskiej w zakresie zdefiniowania, poszanowania i ochrony przestrzegania praw człowieka i obywatela na terenie całej Unii. Historia tego dokumentu jest dość burzliwa.
„Prace nad ustanawianiem fundamentalnych praw UE ruszyły w 1999 roku, w czasie posiedzenia Rady Europejskiej w Kolonii. Dokument ten miał zebrać ‘wspólną część podstawowych praw obywatelskich, które w tej czy innej formie są wpisane do konstytucji i innych aktów prawnych państw członkowskich UE, aby stworzyć spójny zestaw norm dla tworzenia przyszłego prawa UE’. Po przegłosowaniu pomysłu w Parlamencie Europejskim zostało Komisji Europejskiej zlecone zadanie ustalenia kompromisowego tekstu Karty. Kartę tworzył 60-osobowy konwent składający się z przedstawicieli szefów państw i rządów UE, parlamentów krajowych, Parlamentu Europejskiego oraz Komisji Europejskiej.
W dniu 7 grudnia 2000 roku tekst Karty został przyjęty i podpisany przez premierów rządów wszystkich państw UE na szczycie w Nicei. Karta Praw Podstawowych wchodziła w skład Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy (jako jego część II), który ostatecznie nie został ratyfikowany. Traktat lizboński podpisany 13 grudnia 2007 roku nadaje moc prawną Karcie. Karta Praw Podstawowych zacznie obowiązywać o ile Traktat lizboński zostanie ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej.”
W 2007 roku w Polsce wybuchła ożywiona dyskusja na temat przyjęcia przez nasz kraj Karty Praw Podstawowych. Okazało się, iż ów dokument gwarantuje zbyt duże pole do popisu dla zjawisk, na które Polska nie jest jeszcze gotowa. 4 października 2007 roku rząd Jarosława Kaczyńskiego podjął decyzję, że Polska, podobnie jak Wielka Brytania nie przyjmie Karty Praw Podstawowych. Ówczesny rzecznik MSZ Robert Szaniawski tak tłumaczył tą decyzję: „Chodzi np. o to, żeby zapobiec jakimkolwiek interpretacjom prawa przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, które doprowadziłyby do zmiany definicji rodziny i przymuszały państwo polskie do uznawania małżeństw homoseksualnych.” Takie posunięcie rządu było szeroko komentowane. Rząd zyskał w ten sposób aprobatę przede wszystkim środowisk kościelnych. Nie brakowało także krytyków – szczególnie z grona ówczesnej opozycji – Platformy Obywatelskiej. Ponadto wielu ekspertów i znanych osobistości odnosiło się nieprzychylnie do stanowiska rządu, ponieważ o ile Wielka Brytania sprzeciwiała się Karcie Praw Podstawowych ze względu na obawę przed strajkami i protestami pracowniczymi, o tyle Polska ukazała na arenie międzynarodowej jak bardzo jest konserwatywna.



1.2 Relacje między polityką społeczną a polityką gospodarczą Unii Europejskiej.
Jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej jest dążenie do zredukowania różnic w stopniach rozwoju poszczególnych regionów i zmniejszenie zacofania w regionach najmniej uprzywilejowanych, czyli osiągnięcie spójności między wszystkimi regionami pod względem rozwoju społeczno - gospodarczego. Mamy tu do czynienia z polityką regionalną, zwaną także polityką strukturalną lub polityką spójności społeczno - ekonomicznej. Podstawowymi instrumentami finansowymi stosowanymi w ramach realizacji polityki regionalnej są Fundusze Strukturalne. Obecnie możemy wyróżnić cztery:
1) Europejski Fundusz Socjalny,
2) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
3) Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji Rolniczych,
4) Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa.
„Europejski Fundusz Socjalny - utworzony został w 1960 r. i jest pierwszym z zastosowanych we WE instrumentów polityki strukturalnej. EFS ma na celu zapewnienie harmonijnego rozwoju zasobów ludzkich i zatrudnienia na terytorium UE. Jest on także instrumentem finansowym, który słu¬ży zapobieganiu i zwalczaniu bezrobocia w państwach członkowskich UE. Stwarza możliwość zatrudniania pracowników, pomaga w doskonaleniu ich kwalifi¬kacji zawodowych i tworzeniu nowych miejsc pracy. Zadaniem Funduszu jat I ponadto ułatwienie uzyskiwania pracy na terenie UE i zapewnienie pracownikom swobody przesiedlania się oraz zmiany zawodu. Fundusz wspiera geograficzną i zawodową mobilność siły roboczej. Finansuje programy kształcenia zawodowe¬go kobiet i programy włączania niepełnosprawnych do czynnego życia zawodowego. Fundusz jest zarządzany przez KE, korzystającą z pomocy Komitetu Funduszu, I któremu przewodniczy jeden z członków Komisji W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele rządów, związków zawodowych oraz organizacji pracodawców.”
„Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - został powołany w 1975 roku jako reakcja na coraz głębsze rozbieżności w rozwoju regionów (spowodowane kryzysem gospodarczym i przystąpieniem do UE Wielkiej Brytanii i Irlandii). Działalność Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego koncentruje się na następujących dziedzinach:
• inicjatyw na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności średnich i małych przedsiębiorstw
• rentownych inwestycji produkcyjnych umożliwiających tworzenie lub utrzymywanie trwałego zatrudnienia,
• infrastruktury,
• rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury,
• ochrony i poprawy stanu środowiska,
• rozwoju społeczeństwa informacyjnego.”
„Europejski Fundusz Ukierunkowania i Gwarancji Rolniczych – utworzony został w 1964 roku, i służy finansowaniu Wspólnej Po¬lityki Rolnej. Powierzone mu zostały zadania wspomagania rozwoju obszarów wiejskich oraz udzielanie pomocy w restrukturyzacji rolnictwa. Fundusz składa się z dwóch części: Sekcji Gwarancji oraz Sekcji Orienta¬cji. Pierwsza z nich odpowiada za finansowanie wspólnej organizacji rynków rol¬nych poprzez uruchamianie różnorodnych mechanizmów ich regulacji, zape¬wniających rolnikom stałe ceny. Sekcja Orientacji, natomiast, zajmuje się finan¬sowaniem zmian strukturalnych w rolnictwie — wspiera racjonalizację, moder¬nizację i poprawę struktury rolnictwa.”
„Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa - powstał w 1993 roku w ramach reformy funduszy strukturalnych. Ten instrument polityki strukturalnej Unii Europejskiej wspiera restrukturyzację rybołówstwa państw członkowskich.
Za pośrednictwem FIFG finansowane są inicjatywy w następujących dziedzinach: rozwój hodowli ryb, rozwój infrastruktury portów rybackich oraz ich wyposażenie w niezbędne zaplecze i urządzenia, restrukturyzacja i unowocześnienie floty rybackiej oraz metod połowu i przetwarzania ryb, podnoszenie konkurencyjności produktów rybnych i ich promowanie na rynku.”
„Główne zasady, które leżą u podstaw wspólnotowej polityki regionalnej to: koncentracja środków, programowanie rozwoju, partnerstwo, dodawalność środków, komplementarność działań, subsydiarność, koordynacja, kompaty¬bilność, spójność, monitorowanie.”
Do funduszy strukturalnych nie można zaliczyć natomiast Funduszu Spójności, ponieważ utworzony on został jedynie na okres przejściowy (początkowo na lata 1993-1999, później przedłużony do 2006 roku, następnie od 2007-2013). Fundusz ten został utworzony w 1994 roku. „Gwarantował słabiej rozwiniętym państwom Unii Europejskiej, których produkt narodowy brutto na mieszkańca nie przekracza 90% średniej unijnej (kryterium spełniały wówczas Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia), pomoc w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w ramach sieci transeuropejskich). Środki Funduszu Spójności są kierowane do państw członkowskich, w których produkt narodowy brutto (PNB) na jednego mieszkańca jest niższy niż 90% średniej w państwach Unii Europejskiej, oraz w których opracowany został program zmierzający do spełnienia kryteriów konwergencji ustalonych w art. 104 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. W przypadku, gdy kraj członkowski nie dotrzyma programu konwergencji dla unii gospodarczej i walutowej, przyznane fundusze mogą zostać wstrzymane.” Fundusz Spójności finansuje największe inwestycje infrastrukturalne z sektora transportu oraz ochrony środowiska.
„W latach 2000-2006 w ramach inicjatyw wspólnotowych funkcjonowały cztery programy bezzwrotnego wsparcia organizowane przez WE dla określo¬nych środowisk oraz grup społecznych, których udział w wydatkach funduszy obniżył się do 5,35%. Były to:
• INTERREG III - służył wzmacnianiu współpracy transgranicznej, mię¬dzynarodowej i międzyregionalnej,
• EQUAL - miał za cel zapobieganie nierównościom na rynku pracy oraz ułatwienie integracji społecznej i zawodowej osób migrujących,
• URBAN II - wspierał rozwój infrastruktury w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców (program ukierunkowany na ekonomiczną i społeczną re¬generację miast i ich przedmieść),
• LEADER+ - skupiał się na wdrażaniu nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich przez rozwój kapitału ludzkiego.”
W perspektywie kolejnych lat, tj. 2007 – 2013 Unia Europejska w ramach polityki regionalnej będzie musiała sprostać czterem wyzwaniom:
1) „Zwiększenie spójności w poszerzonej Wspólnocie. Poszerzenie Unii o 10 nowych krajów w 2004 r., a w 2007 r. kolejno o Bułgarię i Rumunię stwarza ogromne wyzwanie dla konkurencyjności oraz wewnętrznej integralności UE. Pojawiają się ciągle nowe wyzwania w związ¬ku z globalizacją, rewolucją technologiczną, rozwojem gospodarek i społe¬czeństw opartych na wiedzy. Kolejny problem to starzejące się społeczeń¬stwo i wzrost migracji. Ponadto wzrost gospodarczy w Unii znacznie zwol¬nił przez ostatnie lata, skutkiem czego wzrosło także bezrobocie w UE.
2) Wzmocnienie priorytetów UE. W marcu 2000 r. głowy państw i szefowie rządów krajów członkowskich w Lizbonie określili strategię, według której UE do roku 2010 ma się stać najbardziej konkurencyjną gospodarką na świecie opartą na wiedzy. W czerwcu 2001 r. Rada Europejska w Góteborgu poszerzyła Strategię Lizbońską m.in. o aspekty dotyczące ochrony środowiska i osiągania bar¬dziej trwałego rozwoju. Polityka regionalna ma się w istotny sposób przy¬czynić do realizacji powyższych celów.
3) Poprawa jakości polityki regionalnej w celu promowania trwałego i bardziej zrównoważonego rozwoju. Wzmocnienie regionalnej konkurencyjności przez dobrze skoncentrowane inwestycje na terenie UE i stworzenie ekonomicznych szans rozwoju kapi¬tału ludzkiego mogą przyczynić się do wzrostu potencjału gospodarczego Wspólnoty. Przez zapewnienie bardziej równomiernego rozmieszczenia działalności gospodarczej w obrębie Unii polityka spójności powinna prze¬ciwdziałać powstaniu zagrożenia nadmiernej koncentracji.
4) Stworzenie nowego partnerstwa dla kohezji Reforma polityki regionalnej powinna doprowadzić do większej spraw¬ności i transparentności w przedsięwzięciach podejmowanych przez Unię, a zwłaszcza do wzmocnienia instytucjonalnych struktur rządowych w obrębie całej Wspólnot.”

1.3. Polityka społeczna w kontekście polityki konkurencyjności Unii Europejskiej.
W marcu 2000 roku w Lizbonie przyjęto strategię rozwoju Unii Europejskiej, tzw. Strategię Lizbońską. Jest to długofalowy program rozwoju Unii, tak aby w perspektywie 10 lat, tj. do 2010 roku stała się ona mocarstwem , które byłoby godnym rywalem Stanów Zjednoczonych.
„Dekada lat 90. ujawniła wyraźne słabości UE, zwłaszcza w porównaniu do Stanów Zjednoczonych: wolniejsze tempo rozwoju oraz mniejszą zdolność do tworzenia i absorpcji nowych technologii. Unia przegrała z USA już lata 80, jednak dopiero lata 90. pokazały wyraźnie, że radzi sobie ona znacznie gorzej z presją konkurencyjną wynikającą z globalizacji i przechodzeniem na gospodarkę opartą na wiedzy. W ciągu ostatnich 20 lat Unia rozwijała się w tempie 2,3% rocznie, podczas gdy USA 3,3%. Te fakty i wyzwania były decydującym impulsem dla sformułowania Strategii Lizbońskiej. Od początku dostrzegano również wyzwanie starzenia się społeczeństw.
Osiągnięciu ambitnych celów Strategii Lizbońskiej miały służyć następujące działania systemowo-regulacyjne:
• szybkie przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy, w tym rozwój społeczeństwa informacyjnego, badań i innowacji oraz kształcenie odpowiednich kwalifikacji i umiejętności;
• liberalizacja i integracja tych rynków i sektorów, których wspólny rynek de facto nie objął: telekomunikacja, energetyka, transport, poczta, a także usługi finansowe oraz całość rynku usług;
• rozwój przedsiębiorczości: deregulacja i lepsze wsparcie ze strony administracji (likwidacja barier administracyjno-prawnych), łatwiejszy dostęp do kapitału i technologii, ograniczanie zakłócającej konkurencję pomocy publicznej, tworzenie równego pola konkurencji;
• wzrost zatrudnienia i zmiana modelu społecznego: wzrost aktywności zawodowej, uelastycznienie rynku pracy, poprawa edukacji, unowocześnienie systemu zabezpieczeń społecznych, ograniczanie biedy i wykluczenia społecznego;
• dbałość o trwałe fundamenty rozwoju i środowisko naturalne: ograniczanie zmian klimatycznych, zachowanie zasobów naturalnych.”

W perspektywie czasu okazało się, iż skuteczność Strategii Lizbońskiej jest niewielka. Szybko została ona poddana publicznej krytyce. Już w 2004 roku przewodniczący Komisji Europejskiej Romano Prodi nazwał ją „wielką porażką”. Postanowiono udoskonalić „starą strategię” . W marcu 2005 roku wyznaczono nowe ramy strategii na lata 2005 – 2010. Od końca roku 2005 mówi się o tzw. ponownym odpaleniu (ang. relaunch) strategii lizbońskiej i tym samym istnieje jeszcze szansa dla tej idei. Istotnym punktem strategii jest zwiększenie wydatków krajów członkowskich UE w dziedzinie badań do 3% PKB. Zgodnie z założeniami, poprzez inwestycje w badania naukowe, uzyskane zostaną także nowe miejsca pracy. Nie bez znaczenia jest fakt innego jak dotychczas spojrzenia na problemy: zamiast patrzeć na nie sektorowo (np. Edukacja) należy patrzeć systemowo - tj. w szerszym kontekście. To znaczy: same zmiany w systemie edukacji, bez znajomości potrzeb gospodarki są niewiele znaczące.
Jednak również redefinicja Strategii Lizbońskiej ukazała, iż plan ten przyniósł niewielkie w skutkach korzyści. Nie został on jak dotąd zrealizowany, choć toczą się na jego temat ożywione dyskusje. Nie brak głosów krytycznych. W czerwcu 2009 roku premier Szwecji bardzo negatywnie odniósł się do tego problemu na forum publicznym w napisanym wspólnie z ministrem finansów Andersem Borgiem artykule, opublikowanym na łamach „Dagens Nyheter”: „Nawet jeśli uczyniono postępy, trzeba powiedzieć, że strategia lizbońska - a tylko rok pozostał do jej oceny - jest porażką - uznał szef szwedzkiego rządu. Premier Szwecji, która od 1 lipca przejmuje przewodnictwo w UE, jest przekonany, że strategię lizbońską trzeba będzie zrestartować.
- Uważamy, że przegląd i nowy start strategii lizbońskiej są konieczne. Trzeba to zainicjować jesienią tego roku i musi to pozostać priorytetową kwestią w pięcioletnim okresie, rozpoczynającym się od wyborów do Parlamentu Europejskiego 7 czerwca - uznał Reinfeldt.
Kluczowym elementem nowej strategii powinny być zrównoważone finanse publiczne. Ponownego określenia wymaga polityka zatrudnienia. - Pierwszym krokiem jest uświadomienie sobie, że problem bezrobocia jest większy niż wskazywałyby na to bieżące dane, mówiące o prawie 10-procentowym bezrobociu - uznali szef szwedzkiego rządu i jego minister finansów.”
W chwili obecnej mamy w całej Europie i na świecie jeden z największych kryzysów gospodarczych od lat. W związku z tym gwałtownie roście bezrobocie, upadają przedsiębiorstwa, rośnie deficyt budżetowy. W takich warunkach realizacja Strategii Lizbońskiej wydaje się być już przesądzona – nie uda się, do 2010 roku zrealizować tego planu. Wymaga on wprowadzenia wielu poprawek i przystosowania do nowej sytuacji gospodarczej na świecie.

1.4 Rola Komitetu Ekonomiczno – Społecznego w formowaniu zasad polityki społecznej Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem osób niepełnosprawnych.
EKES jest organem doradczym Unii Europejskiej. Komitet, założony w 1957 r., zapewnia fachowe doradztwo na rzecz większych instytucji UE (takich jak Komisja Europejska, Rada UE, Parlament Europejski). „Pełni on trzy główne funkcje:
• przedstawia swoją opinię Radzie UE, Komisji Europejskiej i Parlamen¬towi Europejskiemu albo na ich wniosek, albo z własnej inicjatywy,
• zachęca społeczeństwo obywatelskie do większego angażowania się w kształtowanie polityki UE,
• pomaga tworzyć struktury doradcze.
Polska ma w Komitecie 21 przedstawicieli. Tworzą oni trzy grupy, które reprezentują pracodawców, pracowników oraz różnorodne grupy interesów w dziedzinach gospodarczej i społecznej:
 pracodawcy - sektor publiczny i prywatny w przemyśle, handlu, finan¬sach itp. (duże przedsiębiorstwa, Polskę reprezentuje dziewięć osób),
 pracownicy - ogólnokrajowe związki zawodowe (z Polski w tej grupie jest sześć osób),
 inne podmioty - rolnicy, konsumenci, rzemieślnicy, społeczne i ekolo¬giczne organizacje pozarządowe (z Polski jest sześciu przedstawicieli).
Przedstawiciele z Polski reprezentują przede wszystkim związki zawodowe (m.in. OPZZ, NSZZ „Solidarność"), organizacje pracodawców (m.in. Polską Kon¬federację Pracodawców Polski - PKPP, Business Centre Club - BCC, Konfederację Pracodawców Polski - KPP) oraz organizacje pozarządowe (m.in. Federację Kon¬sumentów, Instytut na rzecz Ekorozwoju, Krajową Radę Izb Rolniczych).”
Głównym zadaniem Komitetu jest udziela¬nie konsultacji m.in. w następujących kwestiach: zatrudnie¬nia, prawa pracy, ubezpieczeń społecznych, kształcenia zawo¬dowego, zdrowia publicznego, ochrony konsumentów, fundu¬szy strukturalnych, swobodnego przepływu osób, badań naukowych. Sekcje z kolei wyłaniają grupy studyjne do spraw przygotowania opinii.
Opinie na temat określonych spraw są sporządzane z własnej inicjatywy (od 1972 r.) bądź na wniosek innych or¬ganów wspólnotowych. Często są one bezwzględnie wymaga¬ne traktatowo, co w szczególności dotyczy stanowienia prawa w zakresie polityki społecznej, zagadnień związanych z prze¬mieszczaniem się i swobodą osiedlania i in. Osobną kategorię stanowią tzw. opinie badawcze (exploratory opinions), wyda¬wane w przypadkach, gdy Komisja lub Parlament proszą o rozważenie sprawy i specjalistyczne sugestie, które mogą być pomocne przy opracowywaniu projektów ustawo¬dawczych. Jako płaszczyzna ścierania się różnych interesów, dialogu i porozumienia między różnymi grupami ekonomicznymi i społecznymi, Komitet sprzyja poszukiwaniu konsensu w ramach unijnego procesu legislacyjnego. Opinie Komitetu są zwykle brane pod uwagę przy podej¬mowaniu stosownych decyzji przez organy wspólnotowe, choć formalnie nie są one dla nich wiążące. Statystyczne szacunki mówią, że mniej więcej dwie trzecie tych opinii ma praktyczny wpływ na proces decyzyjny.
Jednym z problemów jakimi zajmuje się EKES jest problem niepełnosprawności. Rok 2003 został ogłoszony przez Komisję Europejską, Europejskim Rokiem Osób Niepełnosprawnych. Pozwoliło to zwrócić uwagę świata i Europy na problemy ludzi dotkniętych niepełnosprawnością. EKES zaangażował się w szereg inicjatyw w ramach tego przedsięwzięcia. „Spośród swoich członków i urzędników EKES stworzył zespól zadaniowy ds. niepełnosprawności celem przygotowania i realizacji działań Komitetu w ramach Roku Europejskiego. Komitet wydał szereg opinii i udzielał odpowiedzi w ramach przygotowań do Euro¬pejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych oraz jego monitoro¬wania i oceny, które rozpowszechniane były szeroko wśród instytucji europejskich i zainteresowanych organizacji. EKES zobowiązał się do włączania problematyki niepeł¬nosprawności do głównego nurtu wszelkich swoich prac oraz do uwzględniania interesów, praw i obowiązków osób niepeł-nosprawnych we wszystkich swoich opiniach. Choć wciąż istnieją znaczne możliwości poprawy, Komitet zmierza we właściwym kierunku, a coraz większa liczba wydawanych przezeń opinii uwzględnia zagadnienia niepełnosprawności, zwracając tym samym uwagę innych instytucji na prawa osób niepełnosprawnych. Opinie poświęcone problematyce osób niepełnospraw¬nych EKES wydawał zarówno z inicjatywy własnej, jak i w odpowiedzi na komunikaty i wnioski legislacyjne. W szczególności Komitet opracował opinię przedstawiającą wytyczne w zakresie włączania zagadnień niepełnosprawności do głównego nurtu prowadzonej działalności oraz konsultacji z organizacjami zrzeszającymi niepełnosprawnych. Liczne opinie Komitetu poruszają kwestie związane z niepełnosprawnością w kontekście zatrudnienia, integracji społecznej i przemysłu. EKES zobowiązał się również do dokonywania regularnej oceny, którą prowadzić będzie komitetowa grupa robocza w 2006 r. EKES wzywa Komisję Europejską do dokonania oceny zmian w regulaminie pracowniczym pod kątem zatrudniania osób niepełnosprawnych, w ramach Europejskiego Roku na rzecz Równych Szans 2007. Komitet wzywa również do stworzenia systemu praktyk zawodowych dla osób niepełnosprawnych.”
13 lutego 2007 roku EKES otrzymał od prezydencji portugalskiej pismo z wnioskiem o sporządzenie opinii w sprawie „Ujednolicenia wskaźników dotyczących niepełnosprawności jako instrumentu monitorowania strategii europejskich”. W tej opinii EKES szeroko wypowiada się na temat problemu niepełnosprawności. „Osoby niepełnosprawne stanowią ponad 15 % całkowitej liczby ludności, przy czym udział ten wzrasta w miarę starzenia się społeczeństwa. Oznacza to, że w poszerzonej UE żyje 50 mln osób niepełnosprawnych. Badanie dochodów i warunków życia ludności przeprowadzone przez EUROSTAT w 2005 r. nie uwzględnia niepełnosprawnych dzieci, osób star¬szych lub niepełnosprawnych przebywających w placówkach opiekuńczych.” Wobec tego nie można ignorować tego ogromnego problemu społecznego. „Aby uznane w traktatach i w Europejskiej Karcie Praw Podstawowych prawa społeczne — w tym swoboda przemie¬szczania się — stały się dla osób niepełnosprawnych rzeczywis¬tością, należy dokonać oceny i porównania polityk i sytuacji w oparciu o wspólne kryteria we wszystkich państwach członkow¬skich. Stanowi to pierwszy krok ku opracowaniu i realizacji polityk pozwalających osobom niepełnosprawnym na cieszenie się tymi samymi przywilejami co osoby pełnosprawne.” EKES zwraca uwagę na brak wiarygodnych statystyk dotyczących liczby osób niepełnosprawnych na terenie Unii. Brak jednolitego wskaźnika, co oznacza, że każdy kraj interpretuje osobę niepełnosprawną w inny sposób, co w konsekwencji powoduje, że np. osoby chore psychicznie w statystykach jednego kraju są ujęte jako niepełnosprawne, a w statystykach innego już nie.
EKES czynnie wstawia się za osobami niepełnosprawnymi i aktywnie działa na ich rzecz. Jest jednym z głównych głosów, które biorą udział w dyskusji na temat tego ważnego problemu w Europie. Ukazuje problem i nie pozwala o nim zapominać, przy czym robi wszystko by prawo zmieniało się na korzyść tej pokrzywdzonej grupy we wszystkich krajach Unii.

1.5 Europejski Fundusz Społeczny jako podstawowy instrument polityki społecznej Unii Europejskiej.
„Europejski Fundusz Społeczny (European Social Fund), naj¬starszy wspólnotowy fundusz strukturalny, powstał w 1960 roku na podstawie art. 123 Traktatu rzymskiego. Stanowi dziś naj-ważniejszy instrument finansowy unijnej polityki społecznej. Przy jego pomocy podejmowane są różnorodne działania w zakresie rozwiązywania w krajach członkowskich najważ¬niejszych kwestii społecznych, takich zwłaszcza jak: bezrobo¬cie, ubóstwo i wykluczenie społeczne, dyskryminacja i nie¬równości na rynku pracy. Fundusz aktywnie wspiera zatrud¬nienie na obszarze Unii, kształcenie ustawiczne, aktywizację zawodową kobiet, rozwój zasobów ludzkich. Ma również możliwości interwencji strukturalnych i regionalnych w za¬grożonych sektorach gospodarki lub gałęziach przemysłu, na terenie regionów zapóźnionych w rozwoju.” EFS jest narzędziem polityki regionalnej. Pomaga w wyrównywaniu szans.
„Strategia EFS jest definiowana na szczeblu UE, natomiast za wdrażanie środków EFS odpowiedzialne są bezpośrednio państwa członkowskie i ich regiony. Po uzgodnieniu strategii i podziału środków z budżetu następuje etap wspólnego programowania. Państwa członkowskie planują wraz z regionami i Komisją Europejską siedmioletnie programy operacyjne. Programy Operacyjne opisują geograficzny lub tematyczny zakres działań, które będą finansowane. Państwa członkowskie wyznaczają krajowe instytucje zarządzające EFS, które są odpowiedzialne za wybór projektów, wypłatę środków oraz ocenę postępów i rezultatów projektów. Państwa członkowskie powołują także jednostki monitorująco-kontrolne, których zadaniem jest monitorowanie i weryfikacja zgodności wydatków z rozporządzeniami dotyczącymi EFS.”
Działalność EFS w latach 2000-2006 skupiała się na pięciu obszarach:
 „Po pierwsze, aktywne formy zwalczania bezrobocia.
Chodzi tu zwłaszcza o aktywizację zawodową bezrobotnych i przeciwdziałanie bezrobociu długookresowemu oraz wśród młodzieży. Projekty w tej dziedzinie obejmują takie formy usług, jak: szkolenie i przekwalifikowanie, poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy, informacja zawodowa, staże i prak¬tyki zawodowe, subsydiowanie zatrudnienia. Przeważająca część projektów, w ramach tego priorytetu, dotyczy wsparcia narodowych programów rynku pracy, realizowanych przez publiczne służby zatrudnienia państw członkowskich.
 Po drugie, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Głównym zadaniem jest tu promowanie równości szans do¬stępu do rynku pracy dla wszystkich, szczególnie dla osób najbardziej zagrożonych wyłączeniem z tego rynku (niepeł¬nosprawni, imigranci i uchodźcy, mniejszości etniczne, samo¬tni rodzice, byli więźniowie i recydywiści, narkomani i alko¬holicy, bezdomni). Projekty w tym zakresie uwzględniają spe¬cyficzne potrzeby poszczególnych grup beneficjantów, w ich realizację najczęściej włączane są organizacje pozarządowe.
 Po trzecie, rozwój powszechnego kształcenia ustawicz¬nego. Priorytet ten obejmuje promocję i doskonalenie szkoleń zawodowych, co ma prowadzić do podwyższania umiejętno¬ści i kwalifikacji siły roboczej, tak aby zwiększać jej mobil¬ność zawodową oraz szansę na utrzymanie lub znalezienie pracy. Fundusz finansuje w tej sferze także projekty w ramach edukacji szkolnej, służące silniejszemu powiązaniu systemu kształcenia z potrzebami rynku pracy.
 Po czwarte, doskonalenie kadr gospodarki oraz rozwój przedsiębiorczości. Priorytet ten adresowany jest zarówno do firm już działających, jak i do osób rozpoczynających dopiero działalność gospodarczą. Projekty w tej dziedzinie służą po¬budzaniu konkurencyjności przedsiębiorstw, a tym samym utrzymaniu bądź tworzeniu nowych miejsc pracy. Chodzi tu o zwiększanie zdolności adaptacyjnej kadr do nowych uwa-runkowań, wynikających m.in. z rozwoju nowych technologii; a także o wsparcie osób zakładających małe firmy (usługi (doradczo-szkoleniowe, małe granty inwestycyjne).
 Po piąte, aktywizacja zawodowa kobiet. Projekty finan¬sowane przez fundusz w tym zakresie zmierzają do zwiększe¬nia uczestnictwa i dostępu kobiet do rynku pracy, mają na celu przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji ze wzglę¬du na płeć w dziedzinie zatrudnienia i edukacji. Oprócz wspie¬rania przedsięwzięć doradczo-szkoleniowych, EFS udziela w ramach tego priorytetu finansowej pomocy w łączeniu przez kobiety zajęć zawodowych z obowiązkami domowymi, szczególnie w zakresie opieki nad dziećmi.”
„Obecny okres programowania EFS, obejmujący lata 2007-2013, przebiega pod hasłem ‘Inwestycje w kapitał ludzki’. EFS zainwestuje w tym okresie około 75 miliardów euro – czyli blisko 10% budżetu UE – w projekty mające na celu zwiększenie zatrudnienia. Środki finansowe przyznawane są zgodnie z sześcioma priorytetami:
• Poprawa jakości kapitału ludzkiego (34% wszystkich środków)
• Poprawa dostępu do zatrudnienia i równowaga (30%)
• Poprawa zdolności adaptacyjnych pracowników i firm, przedsiębiorstw i przedsiębiorców (18%)
• Poprawa integracji społecznej osób mniej uprzywilejowanych (14%)
• Wzmocnienie zdolności instytucjonalnych na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym (3%)
• Mobilizacja na rzecz reform w obszarze zatrudnienia i integracji (1%)
Realny podział środków w każdym regionie będzie ulegał zmianom w zależności od lokalnych i regionalnych priorytetów. Wszystkie sześć priorytetów odnosi się zarówno do celu konwergencji jak i do celu konkurencyjności regionalnej i zatrudnienia, przy czym regiony konwergencji kładą zwykle większy nacisk na priorytet ‘poprawa kapitału ludzkiego’”.


2) Dostosowanie polskiej polityki społecznej do wymogów UE
a) Ogólne zasady prawa UE
Pierwsze przepisy odwołujące się do prawa Unii Europejskiej zostały zawarte w artykule 215 TUE ulokowany jest przepis mówiący o tym, że w przypadku pozaumownej Wspólnoty, zgodnie z ogólnymi zasadami, wspólnych dla systemów prawnych Państw Członkowskich, pokrywa wszelkie szkody wyrządzone przez jej organy lub funkcjonariuszy, podczas wykonywani ich obowiązków . Najczęściej za przepisy prawa Unii uznawane są przepisy Traktatów oraz orzeczenia Trybunału.
Fundamentalne zasady zostały także zawarte w Traktacie Amsterdamskim w którym wyraźnie zostały wskazane. Unia zbudowana jest na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności, które są powszechne w Państwach Członkowiskich1. Zasady taj treści były wcześniej zawarte w prawach krajów członkowskich, a po ich zawarciu w prawach Wspólnoty zostały one jednym z warunków włączenia w struktury Unii. Naruszenie tych zasad może spowodować zawieszenie pewnych uprawnień Państw Członkowskich.
Zasady prawa stanowiące podstawy Unii Europejskiej: demokracja, praworządność i wolność oraz poszanowanie praw człowieka. Podstawą poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności jest Europejska Konwekcja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 lipca 1950 roku. Podstawowe Prawa Człowieka są integralną częścią ogólnych zasad praw obowiązujących w Wspólnocie. Na podstawie orzecznictwa ETC stwierdzono iż podstawowe prawa człowieka są integralnymi zasadami praw Wspólnoty, jako źródło prawne podstawowych praw uznano konstytucje Państw Członkowskich1.
Ważną zasadą prawa jest także niezawodność prawa zwana także pewnością prawa. Forma ta zawiera trwały charakter i oraz potwierdza trwałość stosunków prawnych. Wspomagać ma ona planowanie na dłuższy czas oraz pomagać w przewidywaniu konsekwencji oraz kalkulacji kosztów i strat. Prawo nie powinno być często zmieniane i bez odpowiedniego uzasadnienia, a jeżeli dochodzi do tych zmian nie powinno mieć negatywnych skutków w prawach nabytych. Zasada niezawodności opiera się na dwóch ważnych elementach1:
- Ustawa nie może działać wstecz, zasada ta została zawarta w Europejskiej Konwencji Ochrony Praw Człowieka oraz jako powszechnej zasadzie tradycji tych praw w konstytucyjności Państw Członkowskich. W sprawach karnych ustawa ta nie przewiduje wyjątków, natomiast jest taka możliwość w sprawach cywilnych jednak naczelną zasadą jest zapewnienie zagwarantowanie ochrony praw nabytych.
- Przewidywalność prawa. Zasada ta mówi o tym, że w prawa Unii Europejskiej poza szczególnymi przypadkami interesu publicznego, nie powinny naruszać praw osób. Mieszkańcy oraz przedsiębiorstwa powinni mieć duży stopień stabilności prawa niezbędnego dla ich funkcjonowania, działalności i planowania. Nieoczekiwana zmiana prawa może przynieść dla nich straty.
Zasada proporcjonalności. Zasada ta pochodzi od z prawa niemieckiego. Reguła ta działa poprzez porównanie celów ustawodawstwa ze środkami, przez które cele mają być osiągnięte. Zasada działa w celu powstrzymania władz publicznych przed nakładaniem niekoniecznych środków restrykcyjnych .
Zasada subsydialności, zwana jest także zasadą pomocniczości. Jest to reguła konstytucyjna pojawiająca się po raz pierwszy w Traktacie o Unii Europejskiej, art. 3b:
„W zakresie, który nie podlega jej wyłącznej kompetencji, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być realizowane, we właściwy sposób, przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na skalę i skutki proponowanych działań, mogą zostać lepiej zrealizowane przez Wspólnotę”.
Do tej zasady odwołuje się również preambuła Traktatu: „Kontynuować proces tworzenia oraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są na szczeblu najbliższym obywatelowi, zgodnie z zasadą subsydiarności3”. Zasada ta wymaga ustalenia odpowiedzi na następujące pytania: jaki jest wspólny wymiar problemu, które rozwiązanie jest bardzo jest bardziej efektywne przy porównaniu środków możliwych na szczeblu Wspólnoty oraz Państw Członkowskich, jaki jest prawdziwy dodatkowy pożytek który przynosi wspólny działanie, w porównaniu z indywidualnymi działaniem Państw Członkowskich. Wskazówki które są oczekiwane przy decydowaniu o spełnieniu kryteriów :
- podejmowana kwestia ma znaczenie międzynarodowe, które nie może być uregulowane wyłącznie w zakresie danego Państwa Członkowskiego,
- jeżeli działania Państw Członkowskich lub Wspólnoty, będą sprzeczne z wymaganiami Traktatowymi lub mogą one spowodować negatywne skutki dla Państwa Członkowskiego,
- Rada powinna być przekonana, że działania Unii prowadzą do korzyści dla wszystkich Państw Członkowskich, biorąc pod uwagę ich skalę i efekty.
Ważnymi następstwami tej zasady to aspekty decentralizacji i integracji Wspólnoty, które mają największe możliwości wykorzystania w zakresie Unii. Z zasady tej wynikają poniższe reguły4:
- Wspólnota ma ściśle określone kompetencje, są one wyjątkiem od kompetencji Państw Członkowskich,
- Dynamika zasady umożliwia rozszerzenie kompetencji na rzecz wspólnoty lub na rzecz Państwa jeżeli będzie to uzasadnione,
- kompetencje są mieszane czyli należą do Państw i Wspólnoty.

Zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji. Zasada ta wynika zarówno z przepisów Traktatu oraz dodatkowego ustawodawstwa. Przepisy wprowadzające zakaz dyskryminacji na tle obywatelstwa odnosi się do tego art.6 EWG, płci art.119 EWG, pomiędzy konsumentami i producentami produktów rolnych art.40(2) EWG oraz dyrektywy 75/117, 76/207, 79/7, 86/378, 86/613. Trybunał Europejski obejmował wszelkie nierówne traktowanie dwóch osób we wszystkich sferach objętych przez Wspólnotę. Rozszerzenie tego zakresu nastąpiło w Traktacie Amsterdamskim gdzie dodano zakaz dyskryminacji na tle rasowym, pochodzenia etnicznego, religii lub wiary, kalectwa, wieku lub orientacji seksualnej4.
Zasada prawa do rozprawy lub do wysłuchania, opiera się ona zasadzie „Fair Trial”, zawartego w art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka z 1950 roku, mówi ona o tym że każda osoba ma prawo do procesu przed niezawisłym i bezstronnym sądem, pracujący według obowiązującego prawa. Ważnym aspektem tej zasady jest „przestrzeganie procedury” w myśl której każda osoba, której interesy zostały naruszone na skutek decyzji władzy i mieć możliwość wypowiedzenia swojego punktu widzenia. Oznacza to także że osoby powinny być informowane o zarzutach nich dotyczących aby mogły się do nich ustosunkować. Potwierdzono także prawo do obrony i posiadania obrońcy, prawo do milczenia i prawo do nie zeznawania przeciwko sobie .
Zasada stosowania bezpośredniego i skutku bezpośredniego. Zasada stosowania bezpośredniego w prawie Unii oznacza, że dany przepis Wspólnoty kwalifikuje się do stosowania w prawie krajowym Państw Członkowskich, bez względu na to czy zapis ten obecny jest w prawie tego kraju5.
Bezpośredni skutek oznacza on że prawo Wspólnotowe powinno być ochronie przez prawo poszczególnych krajów oraz że każda osoba prawna lub fizyczna może egzekwować przeciwko Państwom lub osobą. Termin ten został zastosowany tylko w artykule 189 Traktatu Wspólnoty Gospodarczej. W myśl tej zasady prawo Unii stało się integralnym prawem krajów Członkowskich. Przepis aby miał bezpośredni skutek powinien spełnić następujący warunek:
- przepis musi być wyraźny i ścisły,
- musi być bezwarunkowy,
- realizacja nie powinna być uzależniony od dalszych działań Wspólnoty lub przez władze krajowe.
Artykułu 189 TUE, określił pięć instrumentów ustawodawczych Wspólnoty:
- rozporządzenia,
- dyrektywy,
- decyzje,
- zalecenia
- opinie .
Zasada pierwszeństwa (supremacji) oraz prawa wspólnotowego nad prawem krajowym. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym, polega na tym że jeżeli chodzi o konfliktu, to zawsze stosuje się prawo Unijne a prawo krajowe staje się nieważne. Zasada ta również uznaje za nieważne nowo ustanowione przepisy prawa krajowego a będące w sprzeczności z prawem Unii6.
Celem polityki społecznej na terenie jest możliwość zapewnienia ustalonego minimum standardu życia dla obywateli państwa. Dlatego polityka społeczna porusza takie kwestie jak: zatrudnienie, płace, bezrobocie, opieka zdrowotna, edukacja oraz opieka.
W Unii Europejskiej za politykę wobec niepełnosprawnych i ich spraw odpowiadają poszczególne Państwa Członkowskie. Działania na rzecz niepełnosprawnych prowadzą Rada Europy i Organizacja Narodów Zjednoczonych, na podstawie ich pracy tworzone są strategie działań.
Wstąpienie do Unii Europejskiej naszemu krajowi włączenie się do udziału w programach dla osób niepełnosprawnych i stopniowe zbliżenie się do standardów Wspólnoty. Głównym założeniem polityki wobec niepełnosprawnych jest to że osoby niepełnosprawne muszą brać udział w podejmowaniu decyzji ich dotyczących na poziomie europejskim, państwowym i lokalnym.
Działania Unii na rzecz niepełnosprawnych finansowane są głównie z tzw. funduszy strukturalnych, a szczególnie z Europejskiego Funduszu Społecznego. Podstawowe tematy strategii działań6:
- Walka z dyskryminacją. Zakaz dyskryminacji niepełnosprawnych dotyczy wszystkich dziedzin życia.
- Zatrudnienie wolne od dyskryminacji. Państwa członkowskie zobowiązane są do ustanowienia zasad sankcji za naruszenie tego prawa. Sankcją może być odszkodowanie dla osoby pokrzywdzonej. Wszystkie Państwa Unii Europejskiej stwarzają okazję zatrudnienia niepełnosprawnych na szczególnych warunkach.
- Ku Europie bez barier. Komisja Europejska przyjęła strategię działań zmierzającą do likwidacji barier, takich jak społeczne, architektoniczne.
- Karty parkingowe dla niepełnosprawnych. Niepełnosprawni otrzymali prawo do specjalnych miejsc parkingowych. W 2000 roku uruchomiono wspólny model karty do parkowania dla niepełnosprawnych na terenie UE także w Polsce.
- Autobusy i autokary. Zdecydowano że wszystkie autobusy i autokary powinny być dostosowane dla osób niepełnosprawnych. Samochody powinny być wyposażone w podjazdy dla wózków i wydzielone miejsca we wnętrzu.
- Przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu. Strategia ta obejmuje działania z dziedzin: zatrudnienia, mieszkalnictwa, edukacji, zabezpieczenia społecznego, zdrowia, komunikacji, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
- Szkoły specjalne czy ogólnodostępne. Dzieci niepełnosprawne powinny mieć możliwość uczęszczania do szkoły wraz z swoimi rówieśnikami z szkół ogólnodostępnych lub jeżeli jest jego takie życzenie lub wynika taka konieczność do szkół specjalnych.
- Niezależne życie. Istnieje prawo do rent oraz zasiłków dla osób z kategoriami niepełnosprawności, w tym także z niezdolności do pracy. Wprowadzono także prawo do minimalnego dochodu gwarantowanego.
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób niepełnosprawnych powstał na mocy ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z 9 maja 1991 roku, następnie nowelizowanej 27 sierpnia 1997 roku. Fundusze PEFRON uzyskiwane są za miedzy innymi: z wpłat pracodawców jeżeli nie osiągają 6% zatrudnienia osób niepełnosprawnych, dotacje z budżetu Państwa, dochody z oprocentowania pożyczek itp. Do wpłat zobowiązane są także zakłady pracy chronionej w wysokości 10% środków uzyskanych z tytułu zwolnień podatkowych .
PEFRON zajmuje się między innymi7:
- utrzymaniem istniejących a zagrożonych miejsc pracy osób niepełnosprawnych,
- dofinansowaniem zadań wynikających z rządowych i samorządowych programów na rzecz osób niepełnosprawnych,
- programy celowe, mające służyć rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej,
- tworzenie i funkcjonowanie poradnictwa zawodowego,
- dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych, sportu, kultury, rekreacji i turystyki,
- finansowanie w całości lub części kosztów organizowania i działania terapii zajęciowej,
- opracowanie i rozpowszechnianie materiałów informacyjnych,
- finansowanie badań, ekspertyz i analiz,
- dotację dla przedsiębiorców podejmujących produkcję wyrobów ortopedycznych, sprzętu rehabilitacyjnego albo usług w tym zakresie,
- dofinansowanie budowy, rozbudowy i modernizacji obiektów służących rehabilitacji,
- likwidacja barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych.
PEFRON współpracuje z samorządami wojewódzkimi i powiatowymi, środki rozdzielane są na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów.
Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych jest w randze sekretarza stanu i pełni swoją funkcję w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej. Pełnomocnik ma za zadanie :
- żądać od podmiotów informacji i sprawozdań dotyczących realizacji zadań wynikających z ustawy, organizuje szkolenia i konferencje,
- udziela informacji z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej,
- opracowuje standardy w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie,
- realizuje działania mające na celu ograniczenie skutków niepełnosprawności i usuwania barier utrudniających funkcjonowanie osobą niepełnosprawnym,
- opracowywanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących zatrudnienia, rehabilitacji oraz warunków życia osób niepełnosprawnych,
- opracowywanie projektów rządowych odnośnie rozwiązywania problemów niepełnosprawnych,
- ustalenie założeń rocznych planów rzeczowo-finansowych dotyczących realizowanych zadań,
- współpraca z organizacjami pozarządowymi mającymi na celu działanie na rzecz osób niepełnosprawnych,
- tworzenie zadań zmierzających do ograniczania skutków niepełnosprawności.
Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych wypełnia swoje zadania zgodnie z polityką dotyczącą osób niepełnosprawnych przy pomocy zespołu doradczego skupionego przy BON8.

Rok 1981 został poświęcony przez Światową Organizację Zdrowia i Międzynarodowe Towarzystwo Rehabilitacji osobom niepełnosprawnym pod hasłem „równość i integracja” był przełomowym w skali światowej w odniesieniu do działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Przez wszystkie kraje została przyjęta „Karta 80” zawierająca program działań, a następnie dekada 1982-1992 została przeznaczona na opracowanie polityki wobec ludzi niepełnosprawnych.
Wynikiem jest zalecenie nr R/92/6 Komitetu Ministrów krajów członkowskich Rady Europy dotyczące wspólnej polityki wobec ludzi niepełnosprawnych. W 1993 r. w Polsce został opracowany rządowy program działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem w oparciu o obowiązujące i przyjęte przez kraje członkowskie zalecenie nr R/92/6 Rady Europy. W programie jest bardzo istotny zapis: „Rząd uznaje, że działania na rzecz osób niepełnosprawnych mają charakter interdyscyplinarny, a więc dotyczą wszystkich dziedzin i przejawów życia w procesie zaspokajania potrzeb tych obywateli. Działania wobec osób niepełnosprawnych są zadaniem ogólnospołecznym, ponieważ skutki niepełnosprawności dotyczą wszystkich dziedzin życia ”.
Według wytycznych zalecenia nr R/92/6 Komitetu Ministrów Rady Europy rehabilitacja osób niepełnosprawnych poprzez swą ekonomiczną i socjalną doniosłość jest obowiązkiem wspólnoty. Celem Rady Europy jest osiągnięcie jedności pomiędzy jej członkami, aby ułatwić rozwój ekonomiczny i społeczny. Cel ten może być zrealizowany przez przyjęcie wspólnych zasad rehabilitacji. Unia Europejska wymaga, aby w polityce gospodarczo-ekonomicznej i społecznej krajów członkowskich były uwzględnione działania i rozwiązania wobec osób niepełnosprawnych .
Na drodze do Unii Europejskiej w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych Polska jest w pozycji współtwórcy współczesnej rehabilitacji oraz współtwórcy międzynarodowych i rządowych programów na rzecz osób niepełnosprawnych i integracji ze społeczeństwem. Unia Europejska wymaga od krajów członkowskich, ażeby w ich polityce gospodarczej-ekonomicznej i społecznej były uwzględnione działania i rozwiązania wobec osób niepełnosprawnych. W rządowym programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem bardzo istotny jest zapis, który nakreśla formy i kierunki działań: „Podstawą realizacji niniejszego programu jest zasada solidaryzmu społecznego tworzącego wspólnotę skonkretyzowanych działań administracji rządowej, administracji samorządowej, organizacji pozarządowych, w tym zwłaszcza zrzeszających osoby niepełnosprawne ”. Niniejszy program adresowany jest do samorządów terytorialnych, jako jego realizatorów zaspokajających potrzeby i oczekiwania niepełnosprawnych mieszkańców gminy. Przyjmuje się, że bez aktywnego udziału samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych nie jest możliwa pełna realizacja programu. Rządowy program podaje harmonogram zadań resortów i urzędów centralnych. Nie podaje się jednak jak zadania mają być realizowane, kto i w jaki sposób zapewni jego realizację. Realizacja programu i wykonanie nakreślonych zadań zależy od zrozumienia i poczucia odpowiedzialności decydentów.
Niestety doświadczenia wykazują, że osoby i instytucje, od których decyzji zależy cała działalność w poszczególnych dziedzinach życia społecznego i państwowego nie uwzględniają opracowanych programów i zaakceptowanych zadań, gdyż albo ich nie znają, albo ignorują i przeważnie czynią to co uważają za słuszne.
Zaspokajanie potrzeb z zakresu rehabilitacji wszystkich osób w Polsce, którzy jej wymagają jest nadal niezadowalające. Są to zadania bardzo trudne, zwłaszcza w sytuacji państwa polskiego z jego przemianami ustrojowymi i gospodarczymi. Tylko wspólnym działaniem placówek służby zdrowia i towarzystw społecznych oraz samego społeczeństwa będzie można w większym stopniu zaspokoić potrzeby ludności przez upowszechnienie rehabilitacji środowiskowej i rehabilitacji ukierunkowanej na społeczność, na rodziny, w których żyją osoby niepełnosprawne.

2) Dostosowanie polskiej polityki społecznej do wymogów UE
a) Ogólne zasady prawa UE
Pierwsze przepisy odwołujące się do prawa Unii Europejskiej zostały zawarte w artykule 215 TUE ulokowany jest przepis mówiący o tym, że w przypadku pozaumownej Wspólnoty, zgodnie z ogólnymi zasadami, wspólnych dla systemów prawnych Państw Członkowskich, pokrywa wszelkie szkody wyrządzone przez jej organy lub funkcjonariuszy, podczas wykonywani ich obowiązków . Najczęściej za przepisy prawa Unii uznawane są przepisy Traktatów oraz orzeczenia Trybunału.
Fundamentalne zasady zostały także zawarte w Traktacie Amsterdamskim w którym wyraźnie zostały wskazane. Unia zbudowana jest na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności, które są powszechne w Państwach Członkowiskich1. Zasady taj treści były wcześniej zawarte w prawach krajów członkowskich, a po ich zawarciu w prawach Wspólnoty zostały one jednym z warunków włączenia w struktury Unii. Naruszenie tych zasad może spowodować zawieszenie pewnych uprawnień Państw Członkowskich.
Zasady prawa stanowiące podstawy Unii Europejskiej: demokracja, praworządność i wolność oraz poszanowanie praw człowieka. Podstawą poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności jest Europejska Konwekcja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 lipca 1950 roku. Podstawowe Prawa Człowieka są integralną częścią ogólnych zasad praw obowiązujących w Wspólnocie. Na podstawie orzecznictwa ETC stwierdzono iż podstawowe prawa człowieka są integralnymi zasadami praw Wspólnoty, jako źródło prawne podstawowych praw uznano konstytucje Państw Członkowskich1.
Ważną zasadą prawa jest także niezawodność prawa zwana także pewnością prawa. Forma ta zawiera trwały charakter i oraz potwierdza trwałość stosunków prawnych. Wspomagać ma ona planowanie na dłuższy czas oraz pomagać w przewidywaniu konsekwencji oraz kalkulacji kosztów i strat. Prawo nie powinno być często zmieniane i bez odpowiedniego uzasadnienia, a jeżeli dochodzi do tych zmian nie powinno mieć negatywnych skutków w prawach nabytych. Zasada niezawodności opiera się na dwóch ważnych elementach1:
- Ustawa nie może działać wstecz, zasada ta została zawarta w Europejskiej Konwencji Ochrony Praw Człowieka oraz jako powszechnej zasadzie tradycji tych praw w konstytucyjności Państw Członkowskich. W sprawach karnych ustawa ta nie przewiduje wyjątków, natomiast jest taka możliwość w sprawach cywilnych jednak naczelną zasadą jest zapewnienie zagwarantowanie ochrony praw nabytych.
- Przewidywalność prawa. Zasada ta mówi o tym, że w prawa Unii Europejskiej poza szczególnymi przypadkami interesu publicznego, nie powinny naruszać praw osób. Mieszkańcy oraz przedsiębiorstwa powinni mieć duży stopień stabilności prawa niezbędnego dla ich funkcjonowania, działalności i planowania. Nieoczekiwana zmiana prawa może przynieść dla nich straty.
Zasada proporcjonalności. Zasada ta pochodzi od z prawa niemieckiego. Reguła ta działa poprzez porównanie celów ustawodawstwa ze środkami, przez które cele mają być osiągnięte. Zasada działa w celu powstrzymania władz publicznych przed nakładaniem niekoniecznych środków restrykcyjnych .
Zasada subsydialności, zwana jest także zasadą pomocniczości. Jest to reguła konstytucyjna pojawiająca się po raz pierwszy w Traktacie o Unii Europejskiej, art. 3b:
„W zakresie, który nie podlega jej wyłącznej kompetencji, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą subsydiarności, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być realizowane, we właściwy sposób, przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na skalę i skutki proponowanych działań, mogą zostać lepiej zrealizowane przez Wspólnotę”.
Do tej zasady odwołuje się również preambuła Traktatu: „Kontynuować proces tworzenia oraz ściślejszego związku pomiędzy narodami Europy, w którym decyzje podejmowane są na szczeblu najbliższym obywatelowi, zgodnie z zasadą subsydiarności3”. Zasada ta wymaga ustalenia odpowiedzi na następujące pytania: jaki jest wspólny wymiar problemu, które rozwiązanie jest bardzo jest bardziej efektywne przy porównaniu środków możliwych na szczeblu Wspólnoty oraz Państw Członkowskich, jaki jest prawdziwy dodatkowy pożytek który przynosi wspólny działanie, w porównaniu z indywidualnymi działaniem Państw Członkowskich. Wskazówki które są oczekiwane przy decydowaniu o spełnieniu kryteriów :
- podejmowana kwestia ma znaczenie międzynarodowe, które nie może być uregulowane wyłącznie w zakresie danego Państwa Członkowskiego,
- jeżeli działania Państw Członkowskich lub Wspólnoty, będą sprzeczne z wymaganiami Traktatowymi lub mogą one spowodować negatywne skutki dla Państwa Członkowskiego,
- Rada powinna być przekonana, że działania Unii prowadzą do korzyści dla wszystkich Państw Członkowskich, biorąc pod uwagę ich skalę i efekty.
Ważnymi następstwami tej zasady to aspekty decentralizacji i integracji Wspólnoty, które mają największe możliwości wykorzystania w zakresie Unii. Z zasady tej wynikają poniższe reguły4:
- Wspólnota ma ściśle określone kompetencje, są one wyjątkiem od kompetencji Państw Członkowskich,
- Dynamika zasady umożliwia rozszerzenie kompetencji na rzecz wspólnoty lub na rzecz Państwa jeżeli będzie to uzasadnione,
- kompetencje są mieszane czyli należą do Państw i Wspólnoty.

Zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji. Zasada ta wynika zarówno z przepisów Traktatu oraz dodatkowego ustawodawstwa. Przepisy wprowadzające zakaz dyskryminacji na tle obywatelstwa odnosi się do tego art.6 EWG, płci art.119 EWG, pomiędzy konsumentami i producentami produktów rolnych art.40(2) EWG oraz dyrektywy 75/117, 76/207, 79/7, 86/378, 86/613. Trybunał Europejski obejmował wszelkie nierówne traktowanie dwóch osób we wszystkich sferach objętych przez Wspólnotę. Rozszerzenie tego zakresu nastąpiło w Traktacie Amsterdamskim gdzie dodano zakaz dyskryminacji na tle rasowym, pochodzenia etnicznego, religii lub wiary, kalectwa, wieku lub orientacji seksualnej4.
Zasada prawa do rozprawy lub do wysłuchania, opiera się ona zasadzie „Fair Trial”, zawartego w art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka z 1950 roku, mówi ona o tym że każda osoba ma prawo do procesu przed niezawisłym i bezstronnym sądem, pracujący według obowiązującego prawa. Ważnym aspektem tej zasady jest „przestrzeganie procedury” w myśl której każda osoba, której interesy zostały naruszone na skutek decyzji władzy i mieć możliwość wypowiedzenia swojego punktu widzenia. Oznacza to także że osoby powinny być informowane o zarzutach nich dotyczących aby mogły się do nich ustosunkować. Potwierdzono także prawo do obrony i posiadania obrońcy, prawo do milczenia i prawo do nie zeznawania przeciwko sobie .
Zasada stosowania bezpośredniego i skutku bezpośredniego. Zasada stosowania bezpośredniego w prawie Unii oznacza, że dany przepis Wspólnoty kwalifikuje się do stosowania w prawie krajowym Państw Członkowskich, bez względu na to czy zapis ten obecny jest w prawie tego kraju5.
Bezpośredni skutek oznacza on że prawo Wspólnotowe powinno być ochronie przez prawo poszczególnych krajów oraz że każda osoba prawna lub fizyczna może egzekwować przeciwko Państwom lub osobą. Termin ten został zastosowany tylko w artykule 189 Traktatu Wspólnoty Gospodarczej. W myśl tej zasady prawo Unii stało się integralnym prawem krajów Członkowskich. Przepis aby miał bezpośredni skutek powinien spełnić następujący warunek:
- przepis musi być wyraźny i ścisły,
- musi być bezwarunkowy,
- realizacja nie powinna być uzależniony od dalszych działań Wspólnoty lub przez władze krajowe.
Artykułu 189 TUE, określił pięć instrumentów ustawodawczych Wspólnoty:
- rozporządzenia,
- dyrektywy,
- decyzje,
- zalecenia
- opinie .
Zasada pierwszeństwa (supremacji) oraz prawa wspólnotowego nad prawem krajowym. Zasada pierwszeństwa prawa wspólnotowego nad prawem krajowym, polega na tym że jeżeli chodzi o konfliktu, to zawsze stosuje się prawo Unijne a prawo krajowe staje się nieważne. Zasada ta również uznaje za nieważne nowo ustanowione przepisy prawa krajowego a będące w sprzeczności z prawem Unii6.
Celem polityki społecznej na terenie jest możliwość zapewnienia ustalonego minimum standardu życia dla obywateli państwa. Dlatego polityka społeczna porusza takie kwestie jak: zatrudnienie, płace, bezrobocie, opieka zdrowotna, edukacja oraz opieka.
W Unii Europejskiej za politykę wobec niepełnosprawnych i ich spraw odpowiadają poszczególne Państwa Członkowskie. Działania na rzecz niepełnosprawnych prowadzą Rada Europy i Organizacja Narodów Zjednoczonych, na podstawie ich pracy tworzone są strategie działań.
Wstąpienie do Unii Europejskiej naszemu krajowi włączenie się do udziału w programach dla osób niepełnosprawnych i stopniowe zbliżenie się do standardów Wspólnoty. Głównym założeniem polityki wobec niepełnosprawnych jest to że osoby niepełnosprawne muszą brać udział w podejmowaniu decyzji ich dotyczących na poziomie europejskim, państwowym i lokalnym.
Działania Unii na rzecz niepełnosprawnych finansowane są głównie z tzw. funduszy strukturalnych, a szczególnie z Europejskiego Funduszu Społecznego. Podstawowe tematy strategii działań6:
- Walka z dyskryminacją. Zakaz dyskryminacji niepełnosprawnych dotyczy wszystkich dziedzin życia.
- Zatrudnienie wolne od dyskryminacji. Państwa członkowskie zobowiązane są do ustanowienia zasad sankcji za naruszenie tego prawa. Sankcją może być odszkodowanie dla osoby pokrzywdzonej. Wszystkie Państwa Unii Europejskiej stwarzają okazję zatrudnienia niepełnosprawnych na szczególnych warunkach.
- Ku Europie bez barier. Komisja Europejska przyjęła strategię działań zmierzającą do likwidacji barier, takich jak społeczne, architektoniczne.
- Karty parkingowe dla niepełnosprawnych. Niepełnosprawni otrzymali prawo do specjalnych miejsc parkingowych. W 2000 roku uruchomiono wspólny model karty do parkowania dla niepełnosprawnych na terenie UE także w Polsce.
- Autobusy i autokary. Zdecydowano że wszystkie autobusy i autokary powinny być dostosowane dla osób niepełnosprawnych. Samochody powinny być wyposażone w podjazdy dla wózków i wydzielone miejsca we wnętrzu.
- Przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu. Strategia ta obejmuje działania z dziedzin: zatrudnienia, mieszkalnictwa, edukacji, zabezpieczenia społecznego, zdrowia, komunikacji, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.
- Szkoły specjalne czy ogólnodostępne. Dzieci niepełnosprawne powinny mieć możliwość uczęszczania do szkoły wraz z swoimi rówieśnikami z szkół ogólnodostępnych lub jeżeli jest jego takie życzenie lub wynika taka konieczność do szkół specjalnych.
- Niezależne życie. Istnieje prawo do rent oraz zasiłków dla osób z kategoriami niepełnosprawności, w tym także z niezdolności do pracy. Wprowadzono także prawo do minimalnego dochodu gwarantowanego.
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób niepełnosprawnych powstał na mocy ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z 9 maja 1991 roku, następnie nowelizowanej 27 sierpnia 1997 roku. Fundusze PEFRON uzyskiwane są za miedzy innymi: z wpłat pracodawców jeżeli nie osiągają 6% zatrudnienia osób niepełnosprawnych, dotacje z budżetu Państwa, dochody z oprocentowania pożyczek itp. Do wpłat zobowiązane są także zakłady pracy chronionej w wysokości 10% środków uzyskanych z tytułu zwolnień podatkowych .
PEFRON zajmuje się między innymi7:
- utrzymaniem istniejących a zagrożonych miejsc pracy osób niepełnosprawnych,
- dofinansowaniem zadań wynikających z rządowych i samorządowych programów na rzecz osób niepełnosprawnych,
- programy celowe, mające służyć rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej,
- tworzenie i funkcjonowanie poradnictwa zawodowego,
- dofinansowanie turnusów rehabilitacyjnych, sportu, kultury, rekreacji i turystyki,
- finansowanie w całości lub części kosztów organizowania i działania terapii zajęciowej,
- opracowanie i rozpowszechnianie materiałów informacyjnych,
- finansowanie badań, ekspertyz i analiz,
- dotację dla przedsiębiorców podejmujących produkcję wyrobów ortopedycznych, sprzętu rehabilitacyjnego albo usług w tym zakresie,
- dofinansowanie budowy, rozbudowy i modernizacji obiektów służących rehabilitacji,
- likwidacja barier architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych.
PEFRON współpracuje z samorządami wojewódzkimi i powiatowymi, środki rozdzielane są na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów.
Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych jest w randze sekretarza stanu i pełni swoją funkcję w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej. Pełnomocnik ma za zadanie :
- żądać od podmiotów informacji i sprawozdań dotyczących realizacji zadań wynikających z ustawy, organizuje szkolenia i konferencje,
- udziela informacji z zakresu rehabilitacji zawodowej i społecznej,
- opracowuje standardy w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie,
- realizuje działania mające na celu ograniczenie skutków niepełnosprawności i usuwania barier utrudniających funkcjonowanie osobą niepełnosprawnym,
- opracowywanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących zatrudnienia, rehabilitacji oraz warunków życia osób niepełnosprawnych,
- opracowywanie projektów rządowych odnośnie rozwiązywania problemów niepełnosprawnych,
- ustalenie założeń rocznych planów rzeczowo-finansowych dotyczących realizowanych zadań,
- współpraca z organizacjami pozarządowymi mającymi na celu działanie na rzecz osób niepełnosprawnych,
- tworzenie zadań zmierzających do ograniczania skutków niepełnosprawności.
Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych wypełnia swoje zadania zgodnie z polityką dotyczącą osób niepełnosprawnych przy pomocy zespołu doradczego skupionego przy BON8.

a) Podstawy prawne polityki społ. Polski (rozwiązania konstytucyjne, ustawy oraz narodowe strategie)
Poruszając problem niepełnosprawności watro nadmienić jak wielką skalę osiąga. Otóż sytuacja zdrowotna populacji ludzkiej pogarsza się w zatrważającym tempie. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że problem niepełnosprawności dotyka już co piątego mieszkańca naszego globu w mniejszym lub większym stopniu. Według ostatnich danych obecnie na świecie jest ponad 500 milionów ludzi niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie . Jeśli przyjrzymy się danym statystycznym dotyczącym państwa Polskiego okazuje się, że rozmiary zjawiska są porównywalne albowiem prawie 5,5 miliona Polaków boryka się z problemem niepełnosprawności w stopniu lekkim, średnim lub głębokim.
Ochrona zdrowia, rehabilitacja i zabezpieczenie potrzeb ludności ze wyglądu na pogłębiający się kryzys zdrowotny w XXI wieku stanowi poważny problem i jest tematem, spędzającym sen z powiek wszystkim, którym polityka społeczna jest bliska. Jest także poważnym wyzwaniem finansowym dla kieszeni zwykłego podatnika.
Analizując polską politykę społeczną wobec osób niepełnosprawnych warto zatrzymać się na chwilę i spojrzeć na problem niepełnosprawności z punktu widzenia statystycznego Polaka, ponieważ postawy i przekonania dominujące wśród naszych rodaków odbijają się szerokim echem w polityce pro społecznej i regulacjach prawnych mających na celu ułatwić życie i funkcjonowanie osobom z problemem niepełnosprawności. Wśród naszego społeczeństwa istnieje wiele stereotypów będących wynikiem braku wiedzy, a przede wszystkim braku kontaktu z ludźmi, których ten problem dotyka.
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92) definiuje niepełnosprawność jako „ (…)trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy" .
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej jako nadrzędny akt prawny reguluje każdą dziedzinę życia społecznego i jak powszechnie wiadomo każda nowa ustawa nie może być sprzeczna z Ustawą Zasadniczą. Stanowi prawo nadrzędne i wyznacznik sprawiedliwości demokratycznego państwa.
Norma konstytucyjna stanowi, że każdy człowiek ma prawo do życia, jest wobec tego samego prawa równy i musi tak być traktowany przez wszystkie władze publiczne . Zostało to zawarte w art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który zakazuje również ogólnie pojętej dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym czy gospodarczym niezależnie od przyczyny. Artykuł, którym mowa należy odczytać jako normatywny przepis regulujący zasady życia społecznego dotyczący osób niepełnosprawnych.
Zgłębiając Ustawę Zasadniczą nie sposób nie zauważyć, że teoretyczne podstawy funkcjonowania osób z problemem niepełnosprawności w państwie Polskim są uregulowane jasno, rzeczowo i pozwalają na daleko pojęty proces socjalizacji tych osób. Takie wnioski nakreśla choćby art. 30 Konstytucji RP, który uznaje przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka za źródło wolności i praw, każdego człowieka, bez względu na jego indywidualne cechy psychofizyczne . Ustawa Zasadnicza nakłada na władze publiczne obowiązek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym , a także określenia za pomocą dalszych ustaw pomocy dla osób niepełnosprawnych w zabezpieczeniu ich egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej .
Następnym aktem prawnym regulującym prawa osób niepełnosprawnych jest Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, która została powołana na mocy ustawy sejmowej w dn. 13.08.1997 roku. Warto jednak nadmienić, że dokument nie nakłada na poszczególne instytucje i urzędy obowiązków wobec osób z problemem niepełnosprawności i ma charakter wybitnie deklaratywny. Potwierdza bowiem prawo tych ludzi do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, dostępu do edukacji na równi z osobami pełnosprawnymi i zniesienia wszystkich barier uniemożliwiających dostęp do obiektów użyteczności publicznej (w tym poczty i punktów wyborczych), do leczenia i świadczeń zdrowotnych z uwzględnieniem stopnia niepełnosprawności dostępu do rehabilitacji, pomocy psychologicznej, pracy na rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami i wykształceniem w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych .
W Polsce istnieje wiele ustaw zawartych, chociażby w Prawie Budowlanym, poruszających są problemy dotyczące likwidacji barier architektonicznych i dostosowania obiektów budowlanych dla osób niepełnosprawnych. Według ustawy każdy nowobudowany obiekt budowlany wraz z urządzeniami budowlanymi należy, projektować i budować zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, a w szczególności przez te poruszające się na wózkach inwalidzkich . Jeśli natomiast dany budynek wyposażony jest w dźwigi, należy zapewnić dojazd z poziomu terenu i dostęp na wszystkie kondygnacje użytkowe osobom niepełnosprawnym . W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym każdego budynku instytucji użytku publicznego należy uwzględnić wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych .
Wszystkie te ustawy i rozporządzenia zostały stworzone ze względu na założenie, że zarówno projektowanie jak i wykonanie budynków użyteczności publicznej jest najważniejszym czynnikiem determinujących zawodowe i społeczne uczestnictwa osób niepełnosprawnych, zwłaszcza osób mających problemy z poruszaniem czy dysfunkcją narządu wzroku, którym ograniczenia fizyczne uniemożliwiają normalne poruszaniem się po ulicach i dostaniem się do nieprzystosowanych budynków . Zgodnie z § 44 ust. 6 urządzenia na chodniku, w szczególności podpory znaków drogowych, słupy oświetleniowe należy tak usytuować, aby nie utrudniały użytkowania chodnika w tym przez osoby niepełnosprawne .
Poruszając problem niepełnosprawności nie sposób nie wspomnieć o zadaniach polityki społecznej z zakresu dostępu do rehabilitacji. Rehabilitacja według słownika jest to „zespołowe, kompleksowe działanie i postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie (na skutek wad wrodzonych, schorzeń, urazów), które ma na celu wykształcenie i przywrócenie tym osobom pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania i zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym. W rehabilitacji wyróżnia się trzy kierunki działań, które są ze sobą zintegrowane, tj. rehabilitacja medyczna, rehabilitacja zawodowa i rehabilitacja społeczna” .
Polska stanowiła ogniwo, które stało się bodźcem do realizacji takich celów w innych krajach europejskich i wniosła wkład w rozwój współczesnej rehabilitacji w krajach Wspólnoty Europejskiej. Pionierem i jednocześnie jednym z twórców współczesnej rehabilitacji uznany jest prof. dr Wiktor Dega. Historia tej dziedziny sięga 1960 roku, kiedy została powołana pierwsza w kraju i Europie Katedra Medycyny Rehabilitacyjnej Akademii Medycznej w Poznaniu. Dzięki działalności akademickiego ośrodka opracowano polski model rehabilitacji, który został zaakceptowany w 1972 r. na posiedzeniu Biura Europejskiego Światowej Organizacji Zdrowia. Zasady tego modelu rehabilitacji zostały uwzględnione w zaleceniu nr R/92/6 Komitetu Ministrów Rady Europy i rządowym programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem.
Polska koncepcja rehabilitacji uznaje, że jest to proces medyczny ale i społeczny, a swym zasięgiem obejmuje wszystkich chorych i osoby niepełnosprawne, które jej potrzebują. Proces ten posiada 4 cechy składowe:

• powszechność,
• wczesność,
• kompleksowość,
• ciągłość.

Duże znaczenie miało uznanie rehabilitacji medycznej za integralną część podstawowego leczenia, o czym mówi zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej (Dz. Urz. Min. Zdr. i O.S. nr 12 z 1972 r.) Na jego mocy zaspokajanie potrzeb ludności w zakresie rehabilitacji należy do zadań i działalności ogólnej opieki zdrowotnej. Pojawienie się tego zapisu spowodowało utworzenie w każdym szpitalu oddziałów rehabilitacji, ośrodków rehabilitacyjnych lub przychodni rehabilitacyjnych łączenie z wojewódzkimi przychodniami rehabilitacyjnym.
W rehabilitacji zawodowej występują trzy etapy działań:
1. Kształcenie osób niepełnosprawnych, w ramach którego od 1958 r. wprowadza się nauczanie do szpitali, sanatoriów i ośrodków leczniczych oraz tworzy ośrodki leczniczo-wychowawcze dla dzieci do 16 roku życia z różnymi, czasem bardzo złożonymi dysfunkcjami psychofizycznymi. Przez następne lata doskonalą formy kształcenia osób niepełnosprawnych, w wyniku czego powstaje ustawa z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty, na mocy której kształcenie osób niepełnosprawnych jest integralną częścią systemu oświaty. Warto wspomnieć, że ustawa ta wyprzedziła zalecenia tej samej treści Zgromadzenia ONZ z dnia 20.12.1993 r.
2. Utworzenie pod koniec lat 60-tych pierwszego Zakładu Szkolenia Inwalidów w Poznaniu. Nauczanie zawodowe, będące podstawą systemu integracji zawodowej osób niepełnosprawnych w Polsce.
3. Zatrudnienie osób niepełnosprawnych, będące celem nadrzędnym procesu rehabilitacji zawodowej. Istotną rolę odegrała spółdzielczość inwalidzka. Aktualnie te zagadnienia reguluje ustawa o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z 9.05.1991 r. Ustawa ta wprowadziła nową terminologię: Zakład Pracy Chronionej. Do ZPChr przyjmowane są osoby niepełnosprawne i zdrowi pracownicy. W ogólnych założeniach w środowisku chronionym powinny być zatrudniane osoby ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, które ze względu na aktualny stan zdrowia nie mogą uzyskać zatrudnienia na otwartym rynku pracy.
Rehabilitacja społeczna obejmuje szereg działań organów administracyjnych i organizacji pozarządowych, których głównym celem jest tworzenie warunków pracy, i funkcjonowania niepełnosprawnych we wszystkich dziedzinach życia społecznego gospodarczego i kulturalnego, umożliwiających proces integracji ze społeczeństwem. W ostatnich latach przyjęto szereg ustaw gwarantujących osobom z problemem niepełnosprawności udogodnienia mające na celu podniesienie jakości ich życia i proces socjalizacji. Krótko wymienię i przybliżę najważniejsze z nich:
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu realizacji obowiązku zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług powszechnych (Dz. U. 02 Nr 237 poz. 2010),
• Ustawa Prawo o ruchu drogowym z dnia 20 czerwca 1997 r. (Dz. U. 03 Nr 58 poz. 515).Osoba niepełnosprawna kierująca samochodem oznaczonym kartą parkingową może nie stosować się do znaków drogowych dotyczących zakazu ruchu lub postoju, w zakresie określonym przepisami, o których mowa w art. 7 ust. 2. Przy czym karta parkingowa powinna być umieszczona za przednią szybą samochodu.
• Ustawa o usługach turystycznych z dnia 29 sierpnia 1997 r. (Dz. U. 01 Nr 55 poz. 578 z późn. zm.). Obiekty hotelarskie powinny spełniać wymagania w zakresie dostosowania do potrzeb osób niepełnosprawnych, w zakresie określonym dla budynków zamieszkania zbiorowego w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Nie wymagają dostosowywania do potrzeb osób niepełnosprawnych:
1) schroniska górskie pozbawione dojazdu droga publiczna;
2) schroniska młodzieżowe i domy wycieczkowe posiadające mniej niż 150 miejsc noclegowych .
• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 9 stycznia 2004 r. w sprawie warunków wykonywania powszechnych usług pocztowych (Dz. U. 04 Nr 5 poz. 34) nakładają obowiązek zapewnienia możliwości korzystania z usług pocztowych osobom niepełnosprawnym.
• Ponadto Ustawa Prawo pocztowe z 12 czerwca 2003 r. (Dz. U. 03 Nr 130 poz.1188), Art. 30. 2. Przesyłka będąca przesyłką dla ociemniałych nadana przez:
1) osobę o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności z tytułu uszkodzenia narządu wzroku, i adresowana do biblioteki lub organizacji osób niewidomych lub ociemniałych bądź do organizacji, których celem statutowym jest działanie na ich rzecz,
2) bibliotekę, organizację osób niewidomych i adresowana do osoby niewidomej lub ociemniałej,
2) osobę niewidomą zawierającą wyłącznie informacje utrwalone pismem wypukłym
„(…) jest zwolniona od opłaty pocztowej za przyjęcie, przemieszczenie i doręczenie przesyłki niebędącej przesyłką najszybszej kategorii, tego rodzaju i tej samej masy, ustalonej w obowiązującym cenniku powszechnych usług pocztowych operatora publicznego, o którym mowa w art. 51 ust. 4. Zwolnienie to nie obejmuje opłaty za potwierdzenie odbioru przesyłki rejestrowanej” .
• Ustawa Prawo telekomunikacyjne z dnia 21 lipca 2000 r. (Dz. U. 00, Nr 73 poz. 852 z późn. zm.)., Na mocy której operatorzy mają obowiązek dostosowania aparatów publicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych i oferowanie takich aparatów do użytkowania indywidualnego.

Rok 1981 został poświęcony przez Światową Organizację Zdrowia i Międzynarodowe Towarzystwo Rehabilitacji osobom niepełnosprawnym pod hasłem „równość i integracja” był przełomowym w skali światowej w odniesieniu do działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Przez wszystkie kraje została przyjęta „Karta 80” zawierająca program działań, a następnie dekada 1982-1992 została przeznaczona na opracowanie polityki wobec ludzi niepełnosprawnych.
Wynikiem jest zalecenie nr R/92/6 Komitetu Ministrów krajów członkowskich Rady Europy dotyczące wspólnej polityki wobec ludzi niepełnosprawnych. W 1993 r. w Polsce został opracowany rządowy program działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem w oparciu o obowiązujące i przyjęte przez kraje członkowskie zalecenie nr R/92/6 Rady Europy. W programie jest bardzo istotny zapis: „Rząd uznaje, że działania na rzecz osób niepełnosprawnych mają charakter interdyscyplinarny, a więc dotyczą wszystkich dziedzin i przejawów życia w procesie zaspokajania potrzeb tych obywateli. Działania wobec osób niepełnosprawnych są zadaniem ogólnospołecznym, ponieważ skutki niepełnosprawności dotyczą wszystkich dziedzin życia ”.
Według wytycznych zalecenia nr R/92/6 Komitetu Ministrów Rady Europy rehabilitacja osób niepełnosprawnych poprzez swą ekonomiczną i socjalną doniosłość jest obowiązkiem wspólnoty. Celem Rady Europy jest osiągnięcie jedności pomiędzy jej członkami, aby ułatwić rozwój ekonomiczny i społeczny. Cel ten może być zrealizowany przez przyjęcie wspólnych zasad rehabilitacji. Unia Europejska wymaga, aby w polityce gospodarczo-ekonomicznej i społecznej krajów członkowskich były uwzględnione działania i rozwiązania wobec osób niepełnosprawnych .
Na drodze do Unii Europejskiej w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych Polska jest w pozycji współtwórcy współczesnej rehabilitacji oraz współtwórcy międzynarodowych i rządowych programów na rzecz osób niepełnosprawnych i integracji ze społeczeństwem. Unia Europejska wymaga od krajów członkowskich, ażeby w ich polityce gospodarczej-ekonomicznej i społecznej były uwzględnione działania i rozwiązania wobec osób niepełnosprawnych. W rządowym programie działań na rzecz osób niepełnosprawnych i ich integracji ze społeczeństwem bardzo istotny jest zapis, który nakreśla formy i kierunki działań: „Podstawą realizacji niniejszego programu jest zasada solidaryzmu społecznego tworzącego wspólnotę skonkretyzowanych działań administracji rządowej, administracji samorządowej, organizacji pozarządowych, w tym zwłaszcza zrzeszających osoby niepełnosprawne ”. Niniejszy program adresowany jest do samorządów terytorialnych, jako jego realizatorów zaspokajających potrzeby i oczekiwania niepełnosprawnych mieszkańców gminy. Przyjmuje się, że bez aktywnego udziału samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych nie jest możliwa pełna realizacja programu. Rządowy program podaje harmonogram zadań resortów i urzędów centralnych. Nie podaje się jednak jak zadania mają być realizowane, kto i w jaki sposób zapewni jego realizację. Realizacja programu i wykonanie nakreślonych zadań zależy od zrozumienia i poczucia odpowiedzialności decydentów.
Niestety doświadczenia wykazują, że osoby i instytucje, od których decyzji zależy cała działalność w poszczególnych dziedzinach życia społecznego i państwowego nie uwzględniają opracowanych programów i zaakceptowanych zadań, gdyż albo ich nie znają, albo ignorują i przeważnie czynią to co uważają za słuszne.
Zaspokajanie potrzeb z zakresu rehabilitacji wszystkich osób w Polsce, którzy jej wymagają jest nadal niezadowalające. Są to zadania bardzo trudne, zwłaszcza w sytuacji państwa polskiego z jego przemianami ustrojowymi i gospodarczymi. Tylko wspólnym działaniem placówek służby zdrowia i towarzystw społecznych oraz samego społeczeństwa będzie można w większym stopniu zaspokoić potrzeby ludności przez upowszechnienie rehabilitacji środowiskowej i rehabilitacji ukierunkowanej na społeczność, na rodziny, w których żyją osoby niepełnosprawne.