"Krzyżacy" jako powieść historyczna.

Na pytanie o przynależność gatunkową "Krzyżaków" odpowiedź jest oczywista: powieść historyczna. Oznacza to, że utwór oparty jest na wydarzeniach historycznych, a postacie i wydarzenia fikcyjne łączą się z autentycznymi.

Zanim Sienkiewicz przystąpił do pisania swojej powieści, poświęcił wiele czasu na staranne i wielokierunkowe przygotowania. Przede wszystkim musiał sięgnąć do dokumentów źródłowych z epoki, o której mówi powieść. Były to w tym wypadku "Dzieje Polski" Jana Długosza. Drugim źródłem wiedzy dla Sienkiewicza były współczesne prace historyczne, traktujące o czasach, w których rozgrywa się akcja utworu. Cennym źródłem wiedzy były też zapewne dzieła sztuki, takie jak np. malowidła.

Przygotowania te były niezwykle istotne z dwóch powodów. Po pierwsze dały bazę historyczną dla powieści, pozwalając wydarzenia fikcyjne zakotwiczyć pośród wydarzeń autentycznych, takich jak śmierć królowej Jadwigi, czy bitwa pod Grunwaldem. Po drugie, i ten powód jest może nawet ważniejszy, sprawiły, że powieść nabrała wiarygodności. Autor mógł wprowadzić wiele szczegółów z życia i obyczajów tamtej epoki, dzięki czemu przedstawiony świat nabrał większej spójności i siły wyrazu.

Doskonałym przykładem na potwierdzenie wypowiedzianych powyżej słów jest opis bitwy pod Grunwaldem. Sienkiewicz przy pisaniu tego fragmentu książki korzystał z przekazów źródłowych dotyczących bitwy, co pozwoliło mu stworzyć obraz niezwykle wiarygodny i poruszający swym rozmachem. Doskonale, barwnie opisane formacje wojsk, uzbrojenie, wreszcie sposób prowadzenia bitwy sprawiają, że czytelnik niemalże sam staje się jej uczestnikiem.

Bitwa pod Grunwaldem jest jednym z przykładów tego, jak Sienkiewicz miesza fikcję literacką z prawdą historyczną. Obok Zbyszka z Bogdańca czy Danusi, czyli postaci fikcyjnych, pojawia się wiele postaci historycznych, np. księżna Anna Danuta czy Ulryk von Jungingen.

Niezwykle ciekawe są różne obserwacje obyczajowe, np. opisy ubiorów, pojedynków, sposobów ślubowania damie.

Również język powieści służy stworzeniu pozorów autentyczności, choć ma niewiele wspólnego z prawdziwym językiem tamtych czasów. Przy stylizacji języka Sienkiewicz opierał się w znacznej mierze na gwarze podhalańskiej, która doskonale spełniła w powieści swą rolę jako gwara staropolska, pozostając przy tym zrozumiałą dla czytelnika.

Podsumowując, "Krzyżacy" stanowią dla czytelnika cenne źródło informacji o epoce, w której rozgrywa się akcja powieści. Należy jednak zawsze pamiętać, że jest to powieść historyczna, a nie praca naukowa. Dlatego dopuszczalne są wszelkiego rodzaju przekształcenia, jak np. przerysowanie znaczenia niektórych wydarzeń czy pominięcie innych. Dlatego nie należy uczyć się z powieści Sienkiewicza historii stosunków polsko - krzyżackich, choć stanowi ona świetną pomoc w wyobrażeniu sobie tych odległych już przecież czasów.