Budowa aktu prawnego

Budowa aktu prawnego (na przykładzie ustawy i rozporządzenia)

Części ustawy. Ustawa składa się z określonych elementów, które powinny być w niej umieszczone w następującej kolejności:
1. tytuł
2. przepisy merytoryczne (ogólne i szczegółowe),
3. przepisy o zmianie przepisów obowiązujących,
4. przepisy przejściowe i dostosowujące,
5. przepisy końcowe, na które składają się przepisy uchylające, przepisy i wejściu ustawy w życie oraz przepisy o wygaśnięciu mocy obowiązującej ustawy.

W niektórych ustawach można napotkać wstępy, tzw. preambuły (znajdziemy w Konstytucji RP), w których prawodawca formułuje cele danego aktu prawnego. Nie każda ustawa musi zawierać wszystkie wymienione elementy. Zależy to głównie od tego, czy reguluje ona jakąś dziedzinę spraw, która była już uprzednio normowana, wtedy powinna zawierać przepisy przejściowe i dostosowujące i czy zmienia obowiązujące normy prawne, wówczas konieczne są przepisy końcowe.

Tytuł ustawy - powinien zawierać:
oznaczenie rodzaju aktu (ustawa), datę aktu, ogólne określenie przedmiotu aktu (np. o partiach politycznych).
Tytuł aktu wykonawczego - powinien zawierać:
oznaczenie rodzaju aktu (np. rozporządzenie) oraz nazwy organu, który wydaje akt (np. Prezydent), datę aktu,
możliwie najbardziej zwięzłe określenie przedmiotu aktu, które rozpoczyna się od zwrotu „w sprawie”. W tytule aktu wykonawczego podaje się nazwę organu, który ten akt wydaje, bo akty danego rodzaju mogą być wydawane przez różne organy państwowe.

Po tytule ustawy następuje tzw. właściwy tekst ustawy, natomiast po tytule aktu wykonawczego umieszcza się przepis powołujący się na podstawę prawną wydania tego aktu. Podstawą prawną nazywa się w tym przypadku przepis ustawy udzielającej odpowiedniemu organowi państwa upoważnienia do wydania aktu wykonawczego.
Przepisy merytoryczne: wśród nich wydziela się przepisy ogólne, określające stosunki, jakie reguluje dany akt (zakres przedmiotowy ustawy) oraz wyznaczające podmioty, do których dany akt się odnosi (zakres podmiotowy ustawy). Przepisy te zawierają też unormowania wspólne dla wielu innych przepisów merytorycznych w szczególności objaśnienia użytych w ustawie określeń i skrótów. Drugą grupą przepisów merytorycznych są przepisy szczegółowe zamieszczane w ustawach w następującej kolejności:
przepisy prawa materialnego, przepisy o organach i trybie postępowania, wyjątkowo również przepisy karne.
Przepisy te powinny wyraźnie wskazywać kto, w jakich okolicznościach i jak ma się zachować, a wiec powinny zawierać zasadnicze elementy każdej normy postępowania.

Przepisy o zmianie przepisów obowiązujących: zmiany aktu prawnego nazywa się jego nowelizacja, a przepisy które zmieniają przepisy dotychczasowe – przepisami nowelizującymi. Czasami zmiany wprowadzone do ustawy są tak daleko idące, że powstaje potrzeba wydania odrębnej ustawy nowelizującej. Jeżeli zmiana ustawy polega na dołączaniu do niej nowych artykułów, wówczas zachowuje się dotychczasową numerację, a nowe przepisy oznacza się literami. W przypadku, gdy ustawa była już wielokrotnie nowelizowana, w akcie nowelizującym zamieszcza się upoważnienie do ogłoszenia tzw. tekstu jednolitego, czyli tekstu zredagowanego z uwzględnieniem wszystkich zmian wprowadzonych do danego aktu w drodze nowelizacji.
Przepisy przejściowe i dostosowujące: w przypadku dokonywania zmian w akcie prawnym zdarza się, że pewne stosunki lub stany rzeczy, które powstały w czasie obowiązywania dawnych przepisów, trwają nadal w okresie zmiany prawa. Należy wówczas rozstrzygnąć, czy owe stosunki i stany rzeczy mają być kwalifikowane wg dawnych czy nowych norm. Przepisy przejściowe określają w jaki sposób nowe prawo oddziałuje na stosunki czy stany rzeczy, które powstały w czasie obowiązywania zmienionego prawa.
W przepisach tych należy w szczególności rozstrzygnąć:
o sposób zakończenia postępowania w sprawach będących w toku,
o czy i w jakim zakresie stosuje się nowe przepisy do uprawnień i obowiązków powstałych przy działaniu dotychczasowego prawa,
o przez jaki czas utrzymuje się w mocy instytucje, które znosi nowe prawo
o czy utrzymuje się w mocy dotychczasowe przepisy wykonawcze do czasu zastąpienie ich nowymi.
Unormowanie tej kwestii jest szczególnie istotne z tego względu, iż przyjmuje się regułę, że uchylenie ustawy, na podstawie której wydano akt wykonawczy, albo uchylenie lub zmiana jedynie przepisu ustawy upoważniającego do wydania aktu wykonawczego, oznacza utratę mocy obowiązującej przez ten akt wykonawczy z dniem wejścia w życie nowej ustawy. Dopiero wyraźne postanowienie nowej ustawy powoduje, iż dany akt wykonawczy albo jego niektóre przepisy zastaną czasowo zachowane w mocy. Przepis przejściowy przyjmuje wówczas brzmienie „dotychczasowe przepisy wykonawcze zachowują moc do czasu wydania nowych przepisów wykonawczych jeśli nie są sprzeczne z niniejsza ustawą”.
Przepisy dostosowujące określają sposób powołania po raz pierwszy organów w instytucjach ukształtowanych nowym prawem oraz sposób dostosowania się do nowych przepisów. Wyznaczają one odpowiedni termin dostosowania się do nowych przepisów lub powołania nowych organów.
Przepisy końcowe: zamieszcza się w ustawie w następującej kolejności:
przepisy uchylające (tzw. klauzule derogacyjne),
przepisy o wejściu ustawy w życie,
w razie potrzeby przepisy o wygaśnięciu mocy ustawy.
Przepis uchylający powinien w sposób wyczerpujący wymieniać przepisy, które uchyla. Gdy prawodawca wprowadza do systemu prawa uregulowania szczególnie obszerne lub zasadniczo zmieniające dotychczasowe prawo, to przepisy o wejściu w życie ustawy głównej, uchylające i przejściowe może zamieścić w osobnej ustawie zwanej wprowadzającą.
Zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą ustawa wchodzi w życie w terminie, który sama wyznacza, chyba ze termin ten zostanie wyznaczony przez ustawę wprowadzającą. Powinna więc w specjalnym przepisie końcowym, tzw. „o wejściu w życie”, wskazywać termin od jakiego wszyscy, których dotyczy ustawa, maja realizować normy zawarte w tej ustawie. Termin ten można wskazać kalendarzowo albo poprzez wskazanie upływu czasu. Wyznaczając termin wejścia ustawy w życie ustawodawca powinien uwzględnić co najmniej 14sto dniowe vacatio legis.
Przepisy o wygaśnięciu mocy ustawy (o utracie przez ustawę mocy obowiązującej) są bardzo rzadko umieszczane w tej samej ustawie. Zachodzi to tylko w przypadku gdy prawodawca z góry zakłada, że ustawa będzie obowiązywać do określonego momentu który potrafi sam wskazać.
Na koniec – podpis osoby uprawnionej.