Rodzinne formy opieki całkowitej

Termin „adopcja” jest równoznaczny z określeniem „przysposobienie”. Przez przysposobienie należy rozumieć powstały z woli osób zainteresowanych taki stosunek prawny, jaki istnieje pomiędzy rodzicami a dzieckiem. Jest to, więc stosunek rodzicielski, w ramach, którego powstają między przysposabiającym a przysposobionym wszelkie obowiązki i prawa właściwe dla naturalnego stosunku rodzicielskiego. Wiąże się z tym stan cywilny polegający na pochodzeniu jednej osoby od drugiej, władza rodzicielska, obowiązek alimentacyjny. Przysposobienie jest, więc formą prawną, która w sposób sztuczny stwarza pokrewieństwo i to pokrewieństwo najbliższe.
Obecnie w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym istnieją trzy rodzaje przysposobienia:
- przysposobienie niepełne
- przysposobienie pełne nierozwiązywalne
- przysposobienie całkowite (nierozwiązywalne)


RODZINA ZASTĘPCZA

Rodzina zastępcza jest formą zastępczego środowiska rodzinnego i powstaje na mocy orzeczenia sądu, lecz stanowi nie stałą a czasową formę opieki nad dzieckiem. Utworzenie rodziny zastępczej nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej pomiędzy rodzicami zastępczymi a dzieckiem, jak to się dzieje w adopcji.
Na rodziny zastępcze czekają:
- dzieci, które chociaż ze względu na sytuację prawną mogą być adoptowane, to jednak ich szanse na znalezienie rodziny adopcyjnej są niewielkie (dzieci starsze, z problemami zdrowotnymi i rozwojowymi, liczne rodzeństwa),
- dzieci z nieuregulowaną sytuacja prawną, tzn. których rodzice mają ograniczoną lub zawieszoną władzę rodzicielską.
Dzieci w rodzinie zastępczej przebywają do czasu uregulowania ich sytuacji prawnej. Potem mogą być adoptowane przez rodzinę zastępczą lub inną rodzinę oraz mogą powrócić do rodziny naturalnej, jeżeli zapewnia ona dziecku pełne bezpieczeństwo.
Dzieci mogą przebywać w rodzinie zastępczej również do czasu usamodzielnienia się, dotyczy to szczególnie pierwszej z wymienionych grup dzieci.
Rodzina zastępcza w wypełnianiu swoich funkcji kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw.
Pełnienie funkcji rodziny zastępczej może być powierzone małżonkom lub osobie nie pozostającej w związku małżeńskim.
Zgodnie z polskim prawodawstwem istnieją następujące typy rodzin zastępczych:
->spokrewnione z dzieckiem:
- według zapisów ustawy mogą ją utworzyć osoby spokrewnione lub spowinowacone z dzieckiem, jeżeli dają gwarancję poprawy sytuacji dziecka,
->nie spokrewnione z dzieckiem:
- to rodzina „obca”, która tymczasowo bądź na stałe opiekuje się i wychowuje dzieci osierocone lub którym rodzice nie są w stanie zapewnić opieki i wychowania. Rodzina taka pełni funkcję rodziców zastępczych bez zrywania więzi z rodziną biologiczną dziecka.
->zawodowe nie spokrewnione z dzieckiem:
a) wielodzietne – umieszcza się w niej w tym samym czasie nie mniej niż troje i nie więcej niż sześcioro dzieci. W przypadku konieczności umieszczenia w rodzinie licznego rodzeństwa liczba dzieci w wielodzietnej rodzinie zastępczej może się zwiększyć.
b) specjalistyczne – umieszcza się w niej dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji. W rodzinie tej może wychowywać się w tym samym czasie nie więcej niż troje dzieci.
c) o charakterze pogotowia rodzinnego – umieszcza się w niej nie więcej niż troje dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie dłużej niż na 12 miesięcy. W szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne trzy miesiące.
Rodzinie zastępczej udziela się pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka.
Nie spokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza otrzymuje dodatkowo na każde umieszczone w niej dziecko kwotę odpowiadającą 10 proc. podstawy z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i jego wychowania.
Zawodowa nie spokrewniona z dzieckiem wielodzietna lub specjalistyczna rodzina zastępcza otrzymuje wynagrodzenie z tytułu świadczonej opieki i wychowania, a zawodowa nie spokrewniona z dzieckiem rodzina zastępcza o charakterze pogotowia rodzinnego otrzymuje wynagrodzenie również z tytułu pozostawania w gotowości do przyjęcia dziecka.
Z rodziną, która będzie pełniła funkcję zawodowej nie spokrewnionej rodziny zastępczej, zawarta zostaje umowa cywilnoprawna.
W wypadku rodziny zastępczej zawodowej jedno z małżonków zobowiązuje się nie podejmować dodatkowej pracy na umowę o pracę (etat).
W rodzinie zastępczej nie spokrewnionej z dzieckiem w pierwszej kolejności umieszcza się dziecko:
- w wieku do dziesięciu lat,
- oczekujące na przysposobienie,
- rodziców, w stosunku do których toczy się postępowanie o pozbawienie władzy rodzicielskiej.

RODZINA ADOPCYJNA

Rodzina adopcyjna jest rodziną przyjmującą na mocy decyzji sądu dziecko, które uzyskuje taki status prawny, jak gdyby było ich rodzonym dzieckiem. Dziecko zyskuje także prawa w stosunku do krewnych swoich nowych rodziców, natomiast traci wszelkie więzi z rodziną pochodzenia. Dziecko przyjmuje nazwisko rodziców, które je przysposobili, a na ich prośbę może mieć zmienione także imiona. Przysposobić można osobę małoletnią wyłącznie dla jej dobra. Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych i gwarantująca właściwą opiekę powierzonemu dziecku. Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku.
Obecnie polskie prawo przewiduje trzy formy przysposobienia:
- Całkowite, nierozwiązywalne. W przysposobieniu całkowitym między adoptującym a adoptowanym powstają stosunki prawnorodzinne jak w rodzinie biologicznej, ze wszystkimi skutkami w zakresie praw i obowiązków, a zniesione zostają stosunki prawne adoptowanego dziecka z jego rodziną biologiczna. Pokrewieństwo rozciąga się na dalszą rodzinę. W tym rodzaju przysposobienia wymagane jest całkowite zrzeczenie się dziecka przez jego rodziców biologicznych. Zgodnie z artykułem 120 k.r.o., matka biologiczna ma 6 tygodni na podjęcie decyzji o zrzeczeniu się dziecka, które musi być przyjęte przez sąd rodzinny i opiekuńczy, i może ona zmienić swoją decyzję pod warunkiem, że nie zostało wszczęte postępowanie adopcyjne wobec dziecka. W przysposobieniu całkowitym obowiązuje pełna tajemnica adopcji, to znaczy dotychczasowy akt urodzenia ulega kasacji i nie podlega już nigdy ujawnieniu ani nie wydaje się jego duplikatu. Po orzeczeniu adopcji zmienia się całkowicie akt urodzenia dziecka. Z przepisów prawnych o aktach stanu cywilnego wynika, że dziecko przysposobione po osiągnięciu pełnoletniości może mieć wgląd do aktu urodzenia z biologicznymi rodzicami.
-Przysposobienie pełne rozwiązywalne. Ma ono te same skutki prawne, co przysposobienie całkowite, z tym, że może być rozwiązane. Jest ono orzekane w przypadku dzieci, których rodzice wyrazili zgodę na adopcję, ze wskazaniem osoby przysposabiającego, lub wobec dzieci, których rodzice na drodze postępowania sądowego zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej. W tym przypadku w pełnym akcie urodzenia dziecka po adopcji zostają zachowane dane o rodzicach biologicznych, chociaż istnieje możliwość sporządzenia nowego, pełnego aktu urodzenia wyłącznie z danymi rodziców adopcyjnych. Zasadność rozróżniania tych dwóch form jest często dyskutowana. Różnica między nimi sprowadza się tylko do możliwości rozwiązania adopcji, która zależy od sytuacji prawnej dziecka w momencie orzekania adopcji, czyli w konsekwencji od postępowania rodziców biologicznych dziecka.
-Przysposobienie niepełne. W odróżnieniu od przysposobienia pełnego nierozwiązywalnego i rozwiązywalnego, nie rozciąga się ono na dalszą rodzinę i może ulec zmianie. Dziecko zachowuje więzi z rodziną biologiczną. Jest to wyjątkowo i rzadko orzekana forma przysposobienia, która ma swoje uzasadnienie w przypadku dzieci starszych.

RODZINNY DOM DZIECKA

Rodzinne domy dziecka powołano „ dla zapewnienia właściwej opieki wychowawczej dzieciom pozbawionym opieki rodzicielskiej a wymagającym zindywidualizowanych form i metod pracy wychowawczej”. Koncepcja tej formy opieki była wynikiem krytycznej oceny niedostatków wychowywania zakładowego, a także troski wychowawców o stworzenie dzieciom osamotnionym jak najlepszych warunków rozwoju. Na powstanie Rodzinnych Domów Dziecka wpłynęły zasadniczo trzy czynniki:
Polityka opiekuńcza resortu oświaty, zmierzając do wzbogacenia form opieki nad dzieckiem
Zainteresowanie i nacisk opinii społecznej oraz żywa reakcja środków masowego przekazu w sprawie nowych inicjatyw w rozważaniu problemu sieroctwa społecznego.
Powstanie u wrażliwych na krzywdę dziecka osób silnej motywacji do podjęcia trudu organizowania dzieciom osamotnionym normalnego środowiska rodzinnego.

Formą tą zainteresowano się w wielu referatach opieki na dzieckiem wydziału oświaty. W 1958 r. powstały rodzinne domy dziecka W. i G. Dowlaszów w Szczecinie. Ten dom potraktowano jako filie państwowych domów dziecka, a obije rodzice uzyskali status zawodowy i zatrudnienie jako wychowawcy placówki. Minusem takiego rozwiązania było uznanie rodzinnej formy opieki jako formalnej placówki opiekuńczo – wychowawczej, z jej całym systemem przepisów finansowych i sprawozdań.
Organizację i zasady działania rodzinnych domów dziecka określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994r. w myśl tego dokumentu rodzinny dom dziecka jest „placówką dla dzieci pozbawionych opieki rodzicielskiej, realizującą zadania całkowitej w warunkach naturalnego środowiska rodzinnego”. Rodzinny dom dziecka jest placówką koedukacyjną, obejmująca opieką 6 wychowanków. W uzasadnionych przypadkach (np. rodzeństwa) liczba wychowanków może być większa, nie powinna jednak przekraczać 12 osób. Kierowane są tu dzieci w różnym wieku. Mogą one przebywać w placówce do 18 roku życia, a w przypadku nauki do 25 lat. Najczęściej są to dzieci w tzw. normie rozwojowej , wymagające zindywidualizowanych metod oddziaływania. Od kandydatów na „rodziców” w rodzinnym domu dziecka wymaga się : dojrzałości społecznej i emocjonalnej, odpowiedniego doświadczenia życiowego, dobrego stanu zdrowia, jedno z „rodziców powinno mieć wyższe wykształcenie pedagogiczne a drugi rodzic minimum wykształcenie średnie. A także pełni praw obywatelskich i stałego zamieszkania w kraju. Mniej więcej co dziesięć lat podsumowuje się doświadczenia tych placówek, analizując sytuację wychowanków w szkole i w środowisku zamieszkania, a także pracę osób prowadzących dom.
Wśród zalet tej placówki wymienia się:
-Rodzinny charakter wychowania
-Stałą opiekę wychowawczą dającą poczucie stabilizacji trwające do momentu rzeczywistego usamodzielnienia się.
Aby utworzyć taka placówkę nie zbędna jest decyzja prezydenta. Oprócz tego najlepiej jak by było to małżeństwo z minimum średnim wykształceniem. Oboje muszą przejść badania pedagogiczno – psychologiczne , oczywiście nie mogą być karani i muszą mieć obywatelstwo polskie.
Dzieci które zamieszkają w rodzinnym domu dziecka są kierowane z ośrodka kierowania, pogotowia opiekuńczego i z domu dziecka.
Każde dziecko które ma szansę aby zamieszkać w domu musi wyrazić na to zgodę.
Dziecko kończące edukację ma zapewnione małe skromne mieszkanko które otrzymuje od miasta.

WIOSKI DZIECIĘCE
Koncepcja pedagogiczna SOS Wiosek Dziecięcych zakłada konieczność zapewnienia osieroconemu dziecku troskliwej opieki ze strony rodziców zastępczych i nie rozdzielania rodzeństwa, a także zamieszkania przez dziecko wraz z rodzicami i rodzeństwem w jednym z domków na terenie Wioski SOS.
Do Wiosek Dziecięcych trafiają dzieci z domów dziecka oraz pogotowia opiekuńczego. Są to sieroty naturalne lub społeczne. W polskich Wioskach SOS ponad 90% dzieci pochodzi z rodzin patologicznych. Rodzice tych dzieci zostali pozbawieni przez sąd praw rodzicielskich, a dzieci skierowano do placówek opiekuńczych. Wioski są szczególnie potrzebne dzieciom posiadającym liczne rodzeństwo. Takie rodzeństwa mieszkają często w różnych domach dziecka, a umieszczenie ich w rodzinach zastępczych lub adopcyjnych nie zawsze jest możliwe. Dlatego właśnie te dzieci mogą niezawodnie liczyć na kompensację swego sieroctwa i zbudowanie nowych więzi rodzinnych w Wiosce Dziecięcej SOS.
• Matka/ Rodzice – każde osierocone dziecko ma nową matkę. Matki oraz rodzice zastępczy to osoby, które decydują się poświecić całe swoje życie powierzonym dzieciom. Otaczają te dzieci nie tylko troską i opieką, ale także miłością. Matką zostaje samotna kobieta, która jest w wieku 25-40 lat, ma minimum średnie wykształcenie i nie posiada własnych dzieci.
• Rodzeństwo – rodzina w Wiosce Dziecięcej składa się zazwyczaj z 7-8 dzieci w różnym wieku, które żyją wraz ze swoimi rodzicami jak naturalna rodzina. Rodzeństwa naturalne nigdy nie są rozdzielane.
• Dom – jeden dom zajmuje jedna rodzina. Dzieci wychowują się w warunkach optymalnie zbliżonych do rodzinnych - w domu, w którym każde dziecko ma swoje miejsce - łóżko, półkę na książki i szafkę, ale także określone obowiązki, czyli pomoc w opiece nad młodszym rodzeństwem, robienie drobnych zakupów itd. Dom pozostaje dla dzieci zawsze ich domem rodzinnym, do którego wracają także jako ludzie dorośli.
• Wioska – zorganizowana społeczność, na którą składa się od 12-15 domów rodzinnych, dom dyrektora i pomieszczenia dla pedagogów, psychologa oraz logopedy. Wioski lokalizowane są na obrzeżach miast, ale dzieci uczęszczają do szkół publicznych i zawierają przyjaźnie poza terenem Wioski - w pełni uczestnicząc w życiu społecznym. Wioski zostały zorganizowane w taki sposób, aby mamy mogły skoncentrować się głównie na wychowywaniu dzieci, znajdując wsparcie u specjalistów. Sprawy organizacyjne przejął dyrektor Wioski, który również z racji swego wykształcenia pedagogicznego wspiera fachową pomocą rodziców i resztę specjalistów, czuwających nad procesem wychowawczym dzieci.

Bibliografia:
-Brągiel J., Badora S., Formy opieki, wychowania i wsparcia w zreformowanym systemie Pomocy Społecznej, wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005.