Praca socjalno-wychowawcza w instytucjach opieki nad dzieckiem.

PRACA SOCJALNO- WYCHOWAWCZA W INSTYTUCJACH OPIEKI NAD DZIECKIEM

Sieroctwo jest problemem, który od dawna stanowi przedmiot zainteresowań pedagogów i psychologów, pracowników zakładów opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, działaczy społecznych i szerokich kręgów społeczeństwa. Pojęcie sieroctwa wiąże się ze stanem pozbawienia dzieci, trwale lub przejściowo, szans pozbawione możliwości wychowywania się w rodzinie, w atmosferze miłości i zrozumienia, mają prawo do specjalnej ochrony i pomocy ze strony państwa. Przy wyborze odpowiednich rozwiązań należy uwzględnić wskazania związane z zachowaniem tożsamości dziecka i jego prawa do utrzymywania kontaktów z rodzicami, z wyjątkiem przypadków, gdy jest to sprzeczne z interesem dziecka. To nowe spojrzenie na dziecko i jego rodzinę. Dotychczasowy system opieki nad dzieckiem zabezpieczał dziecko, jednak nie zobowiązywał do podejmowania działań na rzecz uzdrowienia rodziny. Zmiany, jakie dokonały się w ostatnich latach w systemie opieki uwzględniają pomaganie dziecku, pracę z rodziną nad rozwiązywaniem problemów leżących u podstaw dysfunkcjonalności wychowawczej i terapię zaburzonych relacji.
Zgodnie z przepisami Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego opieka jest instytucją prawnorodzinną; jedną z jej form jest opieka nad małoletnim, który nie pozostaje pod władzą rodzicielską. Rodzice dziecka wykonując władzę rodzicielską ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka oraz za najlepsze zabezpieczenie jego interesów.
Sprawowanie pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, wychowanie dziecka jest szczególnym obowiązkiem rodziców wynikającym z ich władzy rodzicielskiej.
Na szczeblu rządowym określone kompetencje w zakresie podejmowania i rozwiązywania zadań związanych z wychowaniem i opieką nad dziećmi i młodzieżą mają następujące resorty:
* Ministerstwo Edukacji Narodowej (edukacja, opieka częściowa i całkowita)
W ramach tego resortu funkcjonują przedszkola, szkoły, poradnie psychologiczno- pedagogiczne, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, placówki opiekuńczo-wychowawcze (opieki całkowitej i częściowe, opieki pozaszkolnej), zastępcze środowiska rodzinne, placówki terapeutyczne, resocjalizacyjne i rewalidacyjne.
* Ministerstwo Sprawiedliwości (kwestie prawne opieki, przestępczość dzieci, przestępczość wobec dzieci).
W ramach tego resortu funkcjonują sądy rodzinne i nieletnich rozstrzygające sprawy rodzinne, opiekuńcze oraz orzekające w sprawach przestępstw i demoralizacji nieletnich, ośrodki diagnostyczne, zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich, kuratorskie ośrodki pracy z młodzieżą.
* Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej (organizacja i formy opieki zdrowotnej i profilaktyki).1
W ramach tego resortu funkcjonują rejonowe zespoły opieki zdrowotnej, specjalistyczne zespoły opieki zdrowotnej, wojewódzkie specjalistyczne zespoły opieki nad matką i dzieckiem, szpitale dziecięce, szpitalne oddziały dziecięce, sanatoria, ośrodki rehabilitacyjne.
* Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej (kwestie pracy nieletnich i pomocy społecznej, w tym dzieciom niepełnosprawnym). W ramach tego resortu funkcjonują domy pomocy społecznej i domy dla samotnych matek, ośrodki pomocy społecznej.
* Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (kwestie przestępczości i demoralizacji nieletnich oraz przestępczości i zaniedbań socjalnych wobec dzieci).
W ramach tego resortu funkcjonują policyjne izby dziecka, a sprawami dzieci (opiekuńczymi i przestępczością) w urzędach spraw wewnętrznych zajmują się zespoły ds. nieletnich.
* Urząd Pełnomocnika Rządu ds. Rodziny
System opieki nad dzieckiem regulowany jest przez cztery ustawy:
- Ustawa - Kodeks rodzinny i opiekuńczy, z dnia 25 lutego 1964 r (Dz. U. z 1964 r. Nr 9, poz. 59 ze zmianami),
- Ustawa o systemie oświaty, z dnia 7 września 1991 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 ze zmianami),
- Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, z dnia 26 października 1982 r. (Dz. U. z 1982 r. Nr 35, poz. 228 ze zmianami),
- Ustawa o pomocy społecznej, z dnia 29 listopada 1990 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 13, poz. 60 ze zmianami).
Pomoc dziecku oparta jest na dwóch typach ingerencji w sprawy rodziny:
1. wsparcie dziecka i rodziny poprzez pomoc materialną, doradztwo, terapię, mediacje,
2. stałe lub okresowe umieszczenie dziecka w zastępczym środowisku wychowawczym.
Ad. 1
Wsparcie dziecka i rodziny poprzez pomoc materialną i doradztwo świadczone jest głównie w ramach instytucji funkcjonujących w resorcie edukacji (szkoły, poradnie, placówki opieki pozaszkolnej) oraz instytucji funkcjonujących w resorcie opieki społecznej (ośrodki pomocy społecznej). Swój udział w świadczeniu pomocy tego typu mają również organizacje społeczne i wyznaniowe.
W Rozporządzeniu Ministra Edukacji z dnia 28 września 1993 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek oświatowo-wychowawczych (Dz.U Nr 95 z dnia 12 października 1993 r., poz. 434, ze zmianami) wymieniono następujące placówki:
- pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury, ogniska pracy pozaszkolnej, międzyszkolne ośrodki sportu, ogrody jordanowskie i inne "placówki wychowania pozaszkolnego",
- szkolne schroniska młodzieżowe,
- wojewódzkie ośrodki politechniczne,
- centra kształcenia praktycznego.
Placówki opieki pozaszkolnej niejako uzupełniają ofertę edukacyjną szkoły, a ich usługi adresowane są do wszystkich dzieci, które chcą rozwijać swoje zainteresowania i umiejętności.
Pedagodzy szkolni, poradnie psychologiczno-pedagogiczne i inne specjalistyczne poradnie zajmują się głównie doradztwem rodzinnym i pedagogiczno-psychologicznym, rzadziej terapią i mediacjami.
Ośrodki pomocy społecznej prowadzą interwencje, doradztwo, usługi opiekuńcze, stałą lub okresową pomoc materialną. Wsparcie dziecka i rodziny to typ pomocy adresowany głównie do dzieci wychowujących się w rodzinach niewydolnych wychowawczo, borykających się z przejściowymi problemami (np. choroby, konflikty) i niedostatkiem materialnym, niezaradnych życiowo.
Ad. 2
Opieka zastępcza zorganizowana jest w dwóch formach;
1. instytucjonalnej (domy dziecka, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze i młodzieżowe ośrodki wychowawcze, pogotowia opiekuńcze, zakłady opieki społecznej);
2. zastępczej-rodzinnej (adopcja, rodziny zastępcze, rodzinne domy dziecka, wioski dziecięce).
Opiekę zastępczą stosuje się w przypadkach poważnych zaniedbań i nadużyć jakich dopuszczają się dorośli wobec dzieci (np. porzucenie dziecka, stałe zaniedbywanie obowiązków wychowawczych, znęcanie fizyczne) oraz w stosunku do dzieci specjalnej troski.
W Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 lutego 1994 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych (Dz.U z dnia 28 marca 1994r.) wymieniono następujące placówki opiekuńczo-wychowawcze i resocjalizacyjne:
1. placówki opiekuńczo-wychowawcze:
- rodzinne domy dziecka,
- domy dziecka, w tym domy dla małych dzieci,
- pogotowia opiekuńcze,
- specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze,
- bursy szkolne,
- świetlice i kluby środowiskowe, w tym: dworcowe, profilaktyczno-wychowawcze i terapeutyczne,
- ogniska wychowawcze,
- młodzieżowe ośrodki socjoterapii, w tym turnusowe,
- domy wczasów dziecięcych,
2. placówki resocjalizacyjne - młodzieżowe ośrodki wychowawcze, w tym:
- diagnostyczno-kierujące,
- resocjalizacyjno-wychowawcze,
- resocjalizacyjno-rewalidacyjne.
Placówki te są przeznaczone dla dzieci i młodzieży:
- pozbawionych całkowicie, częściowo lub okresowo opieki rodzicielskiej,
- zagrożonych uzależnieniem,
- z zaburzeniami zachowania,
- niedostosowanych społecznie,
- pobierających naukę poza miejscem zamieszkania,
- ze środowisk zagrożonych ekologicznie.
Ze względu na specyfikę działań placówki opiekuńczo ? wychowawcze dzielą się na:
1. Placówki wsparcia dziennego: zapewniają wsparcie rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją, przestępczością lub uzależnieniami. Placówki wsparcia dziennego w formie różnych świetlic dostosowanych do potrzeb dzieci i rodziców pracują przez cały rok co najmniej 4 h dziennie. Prowadzą różne formy pracy środowiskowej jak: pomoc w nauce, pomoc socjalna, dożywianie, zajęcia socjo ? terapeutyczne, korekcyjne, kompensacyjne i logopedyczne itp.
2. Placówki interwencyjne: zapewniają one dzieciom doraźną, całodobową opiekę w sytuacji kryzysowej. Pobyt dziecka w tego typu placówce trwa ok. 3 miesięcy. Placówki interwencyjne to przede wszystkim pogotowia opiekuńcze. Zaspokajane są tu indywidualne potrzeby dziecka, umożliwione kontynuowanie nauki na odpowiednim poziomie oraz opracowana jest diagnoza sytuacji życiowej dziecka w celu ustalenia wskazań do dalszej pracy.
3. Placówki rodzinne ? umożliwiają wspólne wychowanie i opiekę dzieciom, które nie mogą być umieszczone w rodzinie zastępczej lub adopcyjnej. W placówce rodzinnej może przebywać od 4 do 8 dzieci w różnym wieku pozbawionych opieki rodziców naturalnych. Dzieciom zapewnia się kształcenie oraz wyrównywanie opóźnień rozwojowych i szkolnych w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego. Placówki rodzinne to najczęściej rodzinne domy dziecka.
4. Placówki socjalizacyjne: zapewniają dzieciom całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokajają ich podstawowe potrzeby. Większość tego typu placówek to domy dziecka; prowadzone są tu zajęcia: socjalizacyjne, korekcyjne, kompensacyjne, logopedyczne, terapeutyczne. Podejmowane są działania w celu powrotu dziecka do rodziny lub umieszczenia w rodzinnej opiece zastępczej.
5. Placówki resocjalizacyjne: umożliwiają indywidualne oddziaływanie na dzieci niedostosowane społecznie. Działalność wszystkich placówek mogą uzupełniać wolontariusze, którzy wykonują pracę bezpłatnie w zakresie określonym umową zawartą z dyrektorem placówki. Placówki te podlegają pod Ministerstwo Sprawiedliwości. Dla wychowanków, którzy weszli w konflikt z prawem: zakłady poprawcze i zakłady wychowawcze. Placówki wymienione w rozporządzeniu przeznaczone są dla wychowanków, którzy popełnili mniejsze wykroczenia (głownie w zakładach wychowawczych), wychowankowie, którzy popełnili większe przestępstwa podlegają placówkom/ zakładom poprawczym i zakładom wychowawczym.
Zdania pracownika socjalnego w domu dziecka
Pracownik socjalny w domu dziecka współpracuje z rodziną własną wychowanka. Pracownik rozpoznaje i monitoruje sytuację rodzinną wychowanka. Przeprowadza wywiady środowiskowe oraz dokonuje wymiany informacji i spostrzeżeń o rodzinie z innymi instytucjami wspierającymi pracę z rodziną. Pracownik socjalny reguluje sytuację rodzinną i środowiskową wychowanka w związku z czym często kontaktuje się z rodziną lub opiekunami prawnymi, udziela rodzicom wychowanków pełnej informacji o przysługujących im świadczeniach i dostępnych formach pomocy. Działa na rzecz utrzymania stałych wzajemnych kontaktów dziecka z rodzicami, udziela porad oraz prowadzi rozmowy w celu ułożenia prawidłowych relacji między rodzicami a dziećmi.
Do zadań pracownika socjalnego należy również inicjowanie i utrzymywanie kontaktu z instytucjami zaangażowanymi w pracę z rodziną. Współpracuje z innymi pracownikami socjalnymi w celu wymiany informacji o rodzinie, opracowania oceny i planu działania z rodziną. Nawiązuje on również współpracę z ośrodkami pomocy społecznej, a także współpracuje z kuratorami sądowymi.
Pracownik socjalny zajmuje się usamodzielnianiem wychowanków. Udziela pomocy polegającej na współdziałaniu z wychowankiem w procesie usamodzielniania, w uzyskaniu przysługujących świadczeń (renty socjalne, uprawnień do ubezpieczenia zdrowotnego) Konsultuje się z właściwymi instytucjami (PCPR, MOPR), tworzy wraz z opiekunem usamodzielniania wyznaczonym przez właściwe powiatowe centrum pomocy rodzinie indywidualny program usamodzielniania wychowanka, udziela pomocy prawnej, a także wsparcia w rozwiązywaniu różnorodnych problemów związanych z samodzielnym życiem
Ognisko wychowawcze
Do zadań pracownika socjalnego należy w szczególności:
1. Praca z rodziną dziecka.
2. Rozpoznanie sytuacji rodzinnej dziecka
3. Inicjowanie działań niezbędnych do unormowania sytuacji rodzinnej dziecka i umożliwienie powrotu dziecka do rodziny
4. Utrzymywanie kontaktu z instytucjami wspierającymi rodzinę dziecka.

Ośrodek adopcyjno- opiekuńczy
Do głównych obowiązków pracownika socjalnego /aspiranta pracy socjalnej należą:
1) gromadzenie dokumentacji dotyczącej dzieci przebywających w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, wymagających pomocy, bądź interwencji Ośrodka,
2) współpraca z wychowawcami placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rodzinami zastępczymi w zakresie organizacji działań pomocowych dla rodzin naturalnych wychowanków,
3) przeprowadzanie wywiadów w środowisku rodzin zastępczych i biologicznych,
4) współpraca z rodzinnymi domami dziecka w terenie działania Ośrodka, ośrodkami adopcyjno ? opiekuńczymi oraz innymi instytucjami.
Pogotowie opiekuńcze
Do zadań pracownika socjalnego należy:
1.Praca z rodziną dziecka.
2. Rozpoznawanie sytuacji rodzinnej dziecka.
3.Utrzymywanie kontaktów z instytucjami wspierającymi rodzinę.
4. Inicjowanie działań niezbędnych do unormowania sytuacji rodziny i umożliwienia powrotu
dziecka do rodziny