Pojęcie rewalidacji. Charakterystyka metod rewalidacji osób niepełnosprawnych.

I. Rewalidacja dzieci we wczesnym wieku.

Według danych Biura Wykonawczego UNICEF-u z roku1980, spośród 140 milionów dzieci niepełnosprawnych w wieku do lat 15, jakie żyją w świecie, około 80% nie miała zapewnionych usług w zakresie rewalidacji. Ta sama instytucja określiła kilka punktów działania składających się na ogólną strategię postępowania, którą należy podejmować mając na celu przyjście tym dzieciom na pomoc. 1) W pierwszym rzędzie większy nacisk trzeba położyć na zapobieganie kalectwu przez wczesną interwencję i zabezpieczenie możliwości pełnego rozwoju psycho - fizycznego. Rodzina pozostaje najważniejszym środowiskiem, w obrębie którego dziecko niepełnosprawne powinno pozostawać i wzrastać. Należy również uaktywnić te rezerwy, które tkwią w środowisku społecznym i zadbać o dopływ informacji na temat możliwości usprawniania, których potrzebują zarówno same osoby niepełnosprawne, jak i społeczeństwo, w jakim żyją. Dziecko niepełnosprawne w wieku rozwojowym jest narażone na ryzyko opóźnień i zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu, które trzeba potem z wieloma trudnościami i z dużym wysiłkiem wyrównywać.2) W świetle danych, zaczerpniętych z praktyki klinicznej i obserwacji prowadzonych w zakładach wychowawczych zajmujących się dziećmi niepełnosprawnymi, można stwierdzić, że warunkiem pozytywnych rezultatów rewalidacji, jest możliwie wczesne wykrycie występujących upośledzeń
1) Gałkowski Dzieci specjalnej troski. Wydanie II. Warszawa 1972r.
2) Kazimierz Jacek Zabłocki Dziecko niepełnosprawne jego rodzina i edukacja Warszawa 1999r.

i podjęcie postępowania wyrównawczego podkreśla się również konieczność ścisłego powiązania wielospecjalistycznej diagnozy z rewalidacją i elastyczne podejście do stosowanych metod usprawniania.
Istnieją dane pozwalające się zorientować, jakie warunki z wiązane z przebytymi przez przyszłą matkę schorzeniami i nieprawidłowościami przebiegu ciąży mogą wpłynąć na zaburzony rozwój dziecka. Medycyna wieku rozwojowego posługuje się w stosunku do tych przypadków określeniem „dzieci z wysokim wskaźnikiem ryzyka”. Z czynników działających jeszcze w okresie przedporodowym, które mogą ujemnie wpłynąć na dalszy rozwój dziecka, należy wymienić: rozmaite infekcje bakteryjne i wirusowe, różnego rodzaju obciążenia genetyczne powodujące zaburzenia przemiany materii, zniekształcenia anatomiczne w budowie poszczególnych narządów, promieniowanie jonizujące, niedożywieniem a także zatrucia oraz opóźniony i przedwczesny poród. Dla oceny ewentualnych ujemnych wpływów czynników okołoporodowych ośrodki położnicze stosują ocenę stanu zdrowia noworodka według specjalnego testu APQAR, który obejmuje 5 podstawowych objawów, dając maksymalną liczbę 10 punktów dla optymalnych warunków okołoporodowych.
Wśród czynników występujących w okresie poporodowym i działających ujemnie na prawidłowy rozwój należy wymienić choroby zapalne centralnego układu nerwowego, zatrucia lekami, urazy oraz różnego rodzaju infekcje, przewlekłe biegunki powodujące niedożywienie i inne stany patologiczne. 3)


3) R.S. HLINGWORTH Rozwój niemowląt i małych dzieci prawidłowy i nieprawidłowy. Warszawa 1978r.

II. Uwarunkowania procesu rewalidacji.

Istotną sprawą w problematyce wczesnej rewalidacji stanowi szczegółowe rozeznanie potrzeb istniejących w tej dziedzinie. W związku z rozwojem i postępem nauk przyrodniczych i medycznych notuje się wzrost przeżywalności w tej grupie dzieci, które dawniej wskutek braku antybiotyków i szybkiej interwencji lekarskiej nie znajdowały niezbędnej pomocy i umierały. Zbyt mało miejsca poświęcono potrzebom najmłodszych dzieci w planach opieki pedagogicznej. Fakt ten wynika z obowiązujących obecnie przepisów, w świetle których dziecko do 3 roku życia pozostaje głównie w zasięgu zainteresowania resortu zdrowia, a dopiero po przekroczeniu tego wieku – resortu edukacji. Nie oznacza to jednak, że można nie dostrzegać lub lekceważyć u małych dzieci tych zaburzeń lub zaburzenia w rozwoju, które w przyszłości mogą być powodem umieszczenia w szkole specjalnej lub w zakładzie przeznaczonym dla dzieci z poważnymi wadami rozwojowymi. Praktyka kliniczna i pedagogiczna wykazuje, że jeśli zdołano zapewnić możliwie wczesne odpowiednie postępowanie lekarsko – rewalidacyjne, to udawało się zapobiec dalszym ujemnym konsekwencją upośledzenia.
Znana jest bowiem zasada zanikania ważnych życiowych funkcji wskutek braku ich uaktywnienia we wczesnych okresach rozwoju. Te dzieci, które trafiły do rozmaitych ośrodków rewalidacyjnych lub placówek szkolnych, mając już za sobą pewne doświadczenia w usprawnianiu z okresu przedszkolnego, uzyskują lepsze rezultaty i łatwiej jest w stosunku do nich realizować plany związane z nauczaniem i wychowaniem.4)
4) A.HULEK (red): Rewalidacja dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w rodzinie. Warszawa 1984rok

Szczegółowe metody i formy rewalidacji zależą od typu wady jaką dziecko posiada i dlatego wszelkie uogólnienia pod tym względem należy ostrożnie formułować. Inne np.: zadania i środki do ich realizacji trzeba podejmować w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo, a inne do dzieci wykonujących jedynie uszkodzenia narządu ruchu. Do jednych i do drugich warto w pierwszych latach stosować zasadę wzbogaconej symulacji wielo zmysłowej, aby zapobiec wtórnym opóźnieniom i brakom wynikającym z ograniczenia doświadczeń życiowych. W świetle zarówno polskich doświadczeń jak i danych uzyskanych z innych krajów, coraz większe uznanie zyskuje zasada aktywnego uczestnictwa rodziców w programie rewalidacji. Umiejętne oddziaływanie na postawy rodziców, które czasami trzeba zmieniać w kierunku akceptacji występującej u dziecka niepełnosprawności, stanowi ważny element postępowania rewalidacyjnego, od którego wiele zależy. 5)











5) W. POMYKAŁO (red.) Encyklopedia Pedagogiczna. Wydanie pierwsze. Warszawa 1993rok
III. Podstawowe pojęcia

Charakterystyczną cechą rozwoju nauki są stałe rosnące wymagania aby system pojęć stosowanych w całej dziedzinie był jasny, zapewniający intersubiektywno – komunikowalność. Warto więc bliżej, określić podstawowe pojęcia stosowane w pedagogice specjalnej.
Pedagogika specjalna – jest nauką szczegółową pedagogiki zajmującą się teorią i praktyką wychowania i kształcenia jednostek upośledzonych. Praktyka pedagogiki specjalnej jest tak długa jak historia wychowania, gdyż wśród jednostek wychowywanych zawsze znajdowały się jednostki z uszkodzeniami lub z zaburzeniami w rozwoju. Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest rewalidacja jednostek upośledzonych, opieka, kształcenie i przystosowanie ich do zadań społecznych i zawodowych w takim zakresie, w jakim to jest możliwe.
Pedagogika rewalidacyjna – lansowana przez A. Hulka (1997r) ma na celu wspomaganie usprawnianiania szeroko rozumianych procesów rozwoju, kształcenia i wychowania niepełnosprawnych jednostek, których właściwości powoduje, że stosowane standardowe metody i formy pracy nie są odpowiednie zaś usprawnianie fizyczne, psychiczne, społeczne i zawodowe stanowią kompleksowy, zintegrowany system oddziaływań rehabilitacyjnych.
Rehabilitacja – jest to łączne i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno-zawodowe zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia u osoby trwale poszkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie. Rehabilitacja jest procesem który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwe wczesne i trwałe. 6)
6) Opracowali W. DEGA i A. HULEK
Rewalidacja – termin używany najczęściej z pojęciem rehabilitacja, określa długotrwałą działalność terapeutyczno - wychowawczą, a więc wielostronną stymulację, opiekę, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji i rzeczywistości, czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących.
W rewalidacji dziecka „akcentuje się nie tylko wyrównywanie kompensację braków wrodzonych i nabytych w organiźmie psychofizyczne dziecka, ale również jego rewalidację społeczną w granicach indywidualnych możliwości. 7)
Zadania procesu rewalidacyjnego mają charakter wszechstronny
i nie sprawdzają się do „przywracania w maksymalnym stopniu jednostki poszkodowanej na zdrowiu do normalnego życia”. 8)
Według dobrze udokumentowanych ocen europejskich i polskich liczba dzieci i młodzieży niepełnosprawnych wymagających interwencji służb rehabilitacyjnych oraz pedagogiki specjalnej wynosi od 10 do 12% populacji w wieku 0-19 lat. Niepełnosprawni w wieku 15 lat i więcej w 1996 roku stanowili 5142,5 tys. osób. 9)
W Polsce w latach 1998/99 w 1860 szkołach dla niepełnosprawnych uczyło się ponad 155 tys. uczniów.






7) CZ. KOSSAKOWSKI , 1980, s. 8
8) CYTAT za J. Zabłockim , 1996 rok
9) „ROCZNIK STATYSTYCZNY” GUS, 2000, s.10
IV. Specyfika programowo – metodyczna.

Większość współczesnych koncepcji i systemów edukacyjnych zakłada, że podstawą funkcjonowania efektywnych systemów prorozwojowego, naprawczego oddziaływania na dziecko jako osobę z trudnościami lub zaburzeniami rozwojowymi jest poznawanie i zaspokajanie jej potrzeb.
Dotychczasowe, tradycyjnie realizowany system edukacji młodzieży niepełnosprawnej opierał się przede wszystkim na selekcji negatywnej, oddziaływaniu, eliminowaniu osób mniej sprawnych jako słabszych w procesie nauczania i leczenia się. Istotą pracy pedagogicznej jest opieka, wychowanie i kształcenie dzieci niepełnosprawnych, organizowanie w przedszkolach, szkołach i placówkach:
1. ogólnodostępnych, w tym także nauczanie indywidualne w warunkach domu rodzinnego dziecka.
2. integracyjnych, w miejscu zamieszkania
3. specjalnych w różnych placówkach, ośrodkach i warsztatach. 10)
Nowe paradygmaty edukacyjne wprowadzone preferują wykorzystanie przede wszystkim:
o metoda aktywnego nauczania i uczenia się przez działanie, odkrywanie i przeżywanie sytuacji zadaniowych;
o naturalnego bogactwa treści, wielości form i metod stymulacji do samodzielnej i twórczej aktywności
o wielofunkcyjnego i wielostronnego i wielozadaniowego kształtowania osobowości ucznia, z wykorzystaniem wszystkich jego indywidualnych zdolności oraz potencjalnych możliwości i zainteresowań

10) W. DYKCIUK ( pod red. ) Wydanie II poszerzone i uaktualnione Wydawnictwo Naukowe. Poznań 2001r.
o nieautoryzowanych, partnerskich oraz wyzwalających motywację metod osiągania sukcesu z przestrzeganiem zasad akceptacji i życzliwości wobec dziecka
o zindywidualizowanego kształcenia i wychowania z wykorzystaniem wszelkich możliwości, niekonwencjonalnych środków i sytuacji 11)
Dobór najbardziej efektywnych metod dydaktyczno – wychowawczych i zarazem terapeutycznego oddziaływania zależy od wielu czynników zawsze podstawą sukcesów rewalidacyjnych lub resocjalizujących jest dobra znajomość uczniów, wychowanków, następnie dobór materiału rzeczowego, wykorzystania technologii kształcenia, różnych środo, nowoczesnych urządzeń dydaktycznych z komputerami włącznie.
Wśród wielu humanistycznych modeli sytuacji alternatywnej eksponującej rozwijanie potrzeb i zainteresowań dziecka na szczególną uwagę w pedagogice XX – wiecznej zasługują:
o metoda Marii Montessori (1870 – 1967 ), jako metoda wczesnej integracji społecznej dziecka o zaburzonym rozwoju w rodzinie, w przedszkolu i szkole, która uwzględnia neurofizjologiczne postawy aktywnego uczenia się i specjalny udział w tym procesie narządów i zmysłów. Pracują samodzielnie metodą prób i błędów, używając materiału dydaktycznego opracowanego przez M. Montessori, dziecko uczy się czynności życia codziennego, rozwija zmysły i uspołecznia się. Metoda rozpowszechniona została przede wszystkim jako metoda usprawniania dzieci zdrowych, a nie dzieci upośledzonych umysłowo;



11) Pedagogika specjalna Wt. SUKCIUK. (Specyfikacja programowo metodyczna) Poznań 2001r.
o Metoda ośrodków pracy Marii Grzegorzewskiej ( 1888 – 1967 ) jako zalecana w nauczaniu początkowym w szkołach podstawowych dla dzieci lekko upośledzonych umysłowo, zbliżona doborem i układem treści do metody ośrodków zainteresowań O. De Croly’ego, uzasadniająca znaczenie aktywności dziecka w procesach poznawczych wykorzystuje naturalne środowisko społeczno – przyrodnicze dziecka oraz bogate zestawy pomocy i urządzeń dydaktycznych w realizacji, wszystkich przedmiotów i treści nauczania, aby poprzez różne formy aktywności i pracy wytwórczej uczniów odchodzić od jednostronnej działalności intelektualnej;
o Metody pracy zuchowo – harcerskiej i ich wartości specjalizacyjno – wychowawcze w usprawnianiu dzieci z odchyleniami rozwojowymi i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi m.in. w drużynach („nieprzetartego szlaku” ;
o „szkoła bez lęku” Rudolfa Steinera ( 1861 –1925 ) typu Waldorf; w założeniach jest nauczaniem wychowującym, w których siłą sprawczą jest nauczycielski samorząd, odpowiedzialny za harmonijny rozwój dziecka poprzez antropocentryczne myślenie, uwzględnia też przedmioty artystyczne i plastyczne, służące rozwojowi uczuć i woli;
o plan jeniejski podkreślał znaczenie wspólnoty uczniowskiej w rozmowie, zabawie, pracy i uroczystościach w tygodniowym planie zajęć według rytmicznego porządku;
o szkoła dla życia przez życie O. Cecroly’ego ( 1871 – 1932 ) znana głównie jako metoda ośrodków zainteresowań;
o szkoła swobodnego wychowania w Summerwil założona przez A.S. Neilla ( 1883 –1973 ) polega na rozwijaniu intelektualnych i emocjonalnych sił wychowania sterowanych na interesowaniu się życiem, które stwarza możliwość wykorzystania pracy z radością i daje nadzieję na osiągnięcie szczęścia;
o pragmatyczna pedagogika J. Deweya ( 1859 – 1952) zmierza do przybliżenia szkoły do życia, do natury dziecka i jego uczenia się przez działanie;
o techniki Celestyna Freineta, polegające na zastąpieniu przedmiotów nauczania treściami środowiska, tekstami, gazetkami tworzonymi i drukowanymi oraz rozmaitymi technikami ekspresji plastycznej;
o pedagogika Gestalt, jest kierunkiem pedagogiki humanistycznej, nawiązującym do podstawowych założeń terapii Gestalt. Nauczanie, uczenie się, rozumiane jako wielostronny kontakt nauczyciela z uczniem - stawia na pierwszym miejscu;
o koncepcja Bernie Neville z Melbourne, polega na twórczym wykorzystaniu emocji, wyobrażni i podświadomości dla rozszerzenia możliwości edukacyjnych każdego człowieka;
o wychowanie oraz porażek Thomasa Gordona eksponuje metody i techniki rozwiązywania konfliktów rodzinnych poprzez takie sposoby komunikowania i porozumiewania się, które służą wzrostowi wzajemnego zaufania, szacunku, kształtowania się u dzieci samodzielności i odpowiedzialności.

Aktualnie przeprowadzona reforma edukacji w Polsce zakłada, że kształcenie i wychowanie niepełnosprawnych dzieci i młodzieży, zwłaszcza w normie intelektualnej; powinno być ściśle powiązane z kształceniem i wychowaniem w placówkach ogólnodostępnych, winno zatem podlegać tym samym przemianom programowo – organizacyjnym, jakim podlegają ogólnodostępne szkolnictwo i oświata.


BIBLIOGRAFIA:

1. Pedagogika Specjalna ( pod red.) Władysława Dykcika Wydanie II. Poznań 2001r.
2. Gałkowski „Dzieci specjalnej troski” Wydanie II. Warszawa 1969r.
3. A. Hulek „Teoria i praktyka w rehabilitacji inwalidów” Warszawa 1969r.
4. R. S. Hungowie „Rozwój niemowląt i małych dzieci prawidłowy i nieprawidłowy” Warszawa 1978r.
5. Wojciech Pomykało „Encyklopedia Pedagogiczna” Wydanie II. Warszawa 1993r.