Rola poety i poezji w utworach literackich epoki romantyzmu

Poeta

Nie jest rzemieślnikiem, ale artystą, który tworzy pod wpływem chwili, natchnienia i emocji. Jest to człowiek wyjątkowy i nie każdy może nim być. Jego warsztatem literackim są jego własne uczucia, nie ma ukształtowanych i wypracowanych środków. Chodzi mi o to, aby język giętki Powiedział wszystko, co pomyśli głowa, A czasem był jak piorun jasny, prędki, A czasem smutny jako pieśń stepowa, A czasem jako skarga nimfy miętki, A czasem piękny jak aniołów mowa ... Aby przeleciał wszystko ducha skrzydłem. Strofa być winna taktem, nie wędzidłem. J. Słowacki "Beniowski"

Poeta to wybraniec, człowiek wyjątkowy, czujący pewne powołanie i posłannictwo, które wypełnia bez oglądania się na wszystko, co mogłoby mu przeszkodzić. Jest to człowiek zbuntowany przeciw światu i często także Bogu. Sam chce być twórcą i kreatorem. Czuje się wodzem i sądzi, że jest w stanie zbudować lepszy świat i pomóc ludziom (tym zwykłym i szarym). Bo piękno na to jest, by zachwycało Do pracy - praca, by się zmartwychwstało. Bo nie jest światło, by pod korcem stało, Ani sól ziemi do przypraw kuchennych. K. C. Norwid "Promethidion"

Poeta nie może być zwykłym człowiekiem, bo cały musi poświęcić się poezji. Nie może mieć rodziny ani domu. Bycie poetą jest swego rodzaju nieszczęściem dla jego najbliższego otoczenia i rodziny, bo taki człowiek żyje po prostu w innym wymiarze i zwykli ludzie nie są w stanie go zrozumieć. Przykładem może tu być bohater "Nie-boskiej komedii" Z. Krasińskiego. Nie może on pogodzić obowiązków męża i poety. Ziemskość jego życia przeszkadzała szlachetnym ideałom i rozwojowi części poetyckiej tego tworu jakim był.

Poezja

Jest niczym innym jak ujściem wnętrza duszy człowieka. Jest stanem ducha przelanym na papier w możliwie najbardziej wiarygodny sposób. Jest jego odczuciami i reakcją na świat zewnętrzny i wewnętrzne emocje. Stąd poezja mówi o stanie duchowym, a nie materialnym i wyraża to poprzez abstrakcję, a nie konkret.

Cele

Celem poety i poezji jest przekazać wartość wszechświata, zbudzić ludzkość do działania i pomóc jej w walce o ową wartość. W przypadku Polski poezji miała specyficzne zadania, bo przecież kraj, który znajdował się ciągle w niewoli potrzebował nieustannej pomocy duchowej, która pobudziłaby go do wielkich czynów narodowowyzwoleńczych. Najlepiej o tym świadczy fragment z "Konrada Wallenroda" A. Mickiewicza (pieśń wajdeloty): O, wieści gminna! ty arko przymierza Między dawnymi i młodszymi laty, W tobie lud składa lud swego rycerza, Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty. Arko! tyś żadnym niezłamana ciosem, Póki cię własny lud nie znieważy, O pieśni gminna, ty stoisz na straży Narodowego pamiątek kościoła, Z archanielskimi skrzydłami i głosem, Ty czasem i dzierżysz miecz archanioła.

Poezja ma więc ogromną moc, potrafi zachować dla przyszłych pokoleń pamięć bohaterów i wielkich czynów. Tym, który je przekaże jest poeta-bard (wajdelota). Nie, ja przeżyję... i ciebie, mój synu! - Chcę jeszcze zostać, zamknąć twe powieki, I żyć, ażebym sławę twego czynu Zachował światu, rozgłosił na wieki. (...) Gdzie nie dobiegnę, pieśń moja doleci, Bard dla rycerzy w bitwach, a niewiasta Będzie ją śpiewać dla swych dzieci; Będzie ją śpiewać i kiedyś w przyszłości Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości!

Innym celem poezji było po prostu wyrażenie wnętrza artysty, jego niepokojów oraz tego jak odbiera świat. W "Testamencie moim" Juliusza Słowackiego autor żegna się ze światem i rozlicza się ze swojego życia z tymi, którzy pozostaną. Mówi jakie ideały nim kierowały i żałuje jedynie tego, że nie był w stanie pozostawić po sobie nic trwałego ("ani dla mojej lutni, ani dla imienia"). Pomimo tego rozkazuje potomnym: Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadziei I przed narodem niosą oświaty kaganiec, A kiedy trzeba na śmierć idą po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucone na szaniec.

Tak więc rolą poety jest dać przykład innym i ze swojej postawy uczynić wzorzec.
Natomiast bohater "Dziadów" cz. III Adama Mickiewicza, Konrad, mówi czym jest dla niego poezja, jak odbiera dobro, piękno i mądrość. Twierdzi, że jego zadaniem jest przekazać te odczucia ludziom, bo oni sami tego nie potrafią lub po prostu nie zauważają tych wartości, a poeta ma moc prawie boską i mógłby się zmierzyć z samym Twórcą w sferze uczuć.

Przez zwykłych ludzi poeci traktowani są jak szaleńcy, którzy idąc z 'widłami na Słońce' chcą za wszelką cenę zmienić świat. Czasem poeci są nawet prześladowani i porównywani z siłami nieczystymi. W rzeczywistości poeci przemycają w swych dziełach treści narodowowyzwoleńcze, kryjąc się przed czujnym okiem cenzorów państw zaborczych.

Polemika rozgrywa się w całym dramacie. Pierwszą osobą w Prologu jest właśnie Mickiewicz, który wygłasza teorię poezji narodowo - wyzwoleńczej. Jest twórcą teorii mesjanistycznej. Według Słowackiego mesjanizm to przeżywanie cierpienia i bierne czekanie na godzinę wyzwolenia. Poeta jest ukazany za pomocą dogmatów biblijnych, jako duch apokalipsy, prorok, który wieści przyszłość, jest pierwszym i ostatnim, alfą i omegą. Głos poety - proroka jest głosem uspokajającym, pocieszającym, usypiającym czujność narodu. Poezja według Mickiewicza powinna koić rozpacz i nieszczęście, być balsamem lezącym rany. Pierwszej osobie odpowiada druga. Jest ona przeciwnikiem Mickiewicza, najprawdopodobniej jest nią Słowacki, który krytykuje jego poglądy. Następnie przemawia osoba trzecia. Jest to nowy Słowacki, inne wcielenie poety, który wygłasza nową koncepcję walki narodowo - wyzwoleńczej, przeciwną mesjanizmowi i prometeizmowi Mickiewicza. Poezja ma pobudzać do działania, wskrzeszać bohaterów narodowych, ratować od cierpienia, wierności (rozbudzić świadomość narodową Polaków, powoływać do czynu zbrojnego). Słowacki dwóm drogom Mickiewicza prowadzącym do wyzwolenia (mesjanizm i prometeizm) przeciwstawia trzecią - winkelriedyzm (idea walki zbrojnej czynnej lecz samotnej). Słowacki kompromituje też prezentowaną przez siebie drogę - obrazuje to klęska Kordiana. W scenie w szpitalu wariatów krytykuje mesjanizm (Kordiana odwiedza Doktor o szatańskich cechach. Jeden jest krzyżem, drugi podtrzymuje niebo, aby nie spadło na ludzi - obaj przedstawiają swoista oceną mesjanizmu.

Ujęcie poety i poezji w innych utworach.

Konrad Wallenrod
Poezja jest skarbnicą pamiątek narodowych, utrwala i opiewa czyny bohaterów, przechowuje historie narodu.
Poezja ma wymiar tyrtejski - zagrzewa do walki, podsyca nienawiść do wroga, stawia wzorce postępowania.
Poezja łączy pokolenia, jest "arka przymierza między starszymi a nowymi laty" - spoiwem ojców i synów.

Dziady
W "Wielkiej improwizacji" temat poezji jest szczególnie ważny . Konrad, mówiąc o sobie, stwarza mit poety - samotnego śpiewaka, którego przeciętni ludzie nie rozumieją. jest to jednak istota obdarzona boską mocą tworzenia - dlatego poeta Konrad uzurpuje sobie prawo, by być równym Bogu, by mieć jego władzę. Poezja jest tu siłą stwarzania, potęgą boską, a ponadto jest siłą natchnienia, płynie wprost z serca obdarzonych łaską poetów.

Grób Agamemnona
W grobowcu dawnego wodza ujrzał poeta "lutnię Homera", lecz nie mógł jej użyć, by opiewać czyny szlachetne i zwycięskie, bo jest potomkiem narodu niewolników... "Koń poezji - Pegaz", któremu poeta dał się ponieść, czerpie siłę z historii, przedstawia obrazy, stawia oceny, rozlicza narody z ich czynów (do takiego rozliczenia doprowadza w utworze).

Testament mój
"zostanie po mnie ta siła fatalna", oto poezja jest siłą, która nie boi się śmierci, trwa nawet gdy nie ma już jej twórcy i ma wielka moc - przekształcania dusz zwykłych w bohaterów:
"aż was zjadacze chleba
w aniołów przerobi."