Bohater mieszczański jako reprezentant fin de siecle"u. Zanalizuj problem, odwołując się do wybranych przykładów literackich.

Fin de siecle- koniec wieku, spojrzenie w przeszłość i przyszłość, nastrój niepokoju i oczekiwania.Modernizm to epoka posiadająca specyficzny klimat. Jedną z charakterystycznych właściwości poglądów ówczesnego człowieka na świat było poczucie zagrożenia i niepewności, rozmaitych prognoz na przyszłość. Rozwój techniki i cywilizacji spowodował przemiany trudne do ogarnięcia dla zwykłych ludzi, wywoływały niepokój - ich skutki były trudne do przewidzenia. Wykształciła się wówczas postawa dekadencka- poczucie grożącej zewsząd katastrofy, bezsensu istnienia, ogólna apatia. Wybierano różne formy oderwania się od życia pełnego niewesołych myśli i lęku, choć generalnie ugruntowały się dwa główne poglądy na rzeczywistość- odejście w zapomnienie, w sztukę, życie tylko dla niej, chłopomania, bądź ucieczka od górnolotnych przemyśleń i skoncentrowanie całej swej uwagi na rzeczach przyziemnych (filisterstwo). Taka postawa była charakterystyczna dla mieszkańców bardzo dobrze w tym okresie rozwijających się miast. Bohater mieszczański stał się popularny w literaturze Młodej Polski- tym bardziej, iż istniał konflikt między artystą a nierozumiejącym sztuki filistrem.

"Pierwowzór" filistra powstał już w epoce romantyzmu. Dzięki postaci Męża z "Nie- Boskiej komedii" Z. Krasińskiego poznajemy bohatera mieszczańskiego, jego poglądy na rzeczywistość. Życie to dla niego wegetacja- otępienie, poświęcenie się wyłącznie sprawom materialnym. Mąż, przeżywający rozterki wewnętrzne- oddać się sztuce czy pozostać wiernym rodzinie- w części pierwszej utworu wypowiada słowa: "Od dnia ślubu mojego spałem snem odrętwiałych, snem żarłoków, snem fabrykanta Niemca przy żonie Niemce- świat cały zasnął (.)". Filister jest bierny, ważne są dla niego tylko bogactwa. Podobny obraz mieszczaństwa dostrzec możemy także w pozytywistycznych utworach, np.: w "Lalce" B. Prusa (choć mieszczanie tutaj to ludzie mniej zepsuci, bardziej zaradni, przedsiębiorczy, jednak równie jak w "Nie- Boskiej komedii" przyziemni ), czy w "Ojcu Goriot" H. Balzaka (czego dowodem może być cytat: "Pieniądz to życie, pieniądz daje wszystko, nawet dzieci"). Jednak dopiero literatura Młodej Polski odkrywa całą prawdę o życiu filistra.

Kiedy modernistyczni poeci zajęli się głównie roztrząsaniem swego sporu z mieszczaństwem, stawianiem siebie na wyżynach społecznych, w 1906 roku została napisana "Moralność pani Dulskiej"- tragifarsa kołtuńska Gabrieli Zapolskiej. Autorka starała się zgromadzić bogaty materiał dokumentacyjny, prowadziła studia i obserwacje, które miały zapewnić zgodność realiów literackich z rzeczywistością oraz doprowadzić do ostrej demaskacji moralności i obyczajowości mieszczańskiej. W centrum uwagi Zapolskiej znalazły się ludzkie charaktery i reakcje bohaterów. Stworzyła tym samym doskonały obraz życia filistra w epoce fin de siecle'u.

Bohaterowie Zapolskiej to typowi reprezentanci końca wieku. Każdy z nich, napiętnowany dulszczyzną, jest także przedstawicielem dekadentyzmu- postawy najbardziej charakterystycznej dla Młodej Polski.

Rodzina Dulskich, uciekając w obłudę i fałsz, tak naprawdę ucieka od świata. Goniąc za dobrami materialnymi, Dulscy chcą zapomnieć o rzeczywistości. Przesadna dbałość o pozory, dominacja Dulskiej oraz podporządkowanie Felicjana- wszystko to sprawia, że bohater mieszczański jest typowym przykładem człowieka zagubionego w otaczającym go świecie. Znamienne są słowa Meli: "Nie wiedzieć o niczym to jakoś tak miło". Dulska nie kupuje książek, nie czyta gazet, usprawiedliwiając się stwierdzeniem: "Za ciężkie czasy na zbytki". W rzeczywistości jednak boi się, że gazety, jakakolwiek forma zainteresowania się sprawami spoza jej ułożonego gniazda domowego mogłaby ją nakłonić do refleksji, do zastanowienia się nad przyszłością, co wzbudziłoby z pewnością lęk. Wszyscy Dulscy są ludźmi zagubionymi. Ich świat jest dokładnie ułożony, wszystko jest w nim urządzone według pewnych zasad, po to, by "swe brudy prać we w czterech ścianach"- by czuć się pewnie, w jakimś stopniu bezpiecznie, mieć schronienie. By oderwać się od bardziej niepokojących myśli, Aniela martwi się o sprawy błahe, nieważne. Życie Dulskich pozbawione jest lepszych widoków na przyszłość- kolejni przedstawiciele mieszczaństwa będą żyli tak samo, będą uciekać od problemów w obłudę, plotkarstwo, szukanie tanich sensacji, pogoń za każdym groszem. Wyraża to Zbyszko, mówiąc " (.) będę Dulskim, pra- Dulskim, ober- Dulskim, będę robił Dulskich".

Podobny, wręcz identyczny obraz filistra pojawia się w "Szczęściu Frania" W. Perzyńskiego- ucieczka od wielkich problemów w mniejsze, błahe. Szukanie miłości, miejsca w świecie, życie w niewoli konwenansów.

Bohater mieszczański reprezentuje swoją postawą najsłabsze strony człowieka końca XIX wieku, choć umie je skrzętnie maskować. W rzeczywistości krzywdzi sam siebie, skazuje się na przyziemność, na życie w małym świecie czterech ścian, a nie mogąc się rozwijać, zbliża się do klęski- "butwiej, jak zgniłe liście na drogach" (Adolf Nowaczyński). Zarówno całkowite zatracenie się dla sztuki, jak i zupełne od niej odejście jest zgubne. Choć trwał konflikt artysty z filistrem, obydwoje byli skazani na klęskę. Bohater mieszczański boi się życia- najchętniej zasnąłby i przespał ciężkie czasy, nie wiedząc o niczym, nie zastanawiając się nad sobą, swoja przyszłością, nie myśląc o jutrze. Filister to człowiek nie tylko dwulicowy, ale o wielu twarzach. Ta, której nigdy nie pokazuje, to ta osamotniona, przestraszona, smutna. Mieszczanin nie wierzy w wartość jakichkolwiek idei, jest apatyczny, niechętny do działania, jego życie pozbawione jest sensu. "Świat cały zasnął na podobieństwo moje" (cytat z "Nie- Boskiej komedii" Z. Krasińskiego).