Międzynarodowe konflikty zbrojne - Afganistan

Afganistan - jako państwo samodzielne, powstało przy udziale panującego na obszarze północnych Indii i terenach zamieszkiwanych przez afgańską ludność - Ahmada Szah Durrami. Jednak po jego śmierci, wojny domowe podzieliły kraj na mniejsze księstwa, które zostały połączone w jedno państwo przez Dost Mohammada Chana w XIX w. Źródłem wewnętrznych konfliktów było głównie zróżnicowanie etniczne w kraju – który, prócz Afganów, zamieszkiwały także ludy turkmeńskie, irańskie (Hazarowie, Beludżowie) oraz Uzbecy. W XIX w. kraj stał się również przyczyną sporów Rosji i Wielkiej Brytanii. Wpływy Rosji w Afganistanie zagrażały Wielkiej Brytanii zajmującej wówczas Indie. Doprowadziło to do wybuchu czteroletniej wojny angielsko-afgańskiej w 1838r. W 1878 r. Wielka Brytania rozpoczęła kolejną, dwuletnią wojnę z Afganistanem na skutek prób ograniczenia wpływów Rosji. Po tych wydarzeniach, panujący jeszcze Abdurrahman Szah wprowadził politykę izolacjonizmu, gdzie Afganistan miał być buforem pomiędzy Rosją i Indiami. Ponadto w 1893 r. zdecydował się na włączenie do Indii obszaru zamieszkiwanego przez afgańskie plemiona – Pasztunów, aby uniknąć kolejnej wojny.

W czasie I wojny światowej kraj Afganów pozostał państwem neutralnym nie popierając żadnej ze stron. Rządzący na początku XX w. w Afganistanie Amanullach Chan, prowadzi do ataku na brytyjskie posterunki zaczynając trzecią wojnę angielsko-afgańską. W ciągu kilku miesięcy osiąga swój cel: Brytyjczycy uznają niepodległość Afganistanu, podpisując w Rawalpindi traktat pokojowy, na mocy którego Wielka Brytania uznała niepodległość przeciwnika, natomiast wojsko afgańskie wycofało się z Pasztunistanu należącego wówczas do brytyjskich Indii. W 1921 r. zawarto dwustronne układy brytyjsko - afgański i sowiecko - afgański, które przypieczętowały niepodległość Afganistanu.

II wojna światowa także pozostawiła Afganistan neutralnym. Ponadto, kraj ten w 1946 r. został członkiem ONZ. W 1947 r. powstał Pakistan, co było powodem kolejnych napięć i sporów dotyczących przebiegu granicy poprowadzonej między Afganistanem a Pasztunistanem. Afganistan domagał się włączenia Pasztunistanu do swojego terytorium. Sojusznikiem Afganistanu pozostał Związek Radziecki, posiadający tam coraz większe wpływy. Lata 60., a mianowicie reformy przeprowadzane w tym okresie w Afganistanie, spowodowały niezadowolenie opozycji. Po niespodziewanej suszy w latach 1970-73 nastąpił kryzys gospodarczy. W 1973 r. generał Muhammad Daud Chan dokonał zamachu stanu obejmując stanowiska prezydenta premiera, ministra spraw zagranicznych i ministra obrony, w czym pomogła mu L-DPA (Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu). Partia ta podzieliła się wkrótce na dwa ugrupowania - radykalną frakcję Chalk pod kierownictwem Muhammada Taraki i Hafizullaha Amina oraz umiarkowaną frakcję Parczam, gromadzącą głównie mieszkańców miast, kierowaną przez Babraka Karmala. Oba odłamy L-DPA miały poparcie w armii. Daud po objęciu władzy uwięził jednak przywódców odłamu Chalk, a następnie Karmala, mimo udzielanego przez niego poparcia. Niebawem prezydent zginął podczas rewolucji kwietniowej w 1978 r. a władzę przejęła Rada Rewolucyjna pod przewodnictwem Muhammada Traki, będącego jednocześnie sekretarzem generalnym L-DPA. Początkowo Chalk współpracował z Parczam, lecz wkrótce zarówno Karmal, jak i przywódcy innych partii zostali wyekspediowani z kraju i objęli stanowiska ambasadorów. Taraki i Amin, rządzący natenczas krajem, wprowadzali kolejne reformy, wzorując się na modelu radzieckim. Szybkie tempo reform nie przekonało jednak konserwatywnego społeczeństwa, co było powodem rozruchów, podczas których zginęło wielu ludzi. Przewrót nastąpił we wrześniu 1979 r. kiedy został zamordowany Taraki, próbując usunąć Amina i przejąć kontrolę w kraju. Po jego śmierci władza przypadła nieakceptowanemu przez radzieckie władze Aminowi, który to został stracony już podczas rozpoczętej interwencji zbrojnej w Afganistanie przez wojsko radzieckie w 1979 r. Kolejnym przewodniczącym Rady Rewolucyjnej został Karmal (przywódca Parczam). Ponownie rozpoczęła się wojna trwająca następnych kilka lat. Ugrupowania modżahedinów – afgańskich partyzantów, walczyły z oddziałami armii afgańskiej i wojskami sowieckimi. Wojsko radzieckie poniosło w tej wojnie duże straty, tracąc kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy. Ludność Afganistanu opuszczała swój kraj i uciekała do Pakistanu i Iranu, gdzie tworzono jednostki, w których szkolono modżahedinów. Partyzantów afgańskich wspierały również kraje arabskie, Stany Zjednoczone oraz kraje zachodniej Europy. Atak Związku Radzieckiego został natomiast potępiony przez opinię miedzynarodową. Wystosowane zostały rezolucje w tej sprawie przez Organizację Narodów Zjednoczonych oraz Organizację Konferencji Islamskiej, wzywające władze radzieckie do wycofania wojsk z Afganistanu. W 1986 r. następcą Karmala, który podał się do dymisji, został Nadżibullah. To właśnie jemu udało się zawrzeć porozumienie (tzw. układ afgański) z nowym przywódcą Związku Radzieckiego – Gorbaczowem, które zakładało wprowadzenie polityki zgody narodowej oraz wycofanie wojsk sowieckich z Afganistanu, których ewakuacja rozpoczęła się w 1988 roku i trwała do lutego roku następnego. Nie udało się w tym czasie wyłonić osób, które mogłyby przeprowadzić negocjacje z rządem, ze względu na rozłamy wewnętrzne i walki wśród mudżahedinów. W 1991 r. Stany Zjednoczone i Rosja zadecydowały o swojej pasywności w stosunku do stron konfliktu i odmowie pomocy woskowej od 1992 r. Do negocjacji między stronami włączyło się ONZ. W 1992 r. do Kabulu wkroczyły oddziały modżahedinów. Nadżibullah został pozbawiony władzy, którą przejęła po nim Rada Kierownicza, składająca się z 10 przywódców różnych grup opozycyjnych. Prezydentem został Rabbani. Rok później premierem został Hekmarjar, walczący wcześniej z Rabbanim o Kabul. Zapadło postanowienie o zakończeniu walk, które nie znalazło uznania zbyt długo. Po krótkim okresie spokoju nastąpił rozłam wśród dawnej opozycji muzułmańskiej. Talibowie - uczniowie szkół muzułmańskich, którzy chcieli wprowadzić w kraju prawo islamskie, rozpoczęli wojnę z mudżahedinami popierającymi prezydenta Rabbaniego. W 1995 r. połowa kraju znajdowała się w rękach talibów (opór stawiały jedynie wojska Ahmeda Szacha Massuda), a rok później obalili prezydenta Rabbaniego. W 1997 r. zajmowali już 3/4 kraju i sprawowali władzę, wprowadzając przepisy szari'atu, będące restrykcyjnym zbiorem zasad wyznawców islamu, a dwa lata później zajmowali prawie cały kraj, prowadząc walki z możdzaherami na północ od Kabulu. Rok 1998 przyniósł narastające napięcie między Afganistanem a Iranem, zagrażające wybuchem wojny. Od tego też czasu Afganistan zaliczany jest do państw popierających międzynarodowy terroryzm i objęty sankcjami ekonomicznymi. W sierpniu tego roku wojsko Stanów Zjednoczonych zbombardowało bazy terrorystów znajdujące się na wschodzie kraju.

Po atakach terrorystycznych na World Trade Center 11 września 2001 r. (zamach ten zbiegł się z zamachem na Massuda, co pozbawiło opozycję charyzmatycznego przywódcy) Stany Zjednoczone rozpoczęły w październiku 2001 r. wojnę przeciwko Osamie bin Ladenowi oraz popierającym go talibom afgańskim. W listopadzie 2001 r. wojska NATO wyparły talibów z większości obszaru Afganistanu. Odbity został Kabul, Kandahar, Herat i Dżalalabad. W grudniu 2001 r., podczas spotkania w Petersbergu pod Bonn, powołano rząd tymczasowy opozycji antytalibańskiej, na czele którego stanął premier Hamid Karzaj. Na początku roku 2002 talibowie stracili władzę praktycznie w całym Afganistanie, a Hamid Karzaj w czerwcu został mianowany na prezydenta.

Mimo zwycięstwa nad talibami sytuacja w Afganistanie jest niestabilna, w wyniku czego NATO musi utrzymywać w tym kraju dość znaczący kontyngent sił zbrojnych (głównie amerykańskich). Ponadto prezydent zapowiedział wojnę z terroryzmem, korupcją oraz odbudowę gospodarki kraju.