Kultura renesansu we Włoszech w XVI wieku

Renesans lub inaczej Odrodzenie jest to okres w historii Europy obejmujący przede wszystkim wiek XV i XVI. Charakteryzuje się on tym, że mówi głównie o człowieku i o jego pięknie. Renesans we Włoszech dzieli się na trzy okresy: wczesny - ok. 1420-1500, rozkwit - 1500-1540, późny - 1540-580.

Renesans nieprzypadkowo narodził się we Włoszech. Znajdowała się tam przecież olbrzymia liczba starożytnych zabytków, które były wzorcami dla twórców renesansu. Ważne dla rozwoju sztuki były również warunki społeczno-ekonomiczne. Włochy były w tym okresie podzielone na wiele państw. Ich władcy na czele z papieżem, popierali rozmaitych twórców. Mecenasami, czyli opiekunami artystów stawali się także bogaci mieszczanie, np. z Wenecji, Genui, Mediolanu i Florencji. Dzieła rzeźbiarzy i malarzy ozdabiały ich rezydencje, stanowiąc świadectwo zamożności ich właścicieli. Dlatego sztuka miała dobre warunki do rozwoju.

Sztuka renesansowa charakteryzowała się przepychem i bogatym zdobnictwem. Rzeźby renesansu dzieliły się na architektoniczną i od architektury niezależną. Te ostatnie to na przykład posągi. Wykonywano rzeźby w marmurze, kamieniu i brązie. Bardzo popularnym materiałem była również majolika, czyli wypalana glinka z domieszką wapnia, kryta barwnymi polewami. Z kolei rzeźba architektoniczna to np. płaskorzeźby, które pokrywały elewacje i fasady budynków.

Ulubionymi tematami w dziełach o wymowie religijnej są: Madonna z Dzieciątkiem, Pieta oraz postać biblijnego bohatera Dawida. Dzięki zainteresowaniu się sztuką antyku, powszechne stały się tematy mitologiczne. Rzeźbiono postacie bogów, nimfy, amorki i wykorzystywano je jako motywy rzeźby dekoracyjnej. W stosunku do średniowiecza dużą zmianą był powrót do rzeźby nagiego ciała (tak jak to było w starożytności). Wiązało się to z całą filozofią renesansową- kultem człowieka ("jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce").

Najbardziej znanym włoskim rzeźbiarzem XVI wieku jest najpewniej Michał Anioł. Tak naprawdę nazywał się Michelangelo Buonarroti. Urodził się w Caprese we Włoszech 6 marca 1475 roku. A zmarł 18 lutego 1564 roku w Rzymie.

Jednym z najbardziej znanych dzieł Michała Anioła jest "Pieta". Powstała ona w latach 1498-1500, jest wykonana z Marmuru i znajduje się w Bazylice Św. Piotra w Rzymie. Rzeźba ta ukazuje nam Maryje trzymająca na kolanach martwego Jezusa. Jezus ze spuszczoną do tyłu głową ma na ciele widoczne rany od ukrzyżowania. Maryja ze smutkiem i żalem spogląda na Jezusa, jedną ręką podtrzymuje jego plecy aby nie opadł, a drugą rękę rozkłada z żalem jakby chciała spytać boga "dlaczego?!".

Drugą ze znanych rzeźb Michała Anioła jest "Dawid". Przedstawia ona biblijnego Dawida bezpośrednio przed podjęciem decyzji o zmierzeniu się z Goliatem. Uchodzi ona za jedno z najważniejszych dzieł które powstały podczas epoki renesansu. Rzeźba ta powstałą w latach 1501 - 1504 i została wykonana z marmuru. Ma wysokość 517cm i obecnie jest przechowywana w Galleri dell’Accademia. Rzeźba ta przedstawia pięknego, młodego mężczyznę stojącego na kawałku ziemi. Możemy zobaczyć jego piękną muskulaturę i męską postawę. Prawa ręka Dawida jest opuszczona a z kolei lewa jest podniesiona i trzyma na barku procę.

Malarstwo renesansu charakteryzuje się, że malarze wzorowali się na antyku oraz tematyce biblijnej. Popularne były również portrety.

Jednym z najwybitniejszych włoskich malarzy renesansu jest Leonardo da Vinci.Jego prawdziwe imię to Leonardo di ser Piero da Vinci. Urodził się 15 kwietnia 1452 roku. w Vinci we Włoszech a zmarł 2 maja 1519 roku w Clos Lucé we Francji.

Jednym z jego najwybitniejszych dzieł jest Mona Lisa. Obraz ten powstał w latach 1503-1507 i ma wymiary 77 × 53 cm. Na obrazie widzimy młodą kobietę a za nią piękny krajobraz. Kobieta z obrazu patrzy w lewo a na jej twarzy widzimy maluteńki uśmieszek. Obraz ten do dziś budzi wiele emocji zarówno wśród krytyków i znawców sztuki jak i wśród zwykłych zwiedzających muzea.

Innym z dzieł Leonarda jest "Ostatnia Wieczerza" która powstała w latach 1495-1498. Obraz ma wymiary 460 × 880 cm. Na obrazie widzimy Jezusa i apostołów. Jezus zasiada pośrodku stołu, a apostołowie po obu jego stronach. Widać tu wspaniałe użycie perspektywy, która odróżnia obrazy renesansowe od średniowiecznych. Obraz ten jest chyba jednym z najczęściej reprodukowanych dzieł sztuki wszechczasów- jego kopie wiszą dziś w wielu domach.

Drugim ze znanych malarzy renesansu jest Rafael Santi. Urodził się 6 kwietnia 1483 roku w Urbino zmarł 6 kwietnia 1520 roku w Rzymie.

Jednym z jego słynnych obrazów jest "Św. Jerzy zabija smoka". Obraz ukazuje Św. Jerzego ubranego w piękną srebrną zbroje, piękny jasno zielony płaszcz i z mieczem przy pasie. Św. Jerzy siedzi na koniu i przekuwa serce smoka za pomocą włóczni. Za Św. Jerzym jest pokazana piękna, młoda dziewczyna ubrana w cudowną różowoczerwoną suknię. W tle ukazany jest las oraz zarys miasta. Na przykładzie tego obrazu widać wyraźnie, iż malarze renesansu chętnie chwytali się motywów chrześcijańskich.

Innym znanym obrazem jest "Portret Młodzieńca". Obraz został namalowany w roku 1514 i ma wymiary 75 × 59 cm. Na obrazie widzimy młodego mężczyznę z długimi włosami i przekrzywionym beretem. Odziany jest w białą tunikę i ciepłe futro przewieszone przez ramie. Młodzieniec prawdopodobnie siedzi na podłokietniku fotela, który stoi obok okna. Za oknem widzimy kawałek miasteczka i zarys wzgórza.

Kolejnym znanym malarzem renesansu jest Michał Anioł. Oprócz rzeźb (o których pisałem wyżej) tworzył one również malowidła. Jego, bodaj najsłynniejsze dzieło to freski w Kaplicy Sykstyńskiej w Rzymie. Były przełomowe dla ówczesnych ludzi: pełne muskularnych postaci sceny są jakby dramatyczne.

W epoce Renesansu budowano już nie tylko kościoły, ale też pałace, rezydencje miejskie oraz budynki przeznaczone do użytku publicznego. Budynki charakteryzowały się prostotą, czytelnością i tym że przeważały linie poziome. Fasady ozdabiano gzymsami, schodami, płaskorzeźbami i kolumnadami. Architekci projektując budynki często korzystali z dokonań swoich poprzedników ze średniowiecza. Nowością był jednak powrót do inspiracji sztuką starożytną. Przykładem czerpania z dokonań antyku mogą być, właśnie liczne kolumnady (popularne były kolumny w stylu korynckim). Ale co najważniejsze z dzisiejszego punktu widzenia, to właśnie początek pięknego budownictwa publicznego. Gdyby nie piękne, renesansowe pałace magnaterii architektura nie rozwinęłaby się tak szybko. Przykładem takiego budownictwa może być Villa Rotonda w Vincezy architekta Andrea Palladio, powstała właśnie w XVI wieku. Widać stylizację na antyczny styl (kolumnady, rzeźby znajdujące się m.in. na dachu). Jednocześnie jest to forma prosta (w przeciwieństwie do późniejszego baroku).

W okresie renesansu zaczęto uważać muzykę za sztukę. Wynik wiedzy, umiejętności i talentu. Zwracano uwagę na wartość muzyki i na jej wpływ na człowieka. Kompozytor stał się mistrzem. Typowym instrumentem renesansu była lutnia.

Najpopularniejszymi formami muzycznymi był motet i madrygał jednak niektóre teksty pieśni były o tematyce religijnej. Motet jest to wieloczęściowy utwór polifoniczny, najczęściej o tematyce religijnej. Jest bogaty harmonicznie i dość dostojny w brzmieniu. Przykładem może być utwór Giovaniego Pierluigi do Palestrina "Tota pulchra es Maria". W przeciwieństwie do motetu, madrygał wykorzystywał zazwyczaj tematykę świecką. Był on również od motetu krótszy, ale i bardziej różnorodny.

Wielkie znaczenie dla muzyki miała wciąż muzyka religijna Jednym z kompozytorów muzyki religijnej był, wspomniany wcześniej, Giovanni Pierluigi da Palestrina urodzony prawdopodobnie 27 grudnia 1525 w Palestrinie a zmarły 2 lutego 1594 w Rzymie. Ten utalentowany kompozytor pozostawił po sobie ok. 800 różnych utworów.

Filozofia renesansu była oparta przede wszystkim na człowieku. W przeciwieństwie do średniowiecznej nie skupiała się na śmierci a na życiu i naturze. Kult ludzkiego ciała jako formy doskonałej był również ważny. Ważnym pojęciem, jeśli chodzi o włoski renesans XVI wieku jest humanizm. Humanizm renesansowy to ruch filozoficzny, kulturalny i moralny powstały właśnie we Włoszech. Zmierzał on do odrodzenia literatury oraz języków antycznych. Dwie popularnie maksymy to, wspomniana wcześniej, "człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" Terencjusza (rzymski komediopisarz) oraz "człowiek jest miarą wszechrzeczy" Pitagorasa. Oba te stwierdzeni podkreślają rolę człowieka w świecie.

Jak wiemy, renesans to epoka, która nastąpiła po średniowieczu. Wtedy skupiano się głównie na religii, życiu po śmierci. W przeciwieństwie to tego renesans otworzył się na człowieka, naturę oraz doczesność. Jako że powracano do tradycji antycznych nauka również zdobyłą wyższy poziom. Wśród klas wyższych powszechna stała się nauka np. greki, lub czytanie tekstów pochodzących ze starożytności.

W rozwoju umysłowym wiele miejsca poświęcona też polityce. Jeden z włoskich myślicieli tego okresu, Niccolò Machiavelli (1469- 1527), napisał dyskutowaną do dziś, książkę społeczną "Książe" ("Il Principie"). Jest to kontrowersyjny traktat o sprawowaniu władzy. Książka ta jest źródłem popularnych do dziś cytatów m.in.: "aby skutecznie rządzić Książe musi wiedzieć kiedy być lisem, a kiedy wilkiem". Machiavelli krytykował również plątanie się kościoła do spraw rządzenia państwem ("państwem nie można rządzić przy pomocy ‘Ojcze nasz’"). Jednak najbardziej znaną maksymą, świetnie funkcjonującą w dzisiejszych czasach jest "cel uświęca środki". Niewiele osób wie, iż to stwierdzenie pochodzi właśnie z czasów włoskiego renesansu. Co ciekawe, później jego książka trafiła na Indeks Ksiąg Zakazanych. Nie możne się temu jednak dziwić, skoro Machiavelli otwarcie wypowiadał się przeciw udziałowi Kościoła we władzy. Za życia nie spotkały go za to jednak żadne represja, gdyż "Książe" został opublikowany kilka lat po jego śmierci.

Poza dyskutowaną postawą Machiavellego, odrodzenie nie opowiadało się jawnie przeciw Kościołowi ani nie negowało jego wpływów. W końcu Kościół również zapewniał pieniądze na rozwój artystów (choćby przy budowie coraz to nowszych i piękniejszych kościołów).

Przy tej okazji należy raz jeszcze wspomnieć o mecenacie. Gdyby nie zjawisko mecenatu sztuka nie mogłaby się tak rozwinąć. Jak już napisałem na początku, Włochy w XVI wieku rozbite były na wiele małych państw i suwerennych miast. Mimo to dość dobrze prosperowały one gospodarczo. Dzięki temu bogactwo (oczywiście, mówimy tu o wyższych warstwach społecznych) znalazło swoje odzwierciedlenie w sztuce. Mecenaci (czyli ci, którzy wspierali swoimi pieniędzmi poszczególnych artystów) uznawali to za powód do dumy. Nic nie mogło być lepsze dla rozwoju sztuki i pozytywnej rywalizacji twórców. W końcu pieniądze mógł dostać tylko ten autor, który zdobył uznanie i przyniesie chlubę swojemu mecenasowi.

Osobą jednoznacznie kojarzącą się z renesansem i miedzy innymi z wynalazkami jest Leonardo da Vinci. Leonardo zaprojektował wiele ciekawych i pożytecznych wynalazków jednak większość tak bardzo wybiegała poza jego epokę ze zostały wybudowane dopiero po kilkuset latach. Zaprojektowane wynalazki takie jak spadochron czy lotnia sprawdziły się w dzisiejszych czasach jednak w XVI wieku były niemożliwe do zrealizowania. Jednym z wynalazków Leonarda był czołg. Czołg ten był napędzany ludzkimi mięśniami i miał motać małe kamienie lecz po wybudowaniu go okazało się ze czołg nie jest w stanie się poruszać. Mimo to, widzimy wielkie wizjonerstwo tego człowieka.

Podsumowując jeszcze raz chciałbym podkreślić znaczenie epoki renesansu dla rozwoju sztuki oraz nauk. Do najważniejszych nazwisk włoskiego renesansu należą bez wątpienia trzej do dziś podziwiani twórcy sztuki: Michał Anioł, Rafael Santi oraz Leonardo da Vinci. Choć wszyscy trzej bardzo się różnili są znani do dziś a ich dzieła są prawdziwie nieśmiertelne. To samo dotyczy Niccolo Machiavielliego, który swym kontrowersyjnym dziełem "Książe" sprawił, że ludzie zaczęli zastanawiać nad istotą władzy i to mogło być impulsem do zmian ustrojowych w przyszłości naszego kontynentu. Równie ważną postacią XVI wieku był kompozytor Giovanni Pierluigi da Palestrina, zwany "Bachem renesansu". Wiele dzieł, które po sobie pozostawił, do dziś zdumiewa krytyków. Nie można więc zaprzeczyć stwierdzeniu, iż włoski renesans był jednym z najbardziej płodnych okresów w dziejach Europy. I zdecydowanie udało mu się nawiązać do antyku (który przecież również znajdował się m.in. na ziemiach włoskich).

Renesans zwrócił uwagę ludzi na ich samych oraz na ich potrzeby, co w odróżnieniu od "boskiego" średniowiecza sprawiło, że nauki przyrodnicze czy też medyczne mogły się spokojnie rozwijać. Przecież najdoskonalszy szkic ludzkiego ciała (wpisanie go w kwadrat oraz koło) to właśnie dzieło renesansu, dzieło da Vinciego. Dzięki renesansowi sztuka dziś ma wiele wspaniałych dzieł.