Struktura społeczna opisuje podziały wewnątrz społeczeństwa. Określa się ją jako zbiór elementów składających się na społeczeństwo wraz z relacjami między nimi. W każdym społeczeństwie dokonują się pewne podziały wewnętrzne,które można opisać, charakteryzując jego strukturę.
Socjologowie wyróżniają cztery podstawowe sposoby budowania struktury społeczeństwa.
| Sposoby budowania strukturyspołeczeństwa | |
| demograficzny | Społeczeństwo określone zostaje w oparciu o dane dotyczące płci (ile jest kobiet, a ilu mężczyzn w społeczeństwie), wieku (ilu jest ludzi w określonych przedziałach wiekowych), miejsca zamieszkania (ilu ludzi mieszka na wsiach, a ilu w miastach) itp. |
| klasowy | Społeczeństwo zostaje określone na podstawie przynależności jego członków do klas. Klasy społeczne charakteryzowane są poprzez wielkość dóbr, jakie produkują dla zaspokojenia potrzeb społeczeństwa, oraz ich miejsca w procesach gospodarczych. |
| zawodowy | Społeczeństwo zostaje określone na podstawie występowania różnych zawodów. Oczywiste jest, że taki podział ulega zmianom, ponieważ pewne zawody znikają i powstają w ich miejsca nowe. Kilkadziesiąt lat temu nie byłoby żadnego problemu ze zlokalizowaniem w dużym mieście kowala. Obecnie zaś można z łatwością znaleźć specjalistę od naprawy komputerów. |
| warstwowy | Uwarstwienie, czyli stratyfikacja, to zróżnicowanie i przedstawienie społeczeństwa w postaci warstw społecznych, które zostają wyodrębnione na podstawie wysokości dochodów, pozycji społecznej i stopnia uczestnictwa we władzy. |
Sposób określania struktury społecznej odmienny od zaprezentowanego powyżej prezentuje Max Weber – niemiecki socjolog, historyk i ekonomista, który stworzył teorię socjologiczną na pojęciu działania społecznego (działania jednostek).W społeczeństwie Weber wyróżnia różne typy układów społecznych, które dzieli na klasy, stany i partie. Podział ten wynika z funkcjonowania człowieka w następujących sferach: ekonomii, społeczeństwie i polityce.
| Sfera funkcjonowania człowieka | Podział struktury społecznej |
| ekonomia | Klasy funkcjonują w sferze ekonomicznej, przejawiają się przypisaniemwiększych lub mniejszych szans na zdobycie dóbr. |
| społeczeństwo | Stany dotyczą posiadania „godności społecznej”, która określaspecyficzny tryb życia ukształtowany w grupach. |
| polityka | Partie odnoszą się do uczestnictwa we władzy, czyli aktywnegoudziału w życiu politycznym, które zapewnia posiadanie wpływuna władzę. |
Obok struktury społecznej często pojawia się pojęcie zróżnicowania społecznego, które najczęściej odnosi się do członków społeczeństwa o odmiennych cechach społecznych, takich jak: stan majątkowy, wykształcenie, posiadanie władzy,styl życia, kultura osobista itd. Jedną z przyczyn zróżnicowania społecznego jest niewątpliwie rywalizacja o rzadkie dobra – każdy bowiem chciałby posiadać coś, co nie znajduje się w posiadaniu innych.
Zróżnicowanie społeczne objawia się na różnych płaszczyznach. We współczesnym świecie różnice społeczne są znacznie większe niż miało to miejsce kilkaset lat temu. Kiedyś społeczeństwo dzieliło się na mieszczan, szlachtę, chłopów i duchowieństwo,teraz występują rozróżnienia w samym tylko wymiarze zawodowym. Mamy biznesmenów, rzemieślników, handlarzy, urzędników administracji, pracowników umysłowych, rolników, lekarzy, prawników itd. Wbrew pozorom jest to dość silne rozróżnienie – w wyniku podziałów zawodowych daje się bowiem zauważyć powstawanie hierarchicznej drabiny społecznej. Dzieje się tak dlatego, że przynależność do określonej grupy zawodów wiąże się z pewnymi przywilejami, o które ludzie cały czas zabiegają.
Gdy zróżnicowanie społeczne wynikające z podziału dóbr lub przywilejów jest zbyt duże, pojawia się poczucie niesprawiedliwości. Nauki społeczne wskazują jasno, że z niesprawiedliwością mamy do czynienia wtedy, gdy dochodzi do sytuacji naruszenia wartości cenionych przez jednostkę czy grupę. Sprawiedliwość jest powiązana z ludzkimi oczekiwaniami – jeśli nie są one spełnione, ludzie odczuwają gniew i mają poczucie niesprawiedliwości. Przykładem takiej sytuacji są czasy transformacji PRL w III RP, gdy wielkie oczekiwania związane z procesem przemian nie zostały zaspokojone, a coraz powszechniej dawały się słyszeć głosy o rosnącym poczuciu niesprawiedliwości społecznej.
Z punktu widzenia dobra społecznego wydaje się zatem, że sprawiedliwie i najrozsądniej byłoby przyjąć taką strukturę podziału dóbr i przywilejów, która uwzględniałaby interesy różnych warstw, grup bez względu na zajmowane miejsce w hierarchii społecznej i bez względu na różnice występujące między ludźmi.