Trudno wyobrazić sobie istnienie grup, w których nie obowiązywałyby żadne normy lub byłyby one permanentnie łamane przez ich członków. Istnieje oczywiście wiele grup, w których normy istnieją, pomimo tego, że nie są nigdzie zapisane.
Jednak nawet w takich przypadkach konieczna jest możliwość odczytania norm, ustalenia, czy określone zachowanie przekroczyło granice akceptowalności. Społeczeństwo, jak każda inna grupa, nie może istnieć bez norm – reguł postępowania. Normy grupowe i społeczne mają podwójny charakter, bowiem z jednej strony nakładają na swoich członków przywileje (uprawnienia), ale z drugiej strony obowiązki. Źródła norm społecznych wynikają z trzech regulacji: obyczajów i zwyczajów, norm moralnych i prawa.
| Normy społeczne | ||
| Obyczaje i zwyczaje – określają zachowania niezbędne dla trwania danej społeczności. | Normy moralne – określają zachowania niezbędne dla utrzymania wewnętrznego ładu jednostki lub społeczności. | Prawo – określa zachowania niezbędne dla utrzymania całości społeczności. |
Najważniejsze zasady funkcjonowania grup społecznych można określić w następujących punktach:
- Grupa określa jasno normy w niej obowiązujące, czyli granice, w jakich zachowanie członków jest akceptowane. Każdy członek grupy musi się liczyć z tym, że łamiąc obowiązujące reguły zostanie ukarany lub usunięty z grupy. Warto zaznaczyć, że normy mogą zostać przekroczone w dwu kierunkach: ktoś może być postrzegany jako „nadgorliwiec”, respektujący reguły aż do przesady.
- Grupa określa również cele, jakie są dla niej istotne. Tym celom muszą podporządkować się wszyscy członkowie grupy.
- Grupa określa środki, jakimi członkowie grupy powinni się posługiwać.
Normy, cele i środki tworzą wzór postępowania obowiązujący członków grupy. Może się okazać, że osoba, która najlepiej realizuje te założenia, staje się przywódcą grupy. Tym samym zaczyna realizować nową rolę społeczną. Przyjęcie roli społecznej ma wpływ na zachowanie człowieka. Wystarczy spojrzeć, jak z dnia na dzień zmieniają się osoby, które zostają szefami. Ich zachowanie oceniane jest jako różne od tego, jakie prezentowali przed przyjęciem roli.
W trudnych sytuacjach życiowych członkowie grupy liczą na wsparcie ze strony grupy – zazwyczaj je otrzymują, ale grupa też wymaga od ludzi czegoś w zamian. Dobrze jest, jeśli człowiek może wesprzeć swoją grupę posiadanymi zdolnościami czy umiejętnościami. Dlaczego? Bowiem w każdej grupie są członkowie bardzo się angażujący, ale także angażujący się mniej lub wcale. W każdej grupie obserwujemy członków, których można określić mianem innowatorów, organizatorów, ekspertów,błaznów itd. Jest to obserwowalne nie tylko na poziomie grupy, ale także społeczności czy nawet społeczeństwa.